Nos Sanfermines de Pamplona de 2008, Diego Yllanes matou á irunesa Nagore Laffage Casasola. Este ano cúmprense quince anos do asasinato. Desde entón, a nai de Laffage, Asun Casasola (Villamuriel de Cerrato, España, 1957), traballa por un mundo sen violencia machista.

O luns estiveches en Pamplona en homenaxe á súa filla Nagore Laffage. Que sensación ten cando se vai?

Son días de agradecemento á xente. Paréceme de agradecer que despois de quince anos aínda se moven. Eu podo moverme, si, é a miña filla e seguirei movéndoa. Pero é moi agradecido que un colectivo estea presente e que moitas persoas permanezan quince anos en Pamplona e outras prazas. Estes días estou moi nervioso, durmo mal, e tamén sinto moi contento porque se enche a praza Vinculo, abrázanme, ensínanme o amor… Non é un mal día.

O luns agradeceu publicamente o apoio á familia.

A miña familia está alí, en Pamplona. A miña familia está en todos os sitios onde estou. Por exemplo, o pasado luns para os iruneses era un mal día para ir a Pamplona, debido aos cambios de tráfico do Tour de Francia. Cada ano organizo un autobús para ir alí, pero o luns non puidemos organizalo e tivemos que ir en coche. A xente tiña traballo e volvéronse tolos para chegar a Pamplona. Con todo, todo o mundo fixo un esforzo para asistir. En Pamplona había moita xente, incluíndo ás autoridades navarras, e iso sempre é de agradecer. Eles deben cambiar o mundo e tamén son responsables de non perder dereitos. Pídolles que se movan, que non queden durmidos.

Pasaron quince anos desde a morte de Nagore Laffage. Que quince anos pasaron?

Foron anos de loita e ao mesmo tempo sentinme unha nai privilexiada. Hai moitas nais que pasaron a miña situación e eu recibín o amor da xente. Creo que son unha nai privilexiada dentro da traxedia. As miñas muletas son os Luns Lilas. Eles dinme: “Imos alá!”. E eu vou alí. É verdade que lles deixo levarme, pero eles son as miñas muletas.

Que máis fixo?

Helena Taberna fixo o documental Nagore, co que xa fun a 104 lugares. A maioría foron escolas. A última sesión foi o 30 de xuño, polo que o día de San Marcial non estiven en Irun. Teño que dicir que despois de pasar a de Nagore, as festas de Irun non son a miña prioridade; chamoume para ir a Zaratamo [Bizkaia] a técnica de Igualdade do concello, e alí estiven. Móvome moito para levar o documental ás escolas, porque creo que é importante. Estou inmerso nunha loita constante para ver as cousas, para cambiar as cousas. A das escolas tamén me serve para pensar que a morte de Nagore como nai serviu para algo. Algúns me preguntan por que non quedo e a resposta é que creo que estou a facer un traballo. Eu non vou dicir “quero ir alí”, pero se me chaman non vou dicir que non a nada. Sei que os profesores son capaces de proxectar o documental e de tratar o tema, pero normalmente falan entre eles e normalmente deciden que é moito mellor ir eu. Os nenos fanme preguntas así. A Helena Taberna agradézolle moito que faga un documental, porque con este traballo sinto que a morte de Nagore serviu para algo.

O documental estreouse en 2010 e desde entón estivo en varias escolas co obxectivo de concienciarche da violencia machista. Notou algún cambio nas escolas durante este quince anos?

Si. Ao principio, cando empecei a ir a clase, os mozos non me preguntaban, as mozas soas facían preguntas. Agora vexo que pasaron os anos e que estes mozos e chicas senten identificados cos que aparecen no documental, participan máis. Os mozos denuncian actitudes machistas, enfádanse con elas. Para as vítimas todo vai moi amodo, pero creo que imos avanzando, porque estamos a traballar moito nas escolas e nas familias. Ao mesmo tempo, moitas asociacións están a traballar o tema da igualdade. Unha vez fun á Universidade de Barcelona e estaban a traballar nun proxecto denominado Club dos Valentes para a súa aplicación nas escolas; a Escola Dumboa de Irún xa o ten. Recordo que cando estaba na escola de Dunboa veume un neno de 8 anos: “Eu son do club dos valentes, Asun!”. Eu non tiña idea do que era, e explicáronme que é un traballo para eliminar a figura do denunciante; como es do club de valentes, tes que dicir o que non che gusta. Creo que é importante que a escola traballe estes valores. Que desde pequeno se comprometa a dicir á xente cando ve algo que está mal, e que non teñan medo a que alguén lle chame chibato ou denunciante.

Coñeciches a outra nai vítima de violencia machista?

Teño moitos ao meu ao redor. Moitos morren de pena ou tristeza como o meu marido. Todo ten un custo. Ao parecer, eu ámome moito e sempre que me pasa algo pido axuda. Si teño que coller as pastillas, collereinas; e si necesito outra axuda, fareino. No documental vese como o meu marido falaba de Nagore coma se este tivese 8 anos, e o raio tiña 20 anos! Desde o día do crime non puido mirar á súa filla como madura.

Coñezo tamén á nai dos nenos Ruth e José Bretón [desapareceron en 2011, aos 6 e 2 anos; o xuíz resolveu que o seu pai morreu calcinado], e creo que é moi valente. Tamén teño presente o caso de Laura do Hoyo e Mariña Okarinska [ex parella de Okarinska asasinada en 2015]. Teño moita xente ao redor, moita xente que está afundida, porque non tiveron unha protección real. Eu estou no grupo de loitadores con eles e sinto que son afortunado. O outro día, cando me deron un abrazo en Pamplona, lembreino porque sei que non dan ese abrazo a outras nais. Quizais eles tampouco teñen a miña forza: eu vou a todos os sitios, fago todo, e a eles quizais lles ofrecían a oportunidade, pero non quixeron. Sigo en contacto con moitas nais porque creo que todos estamos igual. Cando se dan novos casos e outra nai é vítima, todos teñen esperanza na Xustiza, pero eu pensei que caeron no engano. Axudámonos mutuamente. Ao principio, eu tamén pensei en Xustiza que resolverían o asasinato e que el estaría no cárcere [Yllanes]. Hai perspectivas, pero logo…

 

 

 

 

 

 

 

Vostede dixo que o maior fracaso foi o da Xustiza.

Claro. A xustiza foi o maior fracaso, e no meu caso o xurado xurado. Si é necesario un xurado xurado xurado, que sexa mixto. Si ten que haber un xurado xurado xurado, que haxa avogados que diga “si dixéchelo, isto pasará”. No meu caso había seis mulleres e tres homes, todos eran jovencitos e non foron parvos para preguntar. Tres dixeron que igual non foi Nagore quen chamou por teléfono. Con iso mataron a traizón. El [Yllanes] dixo que ambos estaban no piso e un técnico de son dixo que a voz da chamada telefónica era dunha muller. Entón, de quen era esa voz? Si non queres entendelo, si non queres velo, dirás o que queiras. Nestas situacións estou en contra do xurado xurado. Sempre dixen que nesta cuestión o asasino ten poder social. Si ocorrese a alguén da miña contorna, recibise unha terrible sanción. Diana Quer [desapareceu en agosto de 2016 en Galicia e atoparon o corpo en decembro de 2017] e moitos máis son asasinatos, como sabe si houbo traizón ou non, si atoparon o corpo despois? Todos foron asasinados e o de Nagore é o único que non foi asasinato?

Doutra banda, está a da prisión permanente revisable, coa que tampouco estou de acordo. No meu caso, os informes indicarían que todo estaba perfecto, e no caso de Diana Quer, cando o seu pai era unha persoa importante, ao dicir que o asasino quere saír, méteno dentro. Non é xusto que estea en prisión máis anos que outros asasinos. Ambos son asasinos. Pero é moi importante quen che mata, cal é o seu status social, tanto o asasino como a vítima.

Como a xustiza non é igual para todos, moitos estarán na rúa, non?

El está na rúa [Yllanes], está a facer a súa vida e non paréceme xusto. Pero creo que máis lle amola ver que me golpea e que me poño a lume. Se ninguén se decatase, si fose anónimo, agora saliría do cárcere, ninguén se decataría, ninguén coñecería o caso de Nagore… Tiven xustiza, pero foi pola protección que recibín, polo documental, pola xente, por moitas cousas. Pero non tiven xustiza por parte da Xustiza.

Cando tomaches a palabra na entrega de premios do concurso de contos Asun Casasola deste ano, dixeches que “o que non se ve non existe”. Por que?

Cando me propuxeron pór unha praza co nome de Nagore, pensei “pero como!”. Lin tamén que o Goberno de Navarra está a traballar na creación dun centro de atención ás vítimas de 24 horas, e que o grupo Luns Lilas solicitou que o nome do centro sexa Nagore Laffage. Ao principio producíame ansiedade, pero agora non. Agora digo “non señor”, non existe o que non se nomea. Como existiu preguizoso, a proposta paréceme perfecta para considerala como símbolo de violencia de xénero.

Seguirás loitando?

Este ano fun a países que non coñecía. Por tanto, claro que seguirei mentres me chamen si. Aquí, en Xaén ou en calquera sitio.