Gramatikoz Eta Predikadorez Beteta Gaude

1982ko urriaren 17an

Anjel Zelaieta Euskal Literaturaz:
Gramatikoz Eta Predikadorez Beteta Gaude
I.: Zelan ekin zenion euskara ikasteari?
E.: Psikiatrek esango luketen legez, sublimaziomodu bat izan zelakoan nago: andereño baten bi begiez enamoratu ordez, euskaraz maitemindu nintzen. Eta, gaiztoago dena, nire amorioskatzearen arrazoia, "errukia" izan nuen; euskara zorigaiztoan ikusirik, –Arrese Beitiaren ama euskara hori-, jagon egin behar nuela otu zitzaidan, eta, horretara, hasi nintzen erabilten, ikasten eta, ausartago dena, idazten.
Nire bihozkada honen berri izan zuen aiton-osaba batek–zehar hitzak zuhur hitzak!- ohar ere egin zidan:
- Itxi egizu ahalegin hori, ez dizu ezertarako ere serbituko eta!
Ateraldi honek min minbera egin zidan, eta, bat batera, bota nion:
- Zeuk zeure emazteari diozun sentimenduak ere, ez du ezertarako balio!
I.: Zein izan ziren zare lehen ihardunak?
E.: Bueno, geroago, egia esan, amorio hori arrazoitsuago egin nuelakoan nago, paradoxikoa baldin bada ere. Geroago, diot, hor 60.garren urte inguruan, existentzialist-marxist-zale bihurtu ginen guztiz. Honen errudunak, Arantzazu-ko Ama Birjina-ren Errodrigotxo-kumeen aparteko seme bat izan zen: Jakin, euskal gazteriaren aldizkaria. Hementxe ikasi nuelakoa daukat, euskaraz baina zerbait komunikatu behar nuela, edo linguistek esan bezala, hizkuntzaren funtzio errepresentatiboa erabili behar nuela, eta es metalinguistiko-amurusa soil-soilik.
Garai hartan, Bilbo-ko Diozesis-ko klero-agintariak, apaizgoan onartu ninduenean, destinoa emokeran, abertzale sentimenduak agertzen nituela eta zeharo desbideratu ez nendin, edota kontraricak neutralizatu nintzan, errabal edo suborbio batera bidali ninduten: Bilbo hegaleko Etxebarri-ko San Antoniora. Hemendik, artikuluxka batzuek bidaltzen nituen Zeruko Argia-ra, non, orduko aita kaputxinoek, bi dimensiozko magnanimidaderik handienaz-argitaratzeko onartzeaz, inoiz sosik ez eskerrik ez emanez– publikatu zituzten. Garai haietan, L. Bloy/Marx-ez kutsaturik nengoen.
I.: Eta noiz hasi zinen Anaitasuna-n lanean?
E.: Patuak, tropak zuhurkiago gidatu zituela, kontatzen du Jenofonte-k bere Anabasis-ean. Antzeko zerbait gertatu zitzaidan niri ere: behin, Retolaza jaunarekin –Kili-kili-koarekin–, topo egin nuen Bilbo Zaharrean eta esan zidan:
- Bihar, Pelota kalean, Anaitasuna-ri joera eta indar berria emateko batzar bat daukagu... zergatik ez zatoz?
Eta joan nintzen. Han zegoen bildurik garai hartako gazteriaren loria eta karabelina! Buru-gisa, S. Zubiri, eta erredaktore-buru 1. Berriatua zena. Ugazabaren planta hartu nion hari, eta honi zuzentzailearena. Falta zen eta etorri behar izukeen jendearen berri ere eman zen, eta Juanjo Puxa Ina–Euskal Lege Biltzarreko Lehendakaria orain izena ematean, A. Ugarte buru jaunak –Milloi-ko ota-adarrak ekarri balitu bezala-, "horrek ez du gaurko gazteriaz harremanik" esanez, gaitzetsi zuen.
Zuzendari berria hautatu behar dela eta, Jesus Naberan-ek nire izena aipatu zuen, segurasko Zeruko Argia-n publikatzen nituen artikuluek, solbentzia hori ematen zidatela pentsatuz.
I. Zelan gogoratzen duzu Anaitasuna-ko lanaldia?
E. Nik, eta nire emazteak–orduan ezkongaiak– mando-lana egiten genuen: propaganda, suskripzioak, kobraketak, mekanografia... Eta guk hori egiten genuelarik, Puxana eta bere n-talentuko gazteek, ez zuten "gazteekin harremanik": ezikasketak egiten ari ziren, "comme il faut!". Asto-lan ze-hau gogoratzen dudaneko, ezin dut maldezio tipitxo bat bota besterik egin, ba bi-tez ere ene emaztea, kaballeruarekin kalean paseatzeko doaiez Jainkoak hornitua, des-norabideturik ikusten dudanean.
I.: Eta literaturaz noiz arduratu zara?
E.: Arduratu, neurririk apalenean behinik behin, nahiko txikitan. Baina literatura zer denez kargutzen, oraindik oraintsu hasi naiz: filologia bukatu eta literatura irakurten-azaltzen nabilenetik, apurka-apurka ba dihardut zerbait jakiten.
I.: Eta literatura sortzen?
E.: Behinola M. Zaratek esan zidan, literatura idatzi egin behar nuela. Ez genuen luzaroan berbarik egin, baina bai zertaz ihardun behar nukeen konturatzeko aina. Inoiz egin ere egin dut. Baina zail ikusten dut: neke handiz idazten dut, ahul sentitzen naiz, ez dut indarrik.
I.: Nola ikusten duzu euskal literatura?
E.: Gramatikoz plagaturik!
I.: Ezer besterik?
E.: Bai, predikadorez aseta.
I.: Gehiagorik?
E.: Bilustu-zalez beterik.
I.: Nola ikusten duzu J. Sarrionaindia-ren poemagintza?
E.: Joseba Sarrionaindia-k, ber-berak dioenez, literaturaren literatura egin du, eta ba dirudi horixe dela bide bakarra. Josebaren poema bakoitza, experimentu bat da. Sariztatu zuten gauez, entzun izan nion mahaiko bati, Sarriok ez zuela ezer berririk. "Nihil novum sub sole", dio Liburu Santuak, eta Jiankoak inspiratua da! Garbi dago Joseba-k ez duela ezer berririk esan nahi, ez baita posible horrelakorik; eta sortu nahi dituenak ontzi berriak dira, eta hori fonetika historikoa, fonologia, lexikografia-lexikologia, sintaxia sakonkiro ikasi dituenaren airearekin egiten du. Esan, marionetak marionetentzat idatzi dituela dio, baina, egitan, literaturaren literatura literatur-zaleentzat egiten ari da. Maite dut.
I.: Eta zelan ikusten duzu literatura klasikoa?
E.: Oso errez: ez da existitzen! Herri-literatura edo ahozko literatura albo batera utziz, euskal literatura deituan salbagarri gutxi dago. Zerbait "plazer hartzeko" –Detxepare-ren hitzez esateko- irakurtzen bada, ez da errez izango: Peru Abarca eta Acto de Nochebuena, behar bada. Moguel-ek eta Barrutia-k funtzio poetikoa jokatu nahi izan zuten eta, neurriren batean behintzat, lortu ere bai. Pastoralak, ostera, idatzirik behintzat gutxi ezagutzen ditugu. Nik Kaniko eta beltxitina "trajedia" irakurri izan dut: errepresentaturik, "ikustekoa" izango da, baina "irakurria" -literatura-, ez da bertsolari herritar mailatik igoten. Eta bertsolaritza literatura bada, arbitrarietatez hori uste delako da, baina bertsolaritza ezer izatekotan, ahozko-literatura (sub-generoa) da, eta ez literatura (littera).
I.: Eta zer diozu gainetikoaz?
E.: Gainetiko euskal literatura deitu horren balio guztia, liguistikoa da, eta linguistentzat, gainera, janari gozo eta mardul. Edonola ere, ba dirudi literatura bera ere era diakroniko batez ulertu behar dela. Beste era batez esanik, Prai Bartolomeren "dantza-informea" delako horrek ez du poetikotasunik, edo ez zen izan haren nahia hori behintzat, baina karmelitanoak egiten ditnen saraoen deskripzioak, begiradei buruz dituen digresioak... jakina, gaurko mentalidadeko bati, ni neuri gehintzat, irribarre samur bat sorterazten dit: izan ere, nola zekizkien karmeldar hark, zelakoak ziren gau-pasa-giroak? Analogiaz? Ate-zerrailtik, ostondurik, begiratuaz? Umetan ikusitakoak ber-gogoratuz? Laikoz disfrasatu eta sarturik? Zein batera zein bestetara frailea irudikatu, xartmangarria da kixote-karmilitarreren ekinaldia.
I.: Literatur-zale izateaz gainera, zuk euskararen koordinakuntza-lana ere egiten duzu Lauro-n...
E.: Hori da oraingo zamari-lana, bai.
I.: Zelan ikusten duzu euskera-ikaste hori?
E.: Talde bi ditugu. Bata, euskaldun-zaharra da. Hauen arazoa, normala da: alfabetatu egiten dira eta kito! Besteena, anormalagoa da: ama hizkuntza Utzi, berria hartu, ikasi eta erabili egin behar dute. Anormaltzat ikusten dut, normalean ez baitute horren beharrik.
Ikastola-barruan, edonola ere, euskara idatziaren ikastea, maila dexente bateraino heltzen da, edota maila dexente batera altza genezake–gautak ondo eta artez planteatzen badira–. Baina euskara mintzatuaren arazoa askoz ere zailago ikusten dut, ezbaita gauza bera hizkuntza jakitea - eta mintzatzea.
I.: Eta «zaharrak» aipatu dituzanez gero, nola irakatsi hauei?
E.: Tokian tokikoa, dudarik ez! Lekeitio-ko ikastolan, eskolaurrean dauden euskalduri zaharrek ez dute zertan entzun dizkiot, ile, utzi, gut etabar, deutsodaz, ule, itxi eta gitxi ... ordez. Eta horrelako hori dagien maisu-maistra batek, despiste astun bat pairatzen du, eta pairaerazten, eta behar diren azalpenak eman arren, horrelako horretan segitzen duen maisu-maistrari, soldata kenduko nioke. Idazten eta irakurtzen hastean, ostera, piskana piskana, eta sistematikoki, baturantz eramango nituzke.
I.: Eta nola ikusten duzu euskararen "asturua"?
E.: Iluna. Eta arazoa da euskara mintzatuaren larrialdia ez datorrela ikastolarik-ezagatik, magisterio eskoletan euskal filologiarik ez egotetik, edo unibertsitatean euskal disziplinarik ez eukiteagatik... generazio batek -guraso-ama batzuek kasurako–euskara "ixten" dutelako baizik. Hortxe dago etena eta ez -dago eten horrentzat San Juan gaurik!
I.: Eta euskal telebista?.
E.: Kia! Hori zenbait ofiziokorentzat bizibidea besterik ez da izango. Ez politikarik, ez kulturarik, ez teologiarik irakatsi ez duen mamala horrek, ez uste euskararik irakatsiko duenik: telebisioa ikusi egiten da eta ez entzun!
I.: Zein da, beraz, miraria?
E.: Umetatik dakitenek ez uztea! (Jesus Naberan Naberan ere, –zuhurtziaren talentuz Jainko Altuak jantzi duena bera-, konturatu izan da honetaz: euskaldun zaharrak alfabetizatzea errentagarriago da, euskaldun berrien interes konposatua baino, hizkuntzaren zeregin nagusia usario baita, eta ez publizitarioa.)
Julian MIÑAMBES
30-32

GaiezKulturaLiteraturaEuskal Lite
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakELAIETA1
PertsonaiazELAIETA1
EgileezMIÑAMBES1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Efemeridea: Joxepa Antoni Aranberri ‘Xenpelar’ bertsolariak neskazaharrren defentsan bertso sorta argitaratu zuen

ARGIA

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude