Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Jean Louis Davanti elkarrizketa
Idazle Eta Militantea
Oso poliki hitzegingo dizu, hitzak eta esaldiak asko:pentsatuz eta neurtuz bezala, tartean isilune handiekin, baina beti bere hariari jarraiki. Horrela ote da beti ala bere xiberoera gure gipuzkerari egokitu beharragatik?
Dena den,hitz bat bestea baino altuago inoiz esangoez duen horietakoa dirudi, erraz berotzen ez den horietekoa, nahiz eta zerbaitek haserretzen duenean zorrotza izango dela ere nabari. Agian Hazparneko laborantza eskolako.bere ikasleek esango lukete: ongienik hori. Urte pila darama "jende biziarekin lan egiten duzulako zaila" den lan horretan. Eta euskaltzalea -izanik ikasleekin alde horretatik gehiago ez egiteagatik lotsatu :egiten dela aitortzen du-. Horretan ez dakigu, baina beste gauza batzuetan behintzat lan egin izan du eta egiten du: Jean Louis Davantek.
Badaramatza hogei urte idazten zenbait aldizkaritan eta liburu pare bat behintzat atera du bere eskutatik "Histoire du Peuple Basque" eta "Aberri burruka eta klase burruka euskal mugimenduan". Duela hiru urtetik euskaltzain oso dugu, horien artean gazteenetakoa gainera. Eta militantantzia politikoan ere ez da berria Davant. Nahiz eta politikak ez duela osorik betetzen aitortu, beti militantzia politikoan ibili dugu, ENBATAn lehen, EHASen gaur egun.
Iparraldekoen berri gehixeago izateko balio izan digu berarekin mintzatzeak
Berrogeita-hiru urte ditut, Xuberoan sortua naiz, Urrustoi-Larrabile herrian; erdaraz erabat aldatu digute: Arrast-Larrebieu. Moncayolleren ondoan dago -euskaraz Mitikile--. Oso herri txikia da, duela ehun urte 360 biztanle zituen, gaur aldiz 120. Laborariak ziten, baina orain gazteek Mauleko lantegietan lan egiten dute, beraz, laborariak eta langileak dira.
Gurasoak laborariak ditut eta lau haurride gara, ni bigarrena naiz. Lana Hazparnen egiten dut, laborantzako eskolan irakasle; eskola pribatu bat da, apaizena.
Herrian zer gero zenuen euskaltasan aldetik?
Jendeak naturalki giro euskalduna zuen, baina oso okertua. Gogoratzen naiz gazte gaztea nintzelarik, herriko gazteak, ni baino zaharragoak, pastoraletan eta ibiltzen zirela, nahiz eta Pettarrean ez den pastoralik egiten. (Pettarra da Xibero beberea, Basabüria, goi-herria; Arbaila, bitartekoa). Bistan da euskaltasunik ez zela politika aldetik, bai sentimendu aldetik, besterik gabe. Ez zuten euskal historiarik ezagutzen.
--Eta zu nola hasi zinen sartzen euskal munduan?
Gehienbat ikaslea nintzelarik, atzerrian; laborantzako eskolan bazen liburutegi haundi bat eta hartan baziren Euskal Herriaz liburu batzu, bereziki historia hat, Euskal Herrian bizi izan zen :frantses batek egina. Bistan da, aintzinetik banuen euskal sentimendua, baina hor ohartu nintzen Euskal'Herria ez zela soil soilik herri txiki bat, ez bada hain haundia ere, bere historia duena, bere kultura baduena, beste edozein herrik bezala eta beste askok baino sakonago zaharra baita; hor hasi nintzen ohartzen euskaldun izatea ez dela soil soilik sentirnendu bat, beste aterabiderik ere baduela.
Ikasketak Angersen egin nituen, Tours eta Bretainia bitartean. Laborantzako ikastaldiak; injenieritza. Aintzinetik ikasketak herriko eskolan egin nituen eta bigarren; mailakoak Maulen. 58ko irailetik 60ko abendura arte berriz Algerian:egon nintzen, soladuskan. -Ni arras behean nintzen, desertuko partean, dena area, han ezin ziren iraultzaileak bizi. Frantses gudalosteak biziki errazki kontrolatzen zuen. Gero,permisoz edo Iparraldera etortzen nintzelarik, aldi guztiez gertatzen zen edo tren bat alboan uzkailia edo horrela ,. beraz, autobus batzu hartu eta kilometra batzu egin autobusean, gero beste tren bat hurrunago hartu:... horrelako gauzak.beti gertatzen ziren.
Frantzrarekiko Amodiorik Gabe
Zuretzat nolakoa zen egoera hura frantsesen alde eta algeriarren kontra borrokatu beharra?
Oso txarra, nik ene barna preso bezala ikusten nuen ideologi aldetik eta modu guztiez hain;-ginen desertuan, handik ez zenuen: ateratzerik-.
Ordurako ba al zenuen kontzientzi politikorik?
--Politika aldetik ez. zen oso ikasia izan beharrik ohartzeko han boste herri bat zela, arrazoia zutela, hura ezin zela Frantzia izan. Ikusten zen Frantziak galtzen ari zuela. Asko kostatzen zitzaion horrelako armada bati eustea, bostehun mila edo ginen-han eta ezin zuen.
-Influentziatik izan al zuen hark zure bizitzan, zure pentsamentuan?
Bai, baina aldi berean bildurtu egin ninduen. Bizia gogor jokatzen zen. Oso -gogorra zen. Herri bat askatzeko horrelako burruka egin behar ,horrek izutzen du. Ez dakit horrek aintzinatu zuen politika ikuspegia Euskal Herriari buruz, ez dakit. Ez dut ontsa pentsatu. Baina bistan da ez zuela Frantziarekiko amodioa gehitzen.
-D Munduko Gerra ere ezagutuko zenuen noski.
-Bai, haurra nintzen. Ene aita soldadu joan zen, baina Baionin geratu zen, zeren lau ume zituen eta dena laster: bukatu zen. Bai oraitzen naiz hegazkinak ikusten nituela. Alemanak Xiberoan sartu zirelarik ere gogoratzen naiz..Gero, 44ean, sasi-gudari batzu baziren xokoetan eta bataila txiki batzu izan ziren, han, gure etxetik bi kilometrotara, Sarrikotan eta Mitikilen, alemanak Ipar aldera sartzeko garaian:
Euskal Idazle Aldizkarietan
Argeliatik etorri eta berehala, ikasketak amaituak zituelarik, hasi zen Davant Hazparneko laborantza eskolan lanean. Ordurako euskal munduan sartua zen eta idazten hasia.
-GAZTEn idazten hasia nintzen . I957an. GAZTE zen hilabotekari bat, ia dena euskaraz, hango Euskaldun Gazteriak egiten zuena.(Euskaldun Gazteria deitzen diogu Baserri Gaztediari). Kontzientzia haundirik ez zen arteanj sentimendua bai. Jende asko biitzen zen mugimendu hohorretara.:'
Ba al zenuten harremanik hemengo jendearekin?
Bai, pixka bat. 58an hemen aste bat pasa genuen lantegien ikusten. ere. Nik antolatu nuen itzuli hori, beraz, bazen ordutik zerbait ene aldetik.
Hemen gehienetan gertatzen zen bezala, Euskaldun-Gazteritik jendea mugimendu politikoetara pasatzen al zen?,
Denbora hartan ez, geroztik hori gertatu da. baina'orduan ez. Gero ENBATA agerkaria hasi zen, deitu ninduten eta horretan idazten hasi nintzen, hamahiru urtez. Erran didate beti frantsesez idatzi nuela, baina ez da hori xuxena,zeren frantsesezko lanak firrnatuak ziren, euskarazkoak, askotan, mugimenduaren izenean edo idatzaik, beraz, anonimoak.
Bestalde asko idatzi dut HERRIAn, EUSKALDUNetan, ZABALen...Gutxiago JAKINen, BRANKAn, ZEHATZen..,
Hortaz, ENBATAn sartua egon zinen.
Bai, ENBATAn egon naiz Frantziago Gobernuak debekatu zuen arte, 74 arte. Eta hor ENBATA utzi nuen.
ENBATA, Hasieran Etaren Kide
Zer izan zen ENBATA zure eritziaz? Hasieran hemengo ETArekin parakatzen zen nolabait, baina gero oso bilakaera desberdina izan du, ez da?
--Bai, hasieran ETArekin konpara zitekeen. Eman dezagun hasierako ETAk eta han hasierako ENBATAk antz haundia zutela. Baina bistan, da, hemen' egoera oso desberdina da eta ETA aldatu zuten, ENBATA ez horrenbeste.
--Nola klasifika daiteke ENBATA ideologia aldetik?
-Ba nik...ez dakit Espainiako erresumean etsenplorik jartzen. bainan Frantziakoan konpara nezake pixka bat Iraultza Haundiko errepublikazale gogorrekin, badakizu, "patriotes" ziren.
Hortaz, "patriotek"; eta sozial aldetik?
--Sozial aldetik herriko jendeak dira, bihotzez ezkerreko jendeak gehienbat, ideologi bat beti badago, baina gehiegi ikertu gabe, sentimentu bat, gehiegi sakondu gabe. ENBATAn. zenbaitek bazuen kultura puska bat eta beste jendeak guti, politika alde-tik eta ez zuten kulturarik, sentimenduz ari ziren gehienak, ez zuten sakondu nahi gehiegi.
Mugimendu inportantea izan zen benetan, ez da?
-Inportantzia izan du eta oramdik ere izan dezake. Pixka bat hortik ezin ateraz gaudela erran nahi dut: nahiz eta gazte gehiének ENBATA arbuiatu, beti pixka bat- bizi: dira ENBATAk ekarri dituen ideiekin edo. Ez da zerbait berri. asmatzen, bai ideologi mailan, baina praktikan ez dut ikusten proposamen berririk; ez da gehiegi ikusten.
-Garai hartan ENABATk zer'ekintza egiten zituen?
-Mintzaldiak ugari eta gero pintada eta panfletoak, afixak eta horrelako gauzak.
Gehienbat kontzientzi abertzalea sortzeko ekintzak?
Hori bai, hori. Abertzaletasun hori oso fuertea eta finki markatu zuen.Beharbada ez zen hortatik hasi behar; erroak egiteko hasten da kulturatik eta sozial aldetik, ni hortik hasiko nintzen, baino ez zen horrela hasi. Beharbada gerorako hobe izanen da gauzak erradikalki planteaturik izan daitezen, ez dakit geroak errango du hori.
68an, Frantzia Ezkertuko Zelakoan
ETArekin benetan; harrernan hestuak al zituen?
-Bai, baino momentu batean, gero ez ziren hain hestuak izan eta hain zuzen momentu garrantzitsuenean, 67an, ETAren biltzar haundia izan zelarik, guk ez genuen jakin zer pasatu zen, gehienek behintzat ez genuen jakin. Memento hartan ENBATA oso sartua zegoen hauteskundeetan eta beharbada ETAren aldaketa horri kasu egin bagenio, ordutik ENBATA sozialista bilakatu ahal zen, uste dut behintzat. Gero ENBATA sozialista bilakatu zen lau-bost urteetan, eta berantegi zen. Zeren gazte askok ez zuen sinesten ere nahi ENBATAn. Artean gertatu zen alde batetik 68ko maiatza eta bestetik ETA burruka harmatuan hasi zela eta bistan da gazteengan su bat pizten zuela.
68ik o maiatza nola bizi izan zenuten Iparraldean? Iristen al zen Parisko barruka hura notabait?
-Bai, bai, eta gauza batzu, autogestioa eta horiek, inpresio ona egiten zuten ENBATAn. Orduan uste genuen ezkerrera pasako zela Grantzia eta ez zen pasa. Gero frantsez mugimendu horietako batzu sartu ziren Euskal Herrian eta arras ezkerreko gauzak sartu zituzten, baino problema nazionalari batere kasu egin gabe. Aldi hartan ENBATAren aldetik halako defentsa bat izan zen. Lehenik PSU eta horiekin ibili ginen ongi, hori izan zen ENBATAren eboluzio bat bezala ezker aldera. Baino hori hautsi zen berriz hemen ETAren puskaketa izan zenean, oso ezker izatea, hori batzuk horrela hartu zuten, ENBATArentzat kaltegarria izan zen.
-Eskubi aldera jo zuen?
-Ba batzuek beti nahi duten postura, abertzale garbi, erdiko postura batekin.
Lehen esan duzu 74ean utzi egin zenuela ENBATA.
- Bai, zeren alderdi bczala bukatu zen eta ez zuten beste alderdi bat egin nahi. Nik pentsatu nuen behar zela ez mugimendu bat gehiago, horrelako mugimendu zabal bat, baina alderdi bat behar zela, zeren ENBATAn beti sofritu genuen oso Jende desberdina sartzen zela, gero noiz-nahi ateratzen eta saltsa, sortzen zutela, bai eskuinetik eta bai ezkerretik ere. Nik pentsatu nuen alderdi bat behar zela; hauk eta hauk dira gure puntu nagusiak. horiekin akort dena sartzen da eta akort ez dena kanpean egoten da, nehor ez baita alderdi batean sartzera bortxatua. Baina mugimenduaren mitoarekin buitzatu behar zen.Amaren etxean. abertzale izanik, nornahi sar zitekeen, hortatik saltsak sortu ziren eta ez zen gehiago egia gainera denon etxea zela.batzuek ez zuten nahi. Bi gauza horiegatik beraz, nik alderdi bat nahi nuen.eta sozialistar bistan da. gauzak ongi finkatuta.
Alderdi Bat Behar: EHAS
74ean. hi hilabeteren buruan. sortu zen .EHAS Davantek kontatzen digunez.. ENBATAkoak izandako batzuk eta hortik kanpoko beste batzuk izan ziren sortzaileak. Davant bera ez omen zen horien artean, baina biltzarra ospatu zenan sartu zen.
-Orduan aurkitu zenuen nahi zenuena?
-Bai, ez oso .nahi- hukeena, baina hori ezina da. Uste dut.politika gauza praktiko bat dela- azkenean eta ezin duzu zure amets guztia eta zure bizi guztia politikan ezarri. Hori sinetsia dut nik. Helburu;nagusietan ados izanez gero,-lan egin daiteke.
-Gaur ;egun EHAS nola aurkitzen da, azken hauteskundeetan nahiko boto atera zuen, ez da?
--Bai, ez da hain gaizki. zeren ENBATAk 67an atera zuen bezainbat boto atera du eta,.ENBATA,k orduan zuen egin bere kanpainarik onena. Ez da hain gaizki ere,zeren ENBATAren bozemaile askok ez dio EHASi eman. beraz, beste publiko but bildu da. Hala ere. ni ez nintzen bat oretara joatearen alde; gehienak. ia guztiak hala ziren, bi edo hiru ginen nahi ez genuenak zeren etsaiek badakizu, nola erraten duten beti: ehunetik hiru, edo lau, edo bost ukan dituzte horik dira abertzaleak eta bistan da.oso' guti da. Hargatik ni, aurka. nintzen ,baina pentsatzen nuen eskuineko edo erdiko abertzaleek boza eman dute frantses aldera eta ezkerreko abertzale gazte asko. Baigorrin eta kostaldean, ez da botoa ematera joan.
-Hautsekundeetan sinesten ez dutelako?
--Horiek hauteskundetan ez dute sinesten, zeren beraientzat frantses sistiman sartzea da. Eta alde batetik egia da; bestetik beharbada ahierkunde pixka bat dute EHASen aurka, EHASko buru batzuen aurka
-Zergatik buru horien kontra.9
-Badakizu. buru horiek ez dute-ENBATAn bczala egon nahi. denen babesle nornahi sar dadin edo zutaz balia eta gero gibeletik nahi duena egin, hori ez dute nahi.
-EHASkoak nola konpontzen zarete orain frantses polziarekin?
-:Behartada bijilatzen gaituzte: hauik zer dira, zertan ari dira... baina ez dute ENBATArentzat zuten gorroto hura erakusten. ENBATAren kontra zinez gorrotoa bazuten zeren ENRATAk xuxenka atakatz,en zuen estatua, prefeta. polizia. estatuarekiko borroka argi eta garbi eramaten zuen. EHAS polikiago hasi da. sozial bidetik eta horrela.
Beste gauza but ere pentsatzen dut, ikusten dutela astakeria bat egin zutela ENBATA debekatuz, zeren ikusten dute mugimendu bat oraindik txarragoa .luzarora behintzat txarragoa, sortu dela: bestalde alde harmatuak ere sortu dira eta erradikalizatu egin da burruka. Beraz. debekatzeak mesede egin dio ENBATAri, zeren ezin hilez zen mugimendu bezala, eta batzu fidelitatez edo egoten ginen: "guk hasia duk eta beraz segitzen diagu"; aldiz . debekatuz geroz. nik behintzat: askatasuna nuen beste zerbaiti lotzeko. Beraz, mesede egin digute debekatuz. itsusia da nahi baduzu. baina guretzat gauza ona izan da.
Eliza Ofizialarekin, Gaizki
Davantek katoliko praktikante bezala aitortzen du bere burua gaur egun horrelako gutxi geratzen dela ere baiezten duen arren. Eta hori ez du eragozpen -herak dioenez marxismoa nolabait behintzat onartzeko.
--Aztertzeko metodo bezala bai. . Marxek ideia xuxen batzu agertu ditu eta ezin ukatuzkoak dira. Zientifikoki diren gauzak ezin dira ukatu., Baina Marx ez dut bere osoan hartzen, Bible bat bezala. Gaura rnakurrak ere erran ditu, beste guztiek bezala.
--Eta Eliza ofizialarekiko nola ikusten duzu gauza?
--Ez beti ongi. Baina nere kontzientzia badut'eta hari ahal bezain ondo jarraitzen natzaio; nere kontzientziaren arabera joketzen naiz, ez besteen kontzientziatik.
--Hemen, orain dela urte batzu, apaizek nahiko garranizi izan zuten burrukan, Iparraldean gertatua da horrelakorik ?
Biziki gutiago. Aita Larzabal bai, hura ENBATAn ere izan da. Gero Xarritton, ez da sekulan ENBATAn izan, baina beste gisa batera, kultura aldetik eta sozial ikuspegitik, esantu du abertzalegoa. Badira beste batzuk ere. Baina guti dira apaiz abertzaleak. 67an krisis bat izan zen Baionako apaiztegian, euskera sartu nahi zutela eta, batzuk kanpora joan ziren edo kanporatuak izan ziren: Gexan, Lantziri, Manex Pagola, Borda Sarasola...Eman dezagun hemengo ber fenomenoa izan dela, baino biziki gutiago.
-Gainerantzean burruka hanndiak izan al dituzue Elizarekin?
-Puf, apezpikuekin izugarrizko borrokak izan ditugu beti. Han kristau talde bat ginen euskera elizan sartzeko. Eta zer gertatu zen? Katixima euskeraz gu hauk atera behar izan genuen dirua guhauk bilduz eta horrela. 68an hasi zen talde hori, FEDEDUNAK du izena.
Hegoaldean Bizitasuna, Baina Xoko Zakarrak
Hilean bebin gutxienez Hegoaldean izaten dugu Jean Louis Davant. Euskaltzaindiko bileretara etorria hain zuzen. Baina, lehenago, Franco hil ondoren arte, ez zuen muga pasatzerik:
-ENBATA debekatu zutelarik. azken zenbakian berrehun edo hirurehun izen agertu genituen. Handik kasatu nahi zituzten herbesteratuak, aterbetuak; gose groba zen Baionan eta hor batzuk gure izenak agertu genituen firmatuz eta erranez: "aterbetu bat nere etxera etortzen bada nik aterbetuko dut, nik babestuko dut". Eta horregatik ez genuen muga pasatzerik denbora batez.
Orain, harreman hestuago duzula Hegoaldearekin, nola ikusten' duzu?
- Ba ikusten da indarra badela. eta bizia ere dudarik gabe, bazterrak oso zakarrak ikusten dira, lantegiak nonahi, hirigintza oso txarra eta horrelako gauzak, eta gobernu serios bat behar dela gauza pixka bat zuzentzeko. Bestalde, ni hona etortzen naizelarik. indarturik itzultzen naiz, Hemengo kemena ikusirik. Hemengo jendeak deusetan ez du dudatzen,ez dakit ..
Ez horrenbeste...
-Asko, bai. Eta hor konfiantza hartzen da. Gero pentsatzen dugu ber denboran: -hauek uste dute han ere horrela dela; ez duk, ez duk berdin, han askotan herriaren aurka egiten dugu, herriaren usteen aurka egin behar dugu gehienetan. Iduri zait hori etsaien aurka egitea baino mingarriagoa dela., nahiz eta gorputzez guk baino askoz gehiago sofritzen duzuen. ez dakit, etsaiaren aurka gauza normal bat da, aldiz - adiskideen edo etxekoen aurka, ezpiritu aldetik oso gogorra da eta nazkagarria.
Aterbetuen alde burrukatu zinén momentu batean. Zure eritziz nolakoa izan da errefujiatuen fenomeno hori Iparraldearentzat? Integratu dira ala ez...?
Nik uste dut integratu nahi ukan dutenek zerbait lortu dutela. adiskideak lortu dituztela eta horreta, baina gehiegi beren artean egon direnak. bistan da, ez dute lortu. Gauza negatiboak izan dira, baina esperientzia bat, historia bat. orokorki hartu behar duzu, here on-txarrekin, eta ikusi, dena dela. zer nagusitzen den, ona ala txarra; nik uste dut mila bider ona nagusitzen zaiola. eta gerorako mesede bat izanen dela aterbetekin izan dugun esperientzia. Aterbetuentzat berdin, hango euskaldunekin hasten baitira. euskara batu bat sortu da hor eta Euskal Herri batu bat. Nik uste dut oso positiboa izan dela.
Elixabete Garmendia
"ENBATAK inportantzia izan du eta oraindik izan dezake. Pixka bat hortik ezin ateraz gaudela erran nahi dut".
Davant auskaltzain osoa dugu, gazterenetarikoa gainera.
"EHASek ENBATAK 67an atera zuen bazainbat boto atera du azken hauteskundeetan eta ENBATAK orduan zuen egin bere kanpainarik onena".
Davant HERRI BATASUNAren mitinean, Donostian (XII-3)
Davanten sarrera Euskaltzaindian: Xiberotar bakarra erakunde honetan.
"Iparraldean askotan herriaren aurka egiten dugu, herriaren usteen aurka egin behar dugu gehienetan. Iduri zait hori etsaien aurka egitea baino mingarriagoa dela..."
19-24
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakDAVANT1
PertsonaiazDAVANT1
EgileezGARMENDIA3Kultura