Bitoriano Gandiaga

1974ko otsailaren 03an

Bitoriano Gandiaga olerkariri elkarrizketa

Bitoriano Gandiaga
Olerkari sena? Begiak zabaldu nituelarik, uste dut.. Gaurko euskal poesia Europaka onenarekin berdintzekoa omen da.
Bizkaitar baten aurrean gaude Ilea beltz, kopeta haundi, begiratua zorrotz, aurpegia beltxaran, bihotza bero eta zabal ditu gure olerkariak. Bitoriano Gandiaga dugu olerkari hau
ELORRIaren antzera gogor eta zimel.
Mendatako herrian jaio zen 1928garrengo Urriaren 8an. Hortxe ikasi zuen bizitza, harkaitz arteko elorriaren antzekoa zela. Geroztik zenbat harkaitz, elorri eta arantza Arantzazuko mendi hegaletan
Bihotz beroan eta Asisko Franziskoren eskolan ikasi zuen.
"Arri, bedar, zugaitz, sasi...
denak garbi, denak eder,
T'elorri zaarrak, apal eta argi,
loretan, esi ta bazter".
Oliten hasi zen euskaraz idazten, filosofi gai lehorretan murgildurik zebilen garaian, hain zuzen ere.
Olerki asko du eginik eta argitaraturik han eta hemen. 1954garrenean hasi zen lehen sariak irabazten. Aurrena geratu zen urte horretan Zarautzen egin zen sariketan Hemezortzi poesi lan azaldu ziren Joxe Artetxe, Xalbatore Mitxelena eta Manuel Lekuona ziren mahaiburutu.
Baina, ELORRI deituriko poemak eman dio sona. Lan honengatik irabazi zuen 1963garrenean "J.A. Agirre" saria ere (1).
Beronen poemekin, Bitoriano Gandiagaren olerkiekin, alegia, emango dio GEROk hasera 1974garrengo urteari
Balendin Enbeitaren omenaldi egunaz argitarako da elkarrizketa hau. Bertsolari-Olerkariz osaturik dago Enbeitarren familia. ELORRIren aitak, Mendatako seme Bitorianok, besarkatzen du Muxikako "Urretxindorkumea", Zeruko Argiaren bidez, gorazarre eBunean.
Aurtengo Urtarrilak "elorri zaharrak loretan" jarri ditu Gipuzkoa mintzaleku dute, Bizkaiko senideek, Otsailaren 3an. Kanta bezate egun horretan isilik dauden Bizkaiko urretxindor guztiek.
(1) 1973garrenean berriz, "Eusebio Mª de Azkue" saria irabazi zuen
-Olerkari zaitugunez gero emaiguzu, Bitoriano, zure olerkitasunaren agerpen bat. Zerk eragiten dizu olerkigintzara?
-Horrelatsuko galderaren bat inoiz egin behar zidatena, bildurrak-edo gaztigatu zidan noizbait. Hala ere, erantzunik bilatzeko azterketa sakonagorik ez dut egin, eta hori ere, erantzun beterik ezin aurkitu ahal izango ote dudan bildurrez. OlerkiTASUN hori hitz neurtuen eta errenkaden gorabeheran baino harutzagoko barrurantz dagoen zertait bizia da lehenik. Baina ondoren eta batera, hitzak eta hizkerak zertait bizi hori jazten, azaltzen eta osatzen du. Badakit neure olerkiTASUNAREN agerpen bat eskatzen didazuna, aipatutako nahasgarri hoien hateratzetik gertatzen dudan koktelaren bereizgarria, alegia; ba, azken batean, bereizgarri hori neu naiz eta ez beste ezer.
-Aldaketa nabarmena du zure olerkigintzak. Ez da berdina ELORRI aurrekoa eta ondokoa. Nola bereziko zenituzke aldi hoiek?
-Inola ere ez bereizi, dena dut jarraipen. Beno, jarraipena baldin badut, egia esan, ibil-alditan bana nezake. Eta orduan nire olerkigintza ELORRI aurrekoetan, ELORRIkoetan eta ELORRI ondokoetan bereizten dela, bistan dago. Atzotik biharrerantz mundotxo hontan zehar bizi naizun edo bizitzen ahalegintzen naizen beste bat naiz, eta bitarteko gaur edo ordu bakoitzeko ahalegina izango dute, agian, beren tarteko bereizgarri.
-Nola esnatu zitzaizun olerkari sena?
-Ez dut oso goguan, baina begiak zabaldu nituelarik, uste dut. A, eta belarriak eta gainetiko zentzumenak. Belarriak barka diezaidatela, batez ere, ahaztu ditudalako, edo belarrien barruko entzumenak.
-Zein olerkarik lagundu dizu ge hienbat?
-Zertan baina? Goian aipatu du zun tasun harentzako hitzak eta hizkera topatzen? Ba, euskaldunen artean Lizardik eta Lanaxetak. Lanaxetak ez Lizardik baino gutxiago. Gero, Salbatore Mitxelenak.
-Olerki asko irakurri al duzu?
-Hain asko ere ez, behar bada baina ashotan bai. Bai euskaraz, bai gaztelaniaz eta bai latinez. Euskaraz, alpatutaRoez gainera, Arrese biak eta Orixe. Gaztelaniaz Frai Luis de Leun eta Donibane Gurutze, Juan Ramon eta A. Machado, et~ gaztelera itzulpenari esker eta Juan San Martin adiskideari, Cel so Emilio Ferreiro galiziatar oler karia. Latinez Horazio.
-Asko ikasi al duzu oierRiaz?
-Zer? Olerkiari buruzko teoria: ala pratiRaz ari zatzaizkit? Teoriaz gutxi arduratu naiz. Gustatuko litzaidake, horratik, zertait gehiago jakitea. Baina, gustatuko litzaizkidakeen gauza asho utzi behar izan dot, gustatzen zaizkidanak aurreragokoak ditudalako. PraUkaz asko ikasi dut berrIz. Esate baterako, eta nolabait adierazteko, jantziak aldatu-zale dela, eta jantziak aldatu-ala, barrendiko era berriak hartzon dituela.
-Zer behar da olerkari izateko?
-Izatea, horra zer behar den. Eta giroa. Olerkaria errez gera daiteke ixilik ingurua hotz nabaritzun baldin badu, inguruak idazteko pozaren berorik eskaitzen ez badio. Idaztea berez asegarri bat badelarik ere edo nork bere barrua azazkatzeko bide bat, ez da nahikoa ostera, olerkaria bera den osoan azaldu dadintzat. Barrukoi gisa -edo arituko da eta bere buruarentzako idatziko du soilik, baina hori ez da olerkariak maiteen duen helburua.
-Zer mailatan dago gaurko euskal poesia?
-Ez dakit zein mailatan egongo den orain. Ez ahal da eskaileretan apatx eginda egongo. Hamaseigarren mendean maila eta mailadi asko igonda zebilen. Milia Lasturrekoaren ahizpak altutik egin zuen behintzat. Gero badakit gora eta behera ibili dena ere. Inoren ahoz erantzutekotan, Joxe Azurmendik aurtengo udan esan zidana ez da eritzi txarra: Gaurko euskal poesia Europako onena ez baldin bada onenarckin berdintzekna ba omen da behinik behin, bere ustez.
-Herriaren zerbitzuan jardun behar al du olerkariak?
-Bai. Baina zein herriren? Herri ikasiaren, herri ez ikasiaren, herri materialistaren, herri ameslariaren, herri ezkerraren, herri eskubiaren? Neuk ere ba dut herri errealik eta opa dudan, oraindik irreal den, herririk. Harentzat idazten dut, orain denetik, oraino ez denerako, zubi gisa.
"Talan, talan Aloñako maldan.
Ardi bat harkaitz arteko ELORRIaren azpian, abaroan. Bitoriano Gandiagaren ELORRI gogoratu zait.
"EMENTXE dago arkaitza
Ume nintzanean,
soin gabeko poema bat
usmatu neban, ezina,
arkaitz zurtz onen ganean..

Ementxe dago arkaitza;
ementxe poema
usmo maite bat oraindik
soin gabeko ta ezina,
arkaitz zurtz onen ganean".

ERRIALDE
"Haruntzago, barrurantz dagoen zerbait bizia da lehenik"
Lekeition, "Eusebio Mª de Azkue" saria jasotzen.
12

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakGANDIAGA1
PertsonaiazGANDIAGA1
EgileezHERRIALDE1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

Efemeridea: Guardia Zibila EHko heroinarekin lotuta zegoela zioen 'Navajas txostena' bidali zioten Espainiako fiskal orokorrari

ARGIA

Efemeridea: Boliviako poliziak Monika Ertl hil zuen, Che Guevara mendekatu zuen gerrillari alemaniarra

ARGIA

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

Azkenak

2024-05-13 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Analisia

Negu gorri, hondamendia iragarri

2024-05-13 | Cira Crespo

Ukelele baten atzean Hawaii aurkitu nuen

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Olatukoop

Hamar urte lanean, denontzako bizitza oparoagoaren alde

Gizartea eraldatzeko helburuz jaio zen Ekonomia Sozial Eraldatzailearen mugimendua Euskal Herrian duela hamar urte, Olatukoop sarean bilduta. Denbora honetan ez da gutxi egindakoa: hamaika kooperatiba eta ekimen jarri dituzte martxan, eta sarea zabaldu egin da. Baina erronkak... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

Eguneraketa berriak daude