Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Jose Migel Barandiaranekin elkarrizketan.
Joxe Migel Barandiaranekin Aurtengo udako lanen berri ematen digu
Orain dela aste batzuk Ekaingo harzulorako bidea hartu genduen: Aranzadiko bazkunekoekin elkarrizketa bat egitea zan gure asmoa, eta bereziki Joxe Migel Barandiaranekin. Larunbat goiza. Sastarrain baserrian arkitzen ditugu Joxe Migel Barandiaran, Jesus Altuna, Pabio Areso, Martzelino Aizpurua eta Jesus Areso. Aurtengo Ekaingo azterketa-aldia bukatua dute. Aurkitu dituzten lanabesak eta erabili dituzten tresnak biltzen ari dira eginahalean: ...Horregatik, presaka eta asti haundirik gabe elkarrizketa zabal baterako.
Handik hiru egunera Ataungo San Gregoriora goaz Han, "Sara" etxean bizi zaigu Joxe Migel Barandiaran. Atea jo eta bera ateratzen zaigu irriparrez. Bere gelara eramaten gaitu eta zuzen-zuzenean arira jotzen dugu..
–Ekaingo harzuloko azterketa lanetan aritu berria zaitugu Joxe Migel. Zer lan bereri egin duzue aurtengo jardunaldi hontan?
–Jende asko aritu gera azterketa lanetan Ekainen. Denok "ARANZADI" bazkunekoak ain zuzen. Eta lagun asko giñalari esker, lana ere, ugari egin dugu. Luebaki haundi bat lehendik egina genduen; orain luebaki horrek ageri dizkigun lur-mailak aztertzen aritu gera. Lur-maila azterieta hau oso kontuz eta poliki egin beharreko lana da lur-maila ondo miatu, lanabesak bildu, zer tokitan ageri diran neurtu, sigla jarri, lanabesaren marrazkia egin...
–Zer garaitako lanabesak arkitu dituzute aurtengo jardunaldi hontan?
–Begira: guk ez dugu oraindik asko zulatu behe-aldera: metro erdi bat eskax Lehen mailetan, Mesolitos aroko harri landuak arkitu ditugu; harlandu txikiak, mikrolitos deitzen zaienak. Sutobiak ere agertu dira. Sutoki hanen azpian, berriz errekarriak ugari. Ziurrenez, euria egiten zuanean, ura sartzen zitzaien harzulora Ekaingo lehen gizon haiei, eta su guztia itzali. Era hontan berriz ura harrixabal hanen tartetik igarotzen zan.
Beste lur-maila berri bat ere hasia dugu aurten. Lur-maila honek azken Madalen garaiko lanabesak eskeini dizkigu. Danera jota, 502 lanabes bildu ditugu aurtengo jardanaldian. Ia denak harrizkoak dira; hezarrezkerik, ezer gutxi.. Grabatutako harri xabal bat ere bildua dugu..
Eta Joxe Migel Barandiaranek, bere kuaderno bat ateratzen digu lanabes hoien marrazkia ikusteko. Argazkian ageri duanaren berdina da.
–Orain arte, Ekaingo harzuloa. arkaitzean egindako irudiengatik da ezagunen gure artean. Zer esaten diguzu irudi hoietaz?
–Andoni Albizarik eta Rafael Rezabalek 1969 garrengo ekainaren 8an arkitu zituzten Ekaingo irudiak. Berehala neri deitu zidaten bi azpeitiar gazteok. Nik berriz, "ARANZADI" bazkunekoak jakinaren gainean jarri nituan. Era hontan, ekainaren 10ean Jesus Altuna eta ni Ekaingo harzulora joan ginan. Irudiak ikusi, aztertu, kalkoak eta argazkiak atera eta abar egin genduan. Bestalde, benetako irudiak zirala esanaz agiri zertifikatu bat ere egin genduan. Gure orduko lana "MUNIBE" aldizkar~an argitara eman zan urte hartan bertan: La Cueva de Ekain y sus figuras rupestres". MUNIBE 1969 IV.
Geroztik, Euskal Herriko lehen gizonen arteari buruzko lan bat eskatu didate Alemaniatik. Ba da Alemanian, mundu guzian zabaltzen dan aldizkari sonatu bat: "IPEK" (Joxe Migelek aldizkari honen ale bat erakusten digu ) "IPEK"ek lehen gixonaren arteari buruzko lanak argitaratzen ditu. Nik, Ekaingo, Altxerriko eta Goikolauko (Mañaria) irudiei buruz egingo dut nere lana. Ekaingoce buruzkoa bukatua dut eta laister agertuko dala uste dut.
–Europako beste harzuloetako irudiekin konparatuta, zar mailatan jarriditzazkegun Ekaingo irudi oiek
–Nork bere etxeko gauzei buru emandako iritziak ez du garrantzi haundirik izaten jendearen artean. Horregatik, nerea utzita, atzerriko prehistorilari baten iritzia emango dizut: Gu, Ekaingo azterketa lanetan ari ginala, aleman familia bat etorri zitzaigun. Ekaingo irudiak ikusi nahi zituzten. Baina, begira nundik eta Ekaingo irudiei buruzko fotokopia bat erakutsi ziguten. Berehala jakin genduan Andre Leroi Gouchan-en "Prehistoire de l'Art Occidental" liburuaren bigarren argitaralditik hartua zeguela fotokopia hau. Leroi-Gouchan Sorbenako irakasle dugu. Altxerri eta Ekain ondo ezagutzen ditu. Prehistorilari honen iritziz Lascaux, Niaux eta Altamirarekin munduko lau bikainenetakoen artean jarri behar da Ekainko harzulo hau. Eta Franko-Kantauriko Palealitos artea ulertzeko, nahi ta ezko oinarri sendoa da Ekain.
Pozgarira benetan, atzerritik datozten iritziak, hainbat goratzea gure larrean dugun altxor bikain eta aberats hori.
-Baina zer esan nahi digute Ekaingo irudi eder hoiek?
-Lehen gizonen hizkuntza mintzo zaigu irudi hoietan. Baina guk zoritxarrez, ez dugu lehen gizonen hizkuntzarik eta alfabetorik ezagutzen. Bestalde, garbi dago abere irudi eta ezaugarri hoiek esanahieren bat ba dutela... Batzuentzat ihize-aztikeria litzake irudi hoiek agertzen digutena. Totemismoaren teoriak ere erabili dira harkaitzean egindako irudi hoiek esplikatzeko... Sexual mitolojia bat irudi hoitan ikusi dutenak ere badira... Zer esango dizut: Antzinako ezaugarriak isilik eta mutu dirautela gaur eguneko gizonaren haurrean!
–Prehistori garaiko influentzia asko gelditu al da euskal kulturan zehar, Joxe Migel?
–Bai noski. Uste dan baino gehiago. Harzulioetan bizi diran izakiak badirela pentsatu izan du herriak. Txahal, zaldi, ahuntz, aker eta beste zenbait abere iruditan agertzen dirala ere bai. Eta siniskeria hauek ez dira harzuloetako irudiak ikusiz gero sortuak. Ez horixe! Gure aurrekoek sekulako beldurra zuten harzulo batera sartzeko. Ardi bat sartu ala ta... soka, argizari, eskapulario eta abar sartzen ziran galdutako aberearen bila. Eta sekula ere ez "eskerrik asko" utsaren truke... Hau guzia lehengo sinismen zaharrek, herrian sakon finkaturik irauten dutelako da noski.
–Orain beste galdera bat. Derrigorrezkoa noski. Zuk eta ARANZADlkoek egiten dituzuten azterketa lan hauetan, noren diru-laguntzaz baliatzen zerate?
–Orain arte ARANZADIk ahal zuan moduan sortzen zuan dirua lan hanetarako. Nik joan zan urtean hartu nuan lehenbizikoz, Madrildik bialitako diru laguntza bat. orten Gipuzkoako Diputazioak hirurogei ta sei mila pezeta eman dizkigu azterketa lanetarako. 1917 garrengo urtean 750 pezeta eman zizkigun Diputazio berak, Aranzadiri, Egureni eta neri, Aralarko dolmen edo tregoharriak aztertzeko. 1918 garrengo urtean 1.000 pezetara iritxi zan diru laguntza hau...Era hontan gerra hasi zan arte. Bestalde kontuan izan behar ditugu garai haietako prezioak: Urtiagan, 1936 garrengo urtean aritu ginanian, 6 pezeta kostatzen zitzaigun ostatua Itziarren, eta bazkaria, harzuloraino astoan ematen ziguten Bizkaiko Diputazioak ere beti eman dit zerbait. Aurtengoan 15.000 pezeta bakarrik jarri ditu azterketa-lan hanetan. Nik ez det ezertxo jaso Bizkaian aurten egindako azterketa lanagatik.
–Egunerokoen bitartez jakina dugu, Gipuzkoako Harzulo eta Prehistori Garaiko Aztarnatokien Patronato bat sortua dela. Zer egiteko izango du Patronato honek?
–Nik, egia esan ez dakit ezer gauza hortaz. Ekainen ari ginala enteratu ginan eta zuk esaten duzun bezala; eguneroko baten bitartez..
Guk kezka eta galdera bakar bat dugu Patronato hortaz. Izango ote .ARANZADIkoek parterik Patronato hortan? . .Legezkoa litzake, juztizizkoa, ARANZADI bazkuna 1949 garren urtean sortu zan. Bazkun honek adar ugari ditu, baina Prehistorian eta Paleontalojian aritzen diran adarrak ditu indartsuenak. Ez da txantxetakoa izan, egin duten lana. Altxerri, Ekain Torrez eta beste harzulo asko berak artitu eta aztertuak izan dira. Baina ARANZADIri buruzko berri zabalagoak laister izango ditugu asteroko hontan bertan.
–oOo–
Arratsaldeko zortziak pasiak dira, "Sara" tik atera geranean. Hiru ordu luzez aritu gera Joxe Migel Barandiranekin. Ateratzerakoan Jentilen bukaera explikatzen digu. Kixmiren historia... Ekainen bustita, gripe antza duala aitortzen digu, Joxe Migelek. Urte Zahar egunez 83 urte beteko ditu...
Benantxio Otsegi
Joxe Migel Barandiaran eta Jesus Altuna, Lezetxikiko sarreran, bildutakoak aztertzen.
1
GaiezGizarteaientziaAntropologi
PertsonaiazBARANDIARA1
EgileezOTAEGI3Gizartea