Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.

1972ko abuztuaren 13an

Tene Muxikari elkarrizketa.
TENE MUXIKA
Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.
Debako jaiak direla eta Tene Muxikarengana gatoz. Ez dugu ezagutzen. Baiña badakigu emakume argi, trebe eta langillea dela. Urduri eta kezkati gatoz larogei-ta lau urteko emakume onengana. Agindu baiño beranduxeago eldu gera. Zai zegoen. Beronek ireki digu atea. Irrifartsu aurkitu dugu, euskaltzale ameslari eta langille. Berealaxe sartu gera elkarrizketa gozan.
–Airu, Tene, azken 50 urte auetako joerak ezagutzen dituzunez gero zer iruditzen zaizu leengoen eta oraingoen euskaltzaletasuna?
–Alde aundia aurkitzen dot leengotik oraingora. Leengoak eusko-gogoa zuen elburu. Oni bizia ematen eta au edertzen aalegintzen zen. Gure-gurea dan Euskal Erri au maitagarri egiten jakin zuen. Oraingoak Iparragirrek bezala "eman da zabal zazu mun duan frutua" abesten du, baiña bestera egin. Geienetan gurerik ezer ez daukan elertiz gurea kutsatu eta geienetan eusko gogoa gaixotu. Baiña nere iritzia zaarrarena da eta gaurregun gazteak ez du aintzat artzen zaarrarenik ezer.
–Zein da zuretzat egungo egoeran euskal literaturan agerizen dan arazorik nagusiena?
–Galde au egiten diozan guztiak batasuna lortzea dela erantzungo dizu. Nik ez, ordea. Ortarakoxe, batasuna lortzeko sortu zen ain zuzen ere, Euskaltzaindia orain dela berrogei-ta amabi urte. Zearo lilluratu gintuen asmo orrek orduko gazteok. Zerbait lortuko zen usteak biziro poztu gintuen idazten ikasi nai genduen guztiok.Baiña bereala sortu ziren eztabaidak ta ugari sortu ere, ta jakintsuengandik ikasi nai genduanok erabat gogaiturik geratu giñan.
–Beraz, zuek ere sumatu zenduten batasunaren egarria, batasunaren itxaropena?
–Bai orixe! Bere lanak utzi bearrean gelditu zen Euskaltzaindia baiña gerra ondoren asi zen berriro eta urte mordua daramagu onela. Eta okerrena jakintsuak aotan artuta, iakintsu naikoak ere baditugula "Marixa makillatzen". Ni ere bat nator D. Nemesio Etxanizek Z. Argian zionaz; alegia bakoitzak bere aldetik lan egin dezala gogoz euskerak bizirik iraun dezan. Nik uste dut, euskera jasoko badugu, bearrezko egin bear dugula: bizibide. Ortarako, ordea, euskaldun geranok etxe eta kanpo bear dugu beti euskeraz itzegin.
–Zer dela eta ez da emakume idazlerik sortu gutxi batzuk kenduz gero?
–Au izkuntza guztietan gertatzen dana duzu. Gizonezkoa bezain ikasiak ez geralako edo... artaratu ez geralako edo... Irakurle aundiak bai, izan gera emakumeok, baiña irakurgai arin-zale. Leen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan; eta onelako irakurgaiak ezer onik irakatsi ez, baiña burua aizez bete bai. Gaur bertan zer dirutza botatzen duen emakumeak, aundikeria eta gezur-kutxa besterik ez diren aldizkari arin oietan! Euskal irakurgaientzat bagendu dirutza ori!
–Zuk, emakumeaz kezkatua zaitugunez gero, ez al duzu ezeren ametsik egin?
–Berrogei urte gutxiago banitu... Baiña ontan geranez- gero, burutik eta gogotik kendu ezin dudan nai batek erretzen dit barrua: gure-gurea dan aldizkari bat bear-genduke euskal-emakumeok. Emakumea gaurko jakintzaz ikasia ez zen garaian "Euskadi" izparringian, Kirikiño aundiak zuzentzen zuen euskal atalean emakume askok-idazten genduen gerra aurretik.-Eta elkarte atsegin bat sortu genduen gure kideko gizasemeekin batera euskerari jaso aundia emanaz.-Baiña orduan ere baziren istilluak eta kirikiñoren aurka jarri ziren asko bere orria errikoiegia zela eta... Baiña "pot" egin zuten atal au goi-maillara jaso nai izan zutenek.
–Bazenduen, beraz, orduko emakumeok ikasteko eta idazteko gogoa.
-Argia izeneko aldizkaria sortu zen garai artan D. Ambroxio Zatarain zenaren esku zabalari esker, D. Bitor Garitonaundiaren zuzentapean. Orduko idazle nagusia Andres Arzellus edo LUZEAR zen. Zenbat on euskerari! Orduan eta goi mailako euskal jakintsuak ari ziren beren aldetik, eta goikoen eta behekoen elkarri kalte egin gabe edo obeto esanda elkarri on egiten geniola lan ederra egin zen. Emakumeok ez genuen LUZEARen babespean idazten... Oi nork leukakeen gure etxekoandraketak euskaraz erabil ahal izateko aldizkari bat! Emakumeok geure mundua dugu, gizonezkoak ez bezalakoa, baina biek elkar osatzen dutena...
–Gaur lantzen al da emakumezkoen sailla, idazle on izatera iritxi dedin? Bear al du landuera berezirik emakumezkoak berari dagokion erako idazle izan dedin eta ez gizonezkoaren araberakoa?
-Bai orixe behar duela...! Baina hau gizonezkoak eman ezin lezaiokena da. Gorputzez bezala gera gogoz ere desberdinak giza-emakumeok.
-Zer moduz ikusten duzu euskulturaren etorkizuna Deban?
-Ara izatez bihotz aundi onekoa eta alaia da debarra. Biziro maite du bere erria eta gauza aunditzat dauka debarra izatea. Langilea denik lanerako, ortik kanpo ekintza garrantzitsuetan ardura gabea da. Axola gutxi mundua goikoz behera bia eman nahi badu ere. "Geurea data... geurea data..." abestuko dute orain gau eta egun Sandroketan eta guk pozik entzungo diegu nahiz eta lo egiten ez utzi. Nik behintzat pozik entzuten diet gaua esna igaroarren, baina abestia amaitzen zaienean, kantalapiedrakoak dirudite. Erderaz mintzatzen dira barra-barra, billa zazu auen artean euskal kutura!
–Noiz asi ziñan idazten eta non?
-Ogei bat urte nituelarik. Euskadi egunerokoan asi nintzen kirikiñoren ardurapean. Onekin asko ere asko ikasi nuen pozik ikusten nituen eta gogoan artu nik idatzitakoei egiten zizkioten ikutuak. Onela ikasi nuen. Gerora "Euskaltzale Bazkunako"gazte taldeak bere aldezkaria sortu zuen onek ere asko lagundu zidan. JAUNGOIKOZALEn ere idazten nuen ondoren. Aal guzia egiten nuen beti-beti euskerari laguntzea beste ametsik ez nuela. ARGIAn urrena. Gero guda... beste kontu batzuk. Zer esango dizut?
-Zure aipagarriren bat, mesedez...
-Ondo da. Parregarri utzi ninduen bat kontatuko dizut. Uste asko joan ordutik onera baiña ez zait ahaztutzen. Orduan lotsaturik utzi baninduen ere, orain algara ateratzen dit. Oiartzunen nintzen nere lagunekin euskal jai eder batera joanik. Jendetza haundia zen. Meza ederra. Bazkari ona. Dantza zoragarriak bazkal aurretik. Guztiok alai eta pozez. Izlari ospetsuak arratsaldez. Afrikan zegoen gotzai euskaldun bat auen artean. An nengoen ni entzullen artean pake-pakean, adi-adi entzuten. Nik ez dakit nola baina Tene... Tene... Tene... otseginaz asi ziren, gero eta ots aundiagoz, Alferrik zen ezetz esatea. Txalo artean igo nintzen izlarien artera. Jendea isildu zanaz batera... begian laiño. Ez zitzaidan beste itzik atera:"Ezin dut".Ez dakit nola joan nintzen ostera leengo lekura. Ura zen lotsaria! Ura zen parregarri gelditzea! Ez dut orduan gertatu zitzaidana iñoiz ere aaztuko. Algara gozoa egiten dut oroitzen naizen bakoitzean.
-0O0-
Beste kontu asko geratzen dira paperean ezarri gabe. Itzaspertu luze eta gozoa egiña dugu Deban Tene Muxikaz. Badugu zer ikasi gaurko gazteok. Ez dezagun pentsa lanean aurrenekoak geranik. Gernikako arbola zaarraren kimu berriak gera. Ez dezagun aaztu eta jo dezagun aurrera.
ERRIALDE
1

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezHizkuntzaEuskaraBesteak
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakMUJIKA6
PertsonaiazMUJIKA6
EgileezHERRIALDE1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

Bazen ordua iraultzeko

Iker Barandiaran

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude