Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.


1972ko abuztuaren 13an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Tene Muxikari elkarrizketa.
TENE MUXIKA
Lehen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan.
Debako jaiak direla eta Tene Muxikarengana gatoz. Ez dugu ezagutzen. Baiña badakigu emakume argi, trebe eta langillea dela. Urduri eta kezkati gatoz larogei-ta lau urteko emakume onengana. Agindu baiño beranduxeago eldu gera. Zai zegoen. Beronek ireki digu atea. Irrifartsu aurkitu dugu, euskaltzale ameslari eta langille. Berealaxe sartu gera elkarrizketa gozan.
–Airu, Tene, azken 50 urte auetako joerak ezagutzen dituzunez gero zer iruditzen zaizu leengoen eta oraingoen euskaltzaletasuna?
–Alde aundia aurkitzen dot leengotik oraingora. Leengoak eusko-gogoa zuen elburu. Oni bizia ematen eta au edertzen aalegintzen zen. Gure-gurea dan Euskal Erri au maitagarri egiten jakin zuen. Oraingoak Iparragirrek bezala "eman da zabal zazu mun duan frutua" abesten du, baiña bestera egin. Geienetan gurerik ezer ez daukan elertiz gurea kutsatu eta geienetan eusko gogoa gaixotu. Baiña nere iritzia zaarrarena da eta gaurregun gazteak ez du aintzat artzen zaarrarenik ezer.
–Zein da zuretzat egungo egoeran euskal literaturan agerizen dan arazorik nagusiena?
–Galde au egiten diozan guztiak batasuna lortzea dela erantzungo dizu. Nik ez, ordea. Ortarakoxe, batasuna lortzeko sortu zen ain zuzen ere, Euskaltzaindia orain dela berrogei-ta amabi urte. Zearo lilluratu gintuen asmo orrek orduko gazteok. Zerbait lortuko zen usteak biziro poztu gintuen idazten ikasi nai genduen guztiok.Baiña bereala sortu ziren eztabaidak ta ugari sortu ere, ta jakintsuengandik ikasi nai genduanok erabat gogaiturik geratu giñan.
–Beraz, zuek ere sumatu zenduten batasunaren egarria, batasunaren itxaropena?
–Bai orixe! Bere lanak utzi bearrean gelditu zen Euskaltzaindia baiña gerra ondoren asi zen berriro eta urte mordua daramagu onela. Eta okerrena jakintsuak aotan artuta, iakintsu naikoak ere baditugula "Marixa makillatzen". Ni ere bat nator D. Nemesio Etxanizek Z. Argian zionaz; alegia bakoitzak bere aldetik lan egin dezala gogoz euskerak bizirik iraun dezan. Nik uste dut, euskera jasoko badugu, bearrezko egin bear dugula: bizibide. Ortarako, ordea, euskaldun geranok etxe eta kanpo bear dugu beti euskeraz itzegin.
–Zer dela eta ez da emakume idazlerik sortu gutxi batzuk kenduz gero?
–Au izkuntza guztietan gertatzen dana duzu. Gizonezkoa bezain ikasiak ez geralako edo... artaratu ez geralako edo... Irakurle aundiak bai, izan gera emakumeok, baiña irakurgai arin-zale. Leen eta orain nobela txoro ugari emakumeen eskuetan; eta onelako irakurgaiak ezer onik irakatsi ez, baiña burua aizez bete bai. Gaur bertan zer dirutza botatzen duen emakumeak, aundikeria eta gezur-kutxa besterik ez diren aldizkari arin oietan! Euskal irakurgaientzat bagendu dirutza ori!
–Zuk, emakumeaz kezkatua zaitugunez gero, ez al duzu ezeren ametsik egin?
–Berrogei urte gutxiago banitu... Baiña ontan geranez- gero, burutik eta gogotik kendu ezin dudan nai batek erretzen dit barrua: gure-gurea dan aldizkari bat bear-genduke euskal-emakumeok. Emakumea gaurko jakintzaz ikasia ez zen garaian "Euskadi" izparringian, Kirikiño aundiak zuzentzen zuen euskal atalean emakume askok-idazten genduen gerra aurretik.-Eta elkarte atsegin bat sortu genduen gure kideko gizasemeekin batera euskerari jaso aundia emanaz.-Baiña orduan ere baziren istilluak eta kirikiñoren aurka jarri ziren asko bere orria errikoiegia zela eta... Baiña "pot" egin zuten atal au goi-maillara jaso nai izan zutenek.
–Bazenduen, beraz, orduko emakumeok ikasteko eta idazteko gogoa.
-Argia izeneko aldizkaria sortu zen garai artan D. Ambroxio Zatarain zenaren esku zabalari esker, D. Bitor Garitonaundiaren zuzentapean. Orduko idazle nagusia Andres Arzellus edo LUZEAR zen. Zenbat on euskerari! Orduan eta goi mailako euskal jakintsuak ari ziren beren aldetik, eta goikoen eta behekoen elkarri kalte egin gabe edo obeto esanda elkarri on egiten geniola lan ederra egin zen. Emakumeok ez genuen LUZEARen babespean idazten... Oi nork leukakeen gure etxekoandraketak euskaraz erabil ahal izateko aldizkari bat! Emakumeok geure mundua dugu, gizonezkoak ez bezalakoa, baina biek elkar osatzen dutena...
–Gaur lantzen al da emakumezkoen sailla, idazle on izatera iritxi dedin? Bear al du landuera berezirik emakumezkoak berari dagokion erako idazle izan dedin eta ez gizonezkoaren araberakoa?
-Bai orixe behar duela...! Baina hau gizonezkoak eman ezin lezaiokena da. Gorputzez bezala gera gogoz ere desberdinak giza-emakumeok.
-Zer moduz ikusten duzu euskulturaren etorkizuna Deban?
-Ara izatez bihotz aundi onekoa eta alaia da debarra. Biziro maite du bere erria eta gauza aunditzat dauka debarra izatea. Langilea denik lanerako, ortik kanpo ekintza garrantzitsuetan ardura gabea da. Axola gutxi mundua goikoz behera bia eman nahi badu ere. "Geurea data... geurea data..." abestuko dute orain gau eta egun Sandroketan eta guk pozik entzungo diegu nahiz eta lo egiten ez utzi. Nik behintzat pozik entzuten diet gaua esna igaroarren, baina abestia amaitzen zaienean, kantalapiedrakoak dirudite. Erderaz mintzatzen dira barra-barra, billa zazu auen artean euskal kutura!
–Noiz asi ziñan idazten eta non?
-Ogei bat urte nituelarik. Euskadi egunerokoan asi nintzen kirikiñoren ardurapean. Onekin asko ere asko ikasi nuen pozik ikusten nituen eta gogoan artu nik idatzitakoei egiten zizkioten ikutuak. Onela ikasi nuen. Gerora "Euskaltzale Bazkunako"gazte taldeak bere aldezkaria sortu zuen onek ere asko lagundu zidan. JAUNGOIKOZALEn ere idazten nuen ondoren. Aal guzia egiten nuen beti-beti euskerari laguntzea beste ametsik ez nuela. ARGIAn urrena. Gero guda... beste kontu batzuk. Zer esango dizut?
-Zure aipagarriren bat, mesedez...
-Ondo da. Parregarri utzi ninduen bat kontatuko dizut. Uste asko joan ordutik onera baiña ez zait ahaztutzen. Orduan lotsaturik utzi baninduen ere, orain algara ateratzen dit. Oiartzunen nintzen nere lagunekin euskal jai eder batera joanik. Jendetza haundia zen. Meza ederra. Bazkari ona. Dantza zoragarriak bazkal aurretik. Guztiok alai eta pozez. Izlari ospetsuak arratsaldez. Afrikan zegoen gotzai euskaldun bat auen artean. An nengoen ni entzullen artean pake-pakean, adi-adi entzuten. Nik ez dakit nola baina Tene... Tene... Tene... otseginaz asi ziren, gero eta ots aundiagoz, Alferrik zen ezetz esatea. Txalo artean igo nintzen izlarien artera. Jendea isildu zanaz batera... begian laiño. Ez zitzaidan beste itzik atera:"Ezin dut".Ez dakit nola joan nintzen ostera leengo lekura. Ura zen lotsaria! Ura zen parregarri gelditzea! Ez dut orduan gertatu zitzaidana iñoiz ere aaztuko. Algara gozoa egiten dut oroitzen naizen bakoitzean.
-0O0-
Beste kontu asko geratzen dira paperean ezarri gabe. Itzaspertu luze eta gozoa egiña dugu Deban Tene Muxikaz. Badugu zer ikasi gaurko gazteok. Ez dezagun pentsa lanean aurrenekoak geranik. Gernikako arbola zaarraren kimu berriak gera. Ez dezagun aaztu eta jo dezagun aurrera.
ERRIALDE
1

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezHizkuntzaEuskaraBesteak
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakMUJIKA6
PertsonaiazMUJIKA6
EgileezHERRIALDE1Kultura

Azkenak
NATOren eta Trumpen irizpideen aurka, Espainiaren aurrekontu militarra %5era igotzeari uko egin dio Sánchezek

Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.


Elkarte frankistak debekatuko dituen legea onartu du Espainiako Kongresuak

Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena


Beste familia bat etxegabetu dute Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kalean

Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.


2100. urtean herritarren %60 urak har ditzakeen eremuan biziko dira Eusko Jaurlaritzaren azterketaren arabera

Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.


Donostiako Gladys Eneako paumei emandako tratu txarrak salatu ditu Eguzki taldeak

Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki


Hamabost migratzaile bizi ziren kanpaleku bat hustu du Getxoko Udalak

Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]


Zizurren ikasleak komun eta aldageletan grabatzen zituen irakasleak 180 urteko zigorra jaso dezake

Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.


Jaurlaritzak babestu du Jerusalemgo kolonoentzat CAF egiten ari den tranbia

Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.


Irungo ‘auzokide patruilen’ atzean, islamofobia, xenofobia eta erailketarako deiak

Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]


2025-06-20 | Gedar
Basauriko Sidenorrek 1.207 tona altzairu bidali dizkio arma-ekoizle sionista bati

Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.


Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
 


Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]


Osasungintzak guztiz publikoa izan behar duela exijitu du OPA Plataforma Herrikoiak

Jose Ignacio Martinez Ortegak, OPA Herri Plataformako bozeramaileak, salatu du  Eusko Jaurlaritzak “azkar” itxi nahi duela osasun mahaiko eztabaida.


Eguneraketa berriak daude