Euskera Zer Iruditzen Zaizu?

1970ko apirilaren 12an

Tjark Krulger-i elkarrizketa

Olanda-Tik Aizarna-Ra
Euskera Zer Iruditzen Zaizu?
Tjark Kralger olandarrakin egindako elkar-izketari bukaera eman nai diogu gaur. Zenbait gai aitatu genuen... Bijoaz anetxek, gustokoak izango dituzutelakoan.
Bein baiño geiagotan itzegin dugu erlijio-gaietaz. Ba dakit Idazteuna edo Biblia ezagutzen duzula, eberkeraz eta latiñez beintzat irakurria duzulako. Iritzi eta pentsaera oiek alde batera utzi-ta, zer iruditu zaizu erlijioa bizitzeko era?
–Oiturak indar aundia duala iruditzen zait. Elizkizunetan gutxi xamar parte artzen du erriak, zenbait-zenbait or ikusi izan ditut, oitura dutelako joan eta gero aspertu-ta egoten. Gañontzean, berriz Ama Birjiña eguneko eliz-bira, egia esan, itxurakeri utsa iruditu zitzaidan, alperrikakoa. Apaizok ere, elizatik kanpora ezagutu eta gero elizkizunetan ari zeratenean–ba dakit zuek benetan ari oi zeratela baiña– itxura egiten edo gezurrezko antzerki-gintzan ari ziñatela iruditzen zitzaidan. Jakiña, alde batetik beintzat, esaten zenituzten itzak ulertzen ez nitualako. Nola nai ere, zearo bestelakoak agertzen zerate an elizan.
–Zuen erriko katolikoen eta emengoen aldean, zer ikusten duzu berezirik?
–Aurrena beintzat, apaizok arkitu zaituztegu angoengandik desberdiñak.
–Zer ikusi diguzu, bada, berezirik?
–Zuen jazkera, leenbizi: aurrenengo egunean arrigarri gerta zitzaidan. Gaur, berriz, gero-eta obeto iruditzen zait. Ezer gutxitan bereizten zerate gaiñerako gizonezkoengandik. Zuek ibiltzen zeraten bezela jende artean ibiltzeko, egokiago dala esango nuke. Olandan ez ditugu onela ikusten: an sotana erabiltzen dute; gutxienaz ere ezaugarriren bat bai beintzat beren jazkeran.
–Adizu, Tjark: gerta diteke, nere ustez, apaizjazkera berezia daramatenak bakarrik ezagutzen dituzula, aiek bakarrik nabarmentzen diralako. Emen, berriz, apaiz-mordoxka bat ezagutzea gertatu zaizu eta danak era berekoak. Baiñan beste ezer bereizirik?
–Zuekiko izketak agertu didanez, iritzi eta pentsaera zabalekoak arkitu ditut euskal-apaizak. Ez nuan alakorik uste. Zergatik? Euskal-apaizen berri garbirik ez nualako, noski. Orregatik eta geiago arritu nau zuek apaizok erriarekin artu-eman estuan loturik ikusteak. Eta oraindik are geiago, Atxaga jauna baserritarrekin bat-egiñik, eguzkitik eguzkira, nekazari-lanean ikusteak. Txalogarria benetan eta nik ikusi gabe sinistuko ez nuana, Atxaga eta beste zenbait apaiz beren lanetik bizi diralazkoa.
–Ez aal zera ari euskal-apaizok geiegi txalotzen?
–Zurikeririk gabe ari naizela uste dut, Gaiñera, ba det ondo iruditu ez zaidan zerbait: otorduko otoitza danok batean egiten duzutenean, bai; baiñan beranduago datorrenen bat otoitzean ari danean, ez diozute isilik itxoegiten ark bukatu arte. Olandan, berriz, bakarrak errezua amaitu arte gelditu egiten gera danok.
–Zu, Tjark, euskeraz ikastera etorria zaitugu. Zer esango zenduke gure izkuntzari buruz?
–Izkuntza aberatsa iruditu zait. Batez ere, itz berriak sortzeko duan erreztasuna, arrigarria eta aberatsa da. Adibidez, zuk esan-da idatzirik daukadan esaera au: nere etxea beregana-tu-tze-ko-an lapurreta aundia egin zuan.. Bi, iru atzizki eta geiago itz bati erantsi aal izatea, gauza bitxia da. Orregatik, ainbesteko erreztasuna euki itz berriak egoki sortzeko eta gero ainbeste erdal-itz erabiltzea benetan tamalgarri iruditzen zait
–Askotan aitortu dizut, izkuntzaren aldetik ez dagola eragozpenik, baiña guk geurok daukagula errua: ez dakigula aberastasun oiek erabiltzen.
–Bai, beste nunbait dago eragozpena: eskolarik ez daukazutela euskeraz. Eskolan erabilli ezik, gero, jakiña, ez dakizute euskeraren berezko indar oietaz baliatzen. Eskoletan euskeraz erakustea lortzen badezute, iraungo du euskerak eta asko indar-berrituko zendukete.
–Arrazoi duzu. Beti ez aal da gaur arte bezela izango! Eta, zailla iruditu aal zaizu ikasteko?
–Bai, Rusikoa baiño zaillagoa da neretzat.
–Beste zerbait berezirik?
–Europako beste izkuntzekin ez duala kidetasunik, ezta antzik ere. Batez ere aditzaren egitura oso bakarra eta bitxia arkitu dut. Bakarbakarrik Kaukaso aldeko izkuntzekin nabaitzen diot zerbait-zerbait antz. Onenean, Amerikako izkuntza zaar batzuekin ere bai.
–Zuk ez aal duzu ikasi bear euskeraz, Krista?
Krista-k: –. Ez dakit ikasiko dudan. Baiña ba det esan bearrik: atsegin zaidala entzuteko. Ezer ulertu ez arren, itz-ots gozoa da, atsegiña belarrientzat. Batez ere elizkizunetan geldiro irakurtzen duzutenean,
–Tjark: – Egia, gauza bera diot Eta nere gurasoei ere alaxe iruditu zaie.
–Zergatik ote da? Eztarriz baiño areago, aoz edo ezpaiñez itzegiten dugulako?
–Bai noski.
–Ortan, egia esan, zuena. Olandera, gogor xamar iruditzen zitzaigun. Zergatik?
Nik uste, eztarriari asko eragiten diozutelako, eztarri-izketa egiten duzutelako. "Erre" gogorra esatekoan batipat.
–Bai, ori orrela da.
–Nola-nai ere, Aimeric Picaud jaunak ez zuan zuek bezela uste.
–Zer zion, bada?
–Santiyo-ra erromes joan oi ziran garai aietakoa zan. Gogorra da aren iritzia: zakurrak zaunkaz ari diraneko antza artu omen zien euskaldunen itzei.
–Ziur egon: guretzat ez da ala gertatzen.
Eskerrak, guztien belarriak ez diran berdiñak. Olandar izkuntzalari jator onek, bai, aintzakotzat artu duala gure izkuntza! Euskalerrian bizi geran guztiok ainbesteko ardura artuko bagendu, lasaiago eta adoretsuago kuku joko luke gure Euskera zaarrak. Bereala asi zan ikasten; egia esateko, itzegiten baiño gogotsuago saiatu da Euskeraren aberastasunak liburuetatik ikasten, oraingoz beintzat. Ala ere, azkar askorik arpidetu zan «Zeruko Argia» astero-astero artu zezan.
–Itzegin dezagun Olandari buruz ere. Urrutira berenik ezagutu nai genduke zuen erri aurreratua. Nola dago eratua Olanda?
–Legezko Errege-erri dugu Olanda, "monarquia constitucional" deritzana. Orregatik, ba dugu gure Erregiña, Erriaren zuzendaritzan, ordea, ez du artukizunik. Erri-zuzendaritzari dagokionez, «errepublika» bezela dugu bere jokabideetan. Bi alderdi edo partiduk daukate indarrik geiena, jendez ere ugarienak diranez: "Erri-alderdi katolikoa" eta «Langille-alderdia». Guztira, berriz, alderdi txikiak izango dira beste amairu.
–Ez aal dira geiegi?
–Gelegi dira, bai, eta orregatik, alderdi txiki oietako bizienak elkartu naiean dabiltza. Eskubitar txikiekin ez da erreza izango baiña.
–Eliza eta politika-gidaritzari buruz, zer esango zenduke?
–Biak oso berezirik jokatzen dutela, bakoitzak bere bidetik, alegia. Erakusketa-gaietan, esate baterako: batzuk Estaduarenak dira, besteak Eizarenak, naiz katoliko eta naiz kalbinista.
–Gurasoek nora bidaltzen dituzte beren aurrak?
–Askatasun osoz, esango nuke ondoena erakusten duten ikastetxera, norena dan begiratu gabe.
–Izparringiei dagokienez, nola ikusten dituzu?
–Bi izparringi izendatuko nituke: .De Telegreaf», aberatsen esku da gona, eskuitarra. Zabalduena bera izango da; izan ere, erri xeearen biotza irabazten oso trebeak dira: aldaketarik ez dute nai, leengoari eutsi baizik; eta gero erregiña aipatzen dute asko. Bestea, berriz, "De Volkskrant" au ere zabaldua da, danetan aurrelariena, katolikoa; leen langilleena zar: eta orain ikasleena.
–Zenbateraiñoko askatasuna?
–Aundia, oso-osoa, Izparringientzat ez dago aztertzaille ta neurtzailleen loturarik. Itz batean, ez dago zensurarik.
–Erri aurreratu eta aberatsa dala Olanda, edonork daki. Nola azalduko zenduke gai au? Aberats eta dirudun aundi asko aal dago?
–Geiegi esatea ez bada, oso aberatsik gutxi dagola esango nuke Ez da erreza aberastasun aundiak pillatzea, zenbait tokitan bezela. Ala ere ba dagoz maillak, zearo itxiak ez badira ere. Asko ikasten duana igo diteke bere langille-maillatik gora.
–Erretzasun berdiñak aai dauzkazute langilleen seme-alaba zeratenok?
–Bai eta ez. Ikasteko gai danak eta nai duanak, ikasi dezake; erreztasun berdiñak eskuratzen ditu Estaduak danentzat. Gurasoek, dezaketena; eta ortik gorakoa Estaduak ematen du. Bestalde, ordea, langille arteko gurasoek askotan ez dute ikusten, "karrera" luzea ikastearen onurarik eta orrela sortzen dira eragozpenik aundienak. Azkenean, naiko gutxi dira ikasketa luzeak egiteko aurrera jarraitzen dutenak.
Ona emen, Olandatik euskeraz ikastera etorri eta, ain zuzen ere Aizarnan gertatu zan Tjark Kruiger gaztearekin eta aren emazte Krista-rekin egindako elkar-izketa. Guztia esanda, elkarrekin egindako jardunetako baten laburpena.
Betoz gure artera onelako gazte jakintsu asko, ea danen artean gure lo-zorrotik ateratzen gaituzten, euskera-zale ta ikas-zale biurtzeraiño.
Gaztañagak
12

GaiezHizkuntzaEuskaraBesteak
GaiezGizarteaBesteak
PertsonaiazKRUIGER1

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

Pertsona batzuek GIBa berez nola kontrolatzen duten aurkitu dute

Elhuyar | Egoitz Etxebeste Aduriz

"Gure Herriaren etorkizuna eta hizkuntzarena batera joango dira"

Miel Anjel Elustondo

Erorien monumentua eraistearen aurkako pintaketa faxistak egin dituzte Iruñeko Alde Zaharrean

Euskalerria irratia | Juan Kruz Lakasta Zubero

Azkenak

2024-04-29 | Goiuri Alberdi | Aintzira Oñederra | Asunek

Ei politikariak, “pope” akademikoek esaten badizuete, aktibatuko al zarete behingoz?

Behetik gorako komunikazioetan ez da erraza mezuen garrantzia transmititzea eta makinaria politikoa aktibatzea. Askotan, gure mezuak "belarri batetik sartu eta bestetik atera" egiten direla sentitzen dugu. Beraz, gaurkoan, nazioarteko ikertzaile ospetsu batzuek... [+]

2024-04-29 | Egoitz Alkorta Miranda

Mundu mailako lapurra

Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.

2024-04-29 | Jakoba Errekondo

Pagoaren kontuak

Geroxeago baina hemen da. Inguruan dituzten gainontzeko zuhaitzak baino beranduago janzten dira pagoak (Fagus sylvatica). Bizitzeko baldintza “gogorragoak” nahi izaten ditu: toki hezeak eta freskoak. Baina izotzari beldurrak bizi da.

2024-04-29 | Garazi Zabaleta

Elkea

%100 Amezkoako garagardo ekologikoa, olibondoak eta beste

Elkea proiektuan produktu asko eta desberdinak ekoizten ditu David Ruiz de Galarreta Azpilikueta ekoizle amezkoarrak. Olibondoekin hasi zen, baina fruta arbolek, lekaleek eta zekaleek ere beren tokia egin dute proiektuan urteotan. Eta, orain, jarduera berri bat gehitu die... [+]

2024-04-28 | Axier Lopez

Dronea, munduko botere harreman desorekatuen ikur eta eragile

Giza asmakizun oro lez, onena eta txarrena egiteko gai dira. Baina, tamalez, dronea, beste ezeren gainetik, Mendebaldeko potentzia kapitalistek munduaren gehiengoa menpean jartzen jarraitzeko tresna nagusietakoa da. Zirrikitu teknologikoetatik haratago, funtsezko pieza da bizi... [+]

Eguneraketa berriak daude