Bedlam, eroen ikuskizuna
Londres, 1814. Bethlem Royal Hospital izeneko erietxe psikiatrikoak 96.000 bisitari izan zituen urte osoan. Baina milaka horiek ez ziren gaixoen egoeraz kezkatutako senitarteko edo lagunak, Bedlamera –izen horrez ezagunagoa da– eroez iseka egitera hurbildutako ikusnahiak baizik.
Penny bakar baten truke –hileko lehen astearteetan sarrera doan zen–, bisitariak giza miseriez nahi adina gozatzeko aukera zuen. Eta eguneko ikuskizunak bertaratutakoen itxaropenak betetzen ez bazituen, bisitariei makilak eramaten eta gaixoak akuilatzen uzten zieten, ikuskariaren maila igotzeko. Gaixoei alkohola emateko baimena ere bazuten, mozkorturik nola jokatzen zuten ikusteko.
Bedlam 1247an sortu zen. Bethleemeko Izarraren ordenaren komentu izan zen lehenik. 1337an ospitale bihurtu zen, eta hogei urte geroago hasi zen buruko eritasunak zituzten gaixoak hartzen. Berehala gaixo psikiatrikoak bakarrik onartzen hasi zen eta, hala, historiako lehen erietxe psikiatriko izateko ohorea du gaur egun oraindik martxan dagoen zentroak. Erietxeko metodoak, ordea, ez ziren batere ohoragarriak. Ohikoa zen, esaterako, gaixoak girgiluz zorura edo hormetara lotuta egotea. 1700ean eriei eri (patient) deitzen hasi ziren, baina horrek ez du esan nahi gaixoak behar bezala tratatzen hasi zirenik. Hain zuzen ere, garai horretan hasi zirelako publikoari ateak zabaltzen eta Bedlam atrakzio turistiko bihurtzen. Eritasun psikiatrikoak ahultasun moralarekin lotu ohi zituen garaiko mentalitateak. Hala, gizarteak ez zuen haiek zaintzeko edo sendatzeko erantzukizunik.
96.000ko marka lortu eta hurrengo urtean, Bedlamek egoitza aldatu zuen. Eraikin berriko leihoei ez zieten kristalik jarri, “eroetxeen ohiko kiratsa saihesteko”. 1916ko ekainean, gaixoentzako negu gordinenaren ostean, Thomas Monro erietxeko arduradun nagusiak kargua utzi behar izan zuen, jokabide eta tratamendu gizagabeak medio. Ordurako, Philippe Pinel (1745-1826) –askorentzat psikiatria modernoaren aita– gizarteak buruko eritasunekiko zuen jarrera aldatzen hasia zen Frantzian, eta eragina Mantxako kanalaz bestaldean ere nabaritzen hasi zen.
Azken mendean, Bethlem Royal Hospital munduko erietxe puntakoenetako izan da ikerketa psikiatrikoan eta tratamendu berritzaileetan. Baina herri hizkeran oroimen zaharragoek pisu handia dute; bedlam hitzak “nahasmendua, iskanbila” esan nahi duela dio hiztegiak.
Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.
Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.
Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.
.jpg)
Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.
Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.
Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.
Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]
Kai Nakai, Maren eta Olatz Salvadorren kontzertua bertan behera utzi zuen Bilboko Udalak joan den igandean. Hiru musikariek azaldu dute gertatutakoa.
Espainiako Vuelta abuztuaren 23tik irailaren 14ra izango da, bertan, Israel-Premier Tech taldeak hartuko du parte. Txapelketaren zuzendari Javier Guillének esan du "ezin dituztela kanporatu, puntuazioa dela eta parte hartzeko eskubidea" irabazi baitute.
Euskararen biziberritzeari buruz asko hitz egiten ari azken urteetan eta horren inguruan ari da lanean Euskaltzaindiko talde bat. Talde horretan dago Jon Sarasua ere eta galdetu diogu zeregina zertan den. Galdetu diogu, halaber, udaberrian idatzi zuen Puprilusoko artikulu... [+]
Adimen artifizialarekin garatutako tresna bat da IA-Speak. Bi erabilera nagusi izanen ditu: mintzamena itzultzen duen gailu bat eta erabiltzaileen mintzamena aztertzen duen plataforma bat.
Polizia jarduera arrazistak dira araua Bilbon. Manteroei salgaiak konfiskatzen dizkiete, dirua eta objektu pertsonalak kentzen dizkiete, tratu txarrak ematen dizkiete eta mespretxatu egiten dituzte, indarkeriazko murrizketekin, identifikazioekin eta atxiloketekin.
AEBko Zientzia Fundazioaren Antartikako Programak (USAP) jakitera eman duenez, Antartikako ikerketa-baseetan 2022-2024an egin duten galdeketan, parte-hartzaileen % 41k adierazi du sexu-erasoa edo sexu-jazarpena jasan duela.
50 maliar inguru ari dira kalean bizitzen Gasteizen beren asilo eskaeren ebazpenaren zain. Eusko Jaurlaritzak Oñati eta Tolosako harrera zentroetara mugituko ditu Espainiako Gobernuaren pasibotasunaren aurrean, horren eskumena baita eskaerak ebaztea eta ostatu alternatiba... [+]
Fitxa: Musika Hamabostaldia. Victoria Eugenia Zikloa. Mitsuko Uchida (pianoa).
Egitaraua: Beethovenen hiru azken sonatak.
Lekua: Donostiako Victoria Eugenia Antzokia.
Data: abuztuaren 18a.
Mitsuko Uchidak Musika Hamabostaldia bisitatzen duen hirugarren aldia da. Bere estiloak... [+]