Gernika-Lumoko eraikin publiko batzuen sarreran kartel hau irakur daiteke: “Eraikuntza hau udal jabetzapekoa da eta, beraz, Gernika-Lumoko herritarren ondarea”. 2005eko abenduaren 24an, Ieup! gazte asanbladaren ekimenez, 60 bat gazte Astra arma-lantegi ohian sartu zirenean, Astra ez zen oraindik udal jabetzakoa. Orduan nahiko argi zegoen fabrika zaharra zegoen inguru osoa espekulaziorako erabili nahi zutela, eta herritarrek bere sentitzen zuten eraikin bat berreskuratzea eta espekulaziotik libratzea izan zen okupazioaren asmoetako bat –bere sentitzen zuten, besteak beste, bonbardaketaren ostean zutik iraun zuen eraikinetako bat izan zelako eta gernikarren hainbat belaunaldik egin zutelako lan han–. Gainera, herriko elkarteen betiko exigentzia bati irtenbidea eman nahi zitzaion –lokal publiko gehiago egitea–, turismoarekin lotutako kultura ez zena bigarren mailakoa baitzen udalarentzat. Oraindik ez zen udal jabetzakoa, baina 2006ko maiatzaren 10ean erosiko zuen udalak, egin zitzaion presioaren ondorioz, eta esango nuke, denborak aurrera egin ahala, udal eraikinetako kartel horrek dioena betetzea izan dela Astran parte hartu dugunon asmoetako bat. Nork bere erara uler dezake eraikin bat herritarren ondare izatea, jakina, baina guk herriaren ondare dena herritarrek kudeatu behar dutela uste genuen eta uste dugu.

Lehen okupazioak lehen desalojoa ekarri zuen, baina modu baketsuan kalera irten, eta berehala egin zen publiko hiru puntuz osatutako proposamena: Astra eraikin publikoa izatea eta bere ondarea jagotea, jarduera soziokulturaletarako espazioa izatea eta Gernika-Lumoko gazteek eta elkarteen sareak modu parte-hartzailean erabaki ahal izatea Astraren etorkizuna. Otsailean bigarrenez sartu zirenerako, herritarrek, kultur elkarteek eta gizarte mugimenduak hainbat modutara erakutsia zieten babesa gazte asanbladako kideei, eta oraingo honetan ez zen desalojorik izan. Orduan hasi zen prestatzen Astraren bilakaeran ezinbesteko izango zena: zerokm parte-hartze prozesua. Asmoa ez zen gazteek okupatutakoa gazteek bakarrik kudeatzea. Astra eraikin enblematikoa zen herriarentzat, espazio falta ez zen soilik gazteen arazo, eta beraz, ahalik eta prozesu zabalena prestatu nahi izan zen, demokrazia zuzenaren bidez Astrak zer izan behar zuen erabakitzeko. Horretarako, demokrazia parte-hartzailean aditua den EHUko Parte Hartuz ikertaldearekin jarri ziren harremanetan, prozesuaren metodologia zehazteko. Batzar zabalak prestatu ziren, herritar guztiei zuzendutakoak; 100-125 pertsonak eta 25 bat elkartek parte hartu zuten Parte Hartuzek dinamizatutako prozesuan.

Urte eta erdi inguru iraun zuen prozesu horren ondorioz, Astra proiektua sortu zen. Hain zuzen, Astraren filosofiaren oinarriak adostu ziren (gizarte parte-hartzea sustatzea, autogestioa, kultur sorkuntza bultzatzea, kulturaz gozatzea, euskara sustatzea, irabazi asmorik gabekoa, belaunaldien artekoa, kulturartekoa, genero berdintasuna bermatu eta sustatzea, garapen jasangarria helburutzat duen espazioa, antimilitarista, oroimenerako espazioa). Horrez gainera, Astraren funtzionamendua eta finantziazioa erabaki ziren. Astran erabakiak modu parte-hartzailean hartuko zirela erabaki zen, Astra Koordinadoraren bidez. Herriko elkarte kulturalek eta gizarte mugimenduak osatzen dute koordinadora, eta elkarte eta taldeetan parte hartzen ez duten pertsonak ere biltzen ditu (bilerak irekiak dira).

2007ko ekainean udal-gobernua aldatu zen, eta EAk eta ezker abertzaleak osatutako taldea heldu zen Udalera. Udal berriak Astraren egituraren egoera ezagutzeko karga-probak egin zituen, eta emaitza oso txarra izan zen: eraikina hondatuta zegoela eta berreraiki behar zela zioen txostenak. Astran egiten genituen jarduerak etengo genituela adostu genuen Udalarekin, baina lekua modu ofizialean utzi gabe. Udalak Astra konpondu bitartean ordezko leku bat utziko zigula agindu zigun. Izan ere, aipamenik egin ez dudan arren, Astra okupatuta egon zen bitartean hainbat jarduera egin zen han (kontzertuak, hitzaldiak, film emanaldiak eta abar).

Koordinadorarentzat garrantzitsuena konpondu ostean eraikinean Astra proiektua martxan jarriko zela adostea zen, Astraren inguruko hitzarmen bat izenpetzea, eta horretarako, Astra batzordea jarri zen martxan, kultura arloko ezohiko batzorde irekia. Udalean zeuden alderdi politiko guztiak egon ziren gonbidatuta, eta denek parte hartu zuten neurriren batean. Uztailean hitzarmena izenpetu zen Koordinadorako kide baten eta alkatearen artean. Besteak beste, puntu hauek adostu ziren: Udalak Astra berreraikiko du, eta berreraiki ondoren Astra Koordinadoraren esku egongo da haren erabilera eta kudeaketa; Astraren espazioen definizioa eta banaketa batkm parte-hartze prozesuaren bidez egingo da, parte-hartze zuzenaren bidez.

Horrenbestez, batkm parte-hartze prozesua ere egin zen, Parte Hartuzen laguntzarekin hau ere, Astraren espazioen beharrizanak aztertzeko, irizpide arkitektonikoak zehazteko eta proiektu arkitektonikoaren diseinua egiteko. Kasu honetan ere, erabakiak modurik zabalenean hartzea izan zen prozesuaren asmoa. Bileren ostean zehaztu ziren irizpide filosofiko-ideologikoak (energetikoki autoaskia izatea, kontrol sozialik gabekoa izatea, herriko beste kultur baliabideekiko osagarritasuna, parekidea izatea eta abar) eta zer nolako espazioak nahi ziren (espazio zabal eta moldagarriak, espazio biribila bileretarako, gela txikiak lanerako eta abar).

Prozesua martxan zela, Guggenheim 2 museoaren inguruko eztabaida sortu zen. Eusko Jaurlaritzak eskualdearen garapenerako plana aurkeztu zuen, Foru Aldunditik bultzatzen zen planari kontrajarriz, eta Sormen Lantegien proiektuaren barruan, Astra berreraikitzeko diru-laguntza emateko prest zegoela jakin genuen. Une honetan, informazioa kanpotik heltzen hasi zitzaigun, lehen eskutik jaso beharrean, eta Koordinadora albo batera utzi dela sentitu dugu. Niri behintzat nabarmena egiten zait instituzioek egitura parte-hartzaileei dieten beldurra, dena kontrolpean sentitzeko beharra.

Horixe da gutxi gorabehera Astrak orain arte jarraitu duen prozesua. Astrak izan behar duena modu parte-hartzailean definitzea izan da prozesuaren zati garrantzitsuenetako bat, eta Astra berreraiki ondoren –laster hasiko dira lanak–, definitutakoak aplikatzen hastea da asmoa. Eraikinaren kudeaketa modu parte-hartzailean egitea, eta eraikina prest egotea nahi duen edozein pertsonak kultur sormenerako edo sortutakoa erakusteko aukera izan dezan. Astra ez da egitura zurruna, eta gero ere parte hartu nahi dutenek adosten dutena izango da Astra.