Bilbon mugikortasunak sortzen dituen ingurumen-arazoek eta desberdintasun sozialek arau berberei jarraitzen diete. Hori da Bizkaiko Ekologistak Martxaneko garraio sailak egindako proposamenaren –Mugikortasuna, desberdintasun sozialak eta ingurumena– oinarri teorikoa. Horren arabera, hiritarrek beren mugikortasun beharrak nola asetzen dituzten ulertzeko hiru aldagai hartu behar dira kontuan: errenta ekonomikoa, generoa eta adina. Peatonalizazio politika berriei ekitea ez da mentalitate edo heziketa arazoa; mugikortasuna beste era batera antolatzea da gakoa.

“Tradizionalki, egin izan diren garraioaren gaineko azterketetan gauza bi analizatu dira: zertarako mugitzen garen (lanerako, aisiarako, erosketetarako...), eta zer garraiobide erabiltzen dugun mugitzeko behar hori asetzeko”, azaltzen dute txostenaren egileek. Ikuspuntu horrek gabezia bi dauzka haien ustetan: batetik, ez ditu kontuan hartzen “ofizialki” produktiboak ez diren baina behar espezifikoak dauzkaten sektoreak (edadeko jendea, etxeko andreak, langabetuak...), eta bestetik, kanpoan uzten ditu batere mugitzen ez direnak edo oso lekualdatze laburrak egiten dituztenak. Azken horiek biztanleriaren zati esanguratsua dira: Bilbon, %19. Gehienak 55 urtetik gorako emakumeak dira, ordaindutako lanposturik gabekoak eta, kasu askotan, mugikortasun arazo handiak dauzkatenak euren auzoen egitura dela eta. Garraioari dagokionez, “ikusezinen kolektiboa” osatzen dute.

Zelan mugitzen dira bilbotarrak?
Bilbon, hiri barruan egiten diren lekualdatzeen %58 inguru oinez egiten dira. Erraz igartzen da zein den oinezkoaren perfila: emakumea, gaztea edo zaharra, errenta txikikoa. Autoaren erabilera, berriz, “bazterrekoa da”, Ekologistak Martxaneko Enrique Antolinen ustez. Besterik da, noski, hiritik irteteko edo bertara sartzeko kotxez egiten diren bidaiak.
Nolanahi ere, eta lanegun batean Abando edo Indautxu auzoetan ibili den edonork kontrakoa pentsatuko duen arren, Antolinen iritziz ezin daiteke esan Bilbo autoen menpeko hiria denik. Izan ere, hirira sartzen den auto kopurua gutxitu egin da azken urteotan, baina ez garraio politika egoki bati esker, guztiz aurkakoa baizik: biztanleriaren zati handi bat hiriburutik inguruko herrietara joan da, kasu askotan garraio publiko eskasa duten dentsitate baxuko auzuneetara, eta aisialdi-gune nagusiak ere periferian kokatu dira. Merkataritza zentro erraldoiek auto pribatuen joan-etorri kopuru eskerga eragiten dute, baina Bilbora sartu beharrean, hura inguratzen dute autook.

Peatonalizazioa merkataritzaren mesederako

Horrek ez du esan nahi Bilbo pagotxa denik oinezkoentzat. Sortu dira haientzat espazioak, egia, baina ikuspegi jakin baten arabera, Antolinek esplikatu digunez: “Arazo nagusia da, gezurra badirudi ere, oraindik finkatzeke dagoela garraioari buruzko teorizazioa. Ez daukagu oso argi zer ote den ‘garraiatze’ delako hori. Beraz, zer oinarri teoriko eman behar diogu peatonalizazioari? 70eko hamarkadan, Italian eta Alemanian batik bat, peatonalizazio prozesuak hasi zirenean, kontzeptuak oso ezaugarri zehatzak zituen: espazio atseginak sortzea zen helburua, merkataritzari eta aisiari lotuta gehienbat. Hori da guri iritsi zaiguna”.

Sarea behar du oinezkoak

Bilbon dezente peatonalizatu da, baina aipatu berri ditugun irizpide horien arabera. Sekula ez da pentsatu, dio Antolinek, peatonalizazioa tresna bat izan behar dela hiri barruan mugitzea errazteko. Eta hori da Ekologistak Martxanen proposamenaren xedea. “Oinez ibiltzea bada mugitzeko gehien erabiltzen den bitartekoa, antola dezagun Bilbo horren arabera. Hala, ‘oinezkoentzako espazioa’ kontzeptutik salto egin dugu ‘oinezkoentzako sarea’ kontzeptura”.

Antolinek aipatutako saltoak hiria ulertzeko beste modu bat dakar. “Bestelako ibilbideak behar dira, ezaugarri jakinak dauzkatenak: igogailuak, aldapak arintzeko bestelako gailuak, garraiobide osagarriak, intermodalitatea, jesarlekuak...”. Elkarrekin topo egiteko gune hutsetik harago doan zerbait, azken batean. “Hortxe kokatu nahi dugu eztabaida”, dio Ekologistak Martxanekoak; “bada datu esanguratsu bat: Bilbon peatonalizatu diren espazioen %41 Abandon dago”. Erdigune aberatsean, hortaz. Turistak erakarri nahi dituen Bilbo berri horretarako gune egokiak dira, ezbairik gabe. Dendak eta tabernak erruz daude Bilbok oinezkoentzat “gorde” dituen kale horietan.

Hala eta guztiz ere, Ekologistak Martxanek proposatzen duen oinezkoentzako sarea hiriko maparen gainean behatuta, berehala ikusten da dentsitate handieneko guneak erdialdean daudela, hain justu. Honela azaldu digu Enrique Antolinek: “Hirian egiten diren oinezko desplazamenduak aztertuta, ohartu ginen auzoetatik erdigunera –edo alderantziz– zihoazenak direla nagusi; periferiako auzoen arteko joan-etorri gutxi dago. Hala, honezkero existitzen diren egituretatik abiatuta hasi ginen proposamena gorpuzten”. Modu agian sinple samarrean esanda, aurrez sortutako “espazioak” elkarrekin lotu eta “sarea” sortu dute.

Plan Orokorrean txertatzea, helburuetako bat

Hori guztia, momentuz, teorian egin dute, maparen gainean. Urte bi daramate lanean eta laster argitaratuko dute proposamenaren bertsio berritua, osatuagoa. Bitartean, den-dena teoria hutsalean gera ez dadin saiatzen ari dira, hainbat eragilerekin bilduz.

EAEko Lurzoruaren Legeak dio biztanle kopuru jakin batetik gorako hirietan Plangintza Kontseilu bat egon behar dela. Horretan, alderdi politikoez gain, gizarte mugimenduak ere hartzen du parte, eta Ekologistak Martxan Bilbokoan dago. Organoak ez dauka erabakitzeko ahalmenik, aholkularitza-organo hutsa da, baina eragina izaten du Plan Orokorra xedatzen duen bulegoarekin. Alde horretatik, itxaropena daukate proposamena, edo zatiren bat behintzat, laster egitekoa den Plan Orokorraren Berrikuspenean txertatzeko.

Esku batekin hori egiten ari dira, eta bestearekin alderdi politikoekin biltzen, datozen udal hauteskundeei begira euren programetan jaso dezaten proposamena. Mugikortasunaz ari gara; ez diezaiela inork leporatu geldi egon izana.