EUDELen duen karguagatik hara eta hona ibiltzen den arren, Tolosako udaletxean du Jokin Bildarratzek lantokia, argi utzi nahi izan du hori elkarrizketaren amaieran: “Tolosarrek aukeratu ninduten eta Tolosako alkate naizelako nago EUDELen, hori lehenesten dut”.

Esan izan duzu udalei “gol” asko sartu izan dizkietela. Beraienak ez diren eskumenak hartu dituzte euren aurrekontuen kargu, erabakigune nagusietan ere ez dira izan... Arduratsuak edo arduragabeak izan dira udalak?

Ez da bakarrik gola sartu digutenen errua, gurea ere bada. Baina prozesu bat izan da, duela 30 urteko eta oraingo udalen kontzientzia politikoa ez da bera. Udalek ez dute inolako babes juridiko formalik, baina pixkanaka dagokien espazioa irabazi eta lehen mailako erakunde bihurtu dira. Adibidez, Zapateroren PlanE-k edo zazpi mila lanpostu sortzeko Eusko Jaurlaritzaren asmoak udalak dituzte oinarri, badakitelako oso modu errazean iritsiko direla herritarrengana. Gaur egun edozein erakundek bere politikak modu eraginkorrez aplikatu nahi baditu, udalak hartu behar ditu kontuan, bestela jai du.

Babes juridiko falta aipatu duzu eta hain zuzen Udalerrien Legeak arautu nahi du hori. Aurreko agintaldian proiektua ez zen aurrera atera Bizkaiko eta Arabako diputazioekin desadostasunak izan zirelako.

Arbitraje Batzordera jo zuten LHLaren (Lurralde Historikoen Legea) hainbat gauza urratzen zituelako.

Orain, gainera, Eusko Jaurlaritzak kolore ezberdina du eta EUDELek aldiz eskatu du erakunde guztiak egon daitezela legea eztabaidatuko duen batzordean... akordioak ez du erraza ematen.

Ulertarazi nahi dugu udalek ez dutela merezi kobertura juridikorik ez edukitzea, egin dezatela arduradunek egin beharrekoa hori gehiago luzatu ez dadin. Hori bai, hainbeste urte eta gero, nahi ez duguna da boto baten aldez Legebiltzarrean Legea ahulegi ateratzea, erakunde guztien inplikazio baikorra behar dugu.

Hori teoria da, baina praktikan ikusi da diputazioak ez daudela prest...

Baina Arbitraje Batzordeak arrazoi eman die diputazioei, eta puntu horiek zuzendu beharko dira orain. Hori konponduta dago. Hortaz aparte, aurreko proiektuak bazuen oinarrizko akats bat: ez zen erakunde guztien arteko batzorderik sortu lana pixkanaka egiteko.

Aurrekaria ikusita, ez al da EAJ lotsagorriturik aterako Legea onartzen bada?

Ez zait iruditzen. Orain arte Legerik atera ez bada, guztion erruagatik da, alderdi sozialista ere Gobernuan egon izan da. Denok ditugu ardurak.

Uda hasieran alarma jo zenuten, urte bukaeran udalen erdiak zenbaki gorritan bukatzeko arriskua zuela esanez. Urte bukaera iritsi da, zein da oraingo diagnostikoa?

Ordukoaren berdina, nahiz eta zenbait neurri hartu diren.

Besteak beste, funts bat osatzea.

Gureak ez diren eskumenengatik 500 milioi euroko defizita dugu urtean udalok. Horregatik, horiek gestionatzeko diru-sarrera bat eskatu genuen eta lehendakariak baldintzatu gabeko 50 milioi euroko kantitatea emango zuela anuntziatu zuen. Horretan kritiko izan behar dugu, ez baita betetzen ari. 50 milioi horietatik 30 besterik ez dira egitan baldintzatu gabekoak. Gainera, beldur naiz banaketa ez dela ekitatiboa izango.

Zergatik?

Foru funtsek, adibidez, herri txikiak lehenesten dituzte. Zuk ematen badiozu 600 euro biztanleko Bilboko Udalari eta kopuru bera ematen badiozu Orexakoari, ez da berdina. Herri txikiek minimo batzuk bete behar dituzte eta gehiago eman behar zaie, oreka horrekin jokatzen da. Bada, zalantzak ditut hainbeste kostatako orekak errespetatuko ote dituzten.

Udalerrien Legea Gobernu berriaren lehenengoa izango omen da... Konponduko al du udalen oraingo larritasuna, edo berandu etorriko da?

Ni ez naiz hain optimista, Legebiltzarrean datorren urtean sar liteke, baina ez dakit datorren urtean aurrera aterako den, giro aurre-elektoral batean izango gara ordurako. Gainera, asko erreflexionatu behar da: Erkidego honetan herrien %80ak 5.000 biztanle baino gutxiago du, eta biztanleriaren %10 baino ez da bizi %80 horretan. Nola bermatu guztien eskubideak? Danimarkak berealdiko erreboluzioa egin du: 17 probintzia eta 298 herri ziren lehen, eta orain 5 erregio eta 91 herri dira.

Esaten ari zara horrelako operazio bat egin beharko litzatekeela hemen?

Ez, zeren-eta Danimarkan eraginkortasuna lehenetsi dute eta nortasuna albo batean utzi, beste modu batera bizi dutelako-edo. Hemen nortasuna ere kontuan eduki behar da. Pertsonalki gehiago gustatzen zait sistema finlandiarra: lege bat sortu dute udalerriak behartuz mankomunitateak osatzera zenbait zerbitzu emateko. Adibidez, tolosaldean 28 herri gara, ez da posible 28 ongizate zerbitzu ematea; antolatu ditzagun bi, baina onak. Horren inguruan hemen ere erreflexionatu beharko genuke, baina egia da sosegu politiko handirik ez dugula horretarako.

Eusko Jaurlaritzarekin hitzarmena sinatu duzue “Euskal Y” dela-eta, baina ordezkatzen al du EUDELek Y-arekin ados ez dauden udalen iritzia?

“Y”a egingo da, bai ala ez?

(...)

Hemengo erakundeek horrela erabaki dute eta egin egingo da. Gure lan hipotesia hori bada, zer egiten du alkate batek horren aurrean? Adibidez, etxe bat bota behar badute. Pankartan jar liteke eta esan “ni bizilagun horrekin ez nauzue mugituko”. Aukera bat da. Edo saiatu daiteke beste lur batzuk bilatzen eta bizilagunaren bizi-baldintzak mantentzen. EUDELtik zer esan dugu? Goazen azken horretara. Hitzarmenaren ideia hori bulego honetan jaio zen. Tolosako zati txiki baten proiektua ekarri zuten Hirigintza batzordera, eta holako alturako kaxa pilotik [keinua egin du] folio bakarreko txostena aurkeztu zidaten hemengo teknikariek. Konklusioa? Agian udaletan ez gaude teknikoki preparatuta kaxa horiei guztiei aurre egiteko... Orduan Jaurlaritzari proposatu genion EUDELetik ematen dugun babes juridikoa eta informatiboa ordaintzeko, eta hori da Jaurlaritzak gestionatzen duen zatirako lortu duguna.

Herrietan puri-purian dagoen beste gai bat zabor bilketarena da. Usurbilgo datuen arabera, atez atekoak birziklatze tasa oso handia lortzen du, zergatik ez zabaldu beste udalerrietara?

Gai hori aspaldi jorratu da, Gipuzkoako Batzar Orokorrek PIGRUG-aren bidez estrategia bat onartu zuten eta ondorioz Hondakinen Partzuergoa sortu da. Partzuergoak erraustegiaren garapenaren alde egin du eta nik uste horri heldu behar zaiola.

Baina esperientzia batek erakusten badu posible dela zaborrak beste modu batera kudeatzea... Erabakiak ez du zergatik irmoa izan behar, ezta?

Estrategia kontua da. Badakit Partzuergoan neurtu dutela atez atekoa, baina ez badute orokorrean bideragarria ikusi, ez dago beste bueltarik. Dena den erraustegiaren inguruan eztabaida interesatuak egin dira, ikuspegi oso ezkorra eman diote, baina hori gaindituta dago.

Gaindituta dago?

Nik uste baietz, edo behintzat Partzuergoan gainditutzat eman dute. Hala ere bizirik dauden eztabaidak dira eta oso baikorrak iruditzen zaizkit, baina eztabaidarako guneak erabiltzen baldin badira. Eta hain zuzen horien erabileraren ondorioz hartu dira erabakiak.

Alkate sozialistak behin baino gehiagotan azaldu dira prentsan, eta Barne sailburuarekin ere bildu dira... Zalantzan ikusten duzu zure ordezkaritza?

Ez. Pasatzen dena da nahastu egiten dituztela erakundeen jarrera alderdiarenarekin. Erakunde baten izenean bazaude, zaude herritar guztiak ordezkatzeko. Punto final. Inoiz ez da gertatu herri honetan gobernukide bat biltzea alderdi konkretu bateko alkateekin; ez zait txukuna iruditzen.

Udan istilu ugari izan zen herrietako jaietan. Zure ustez apologia al da presoen argazkiak erakustea?

Niri ez zait tokatzen hori neurtzea, gu horretan ez gara sartu. Gai honi behar baino bozgorailu handiagoa eman zaio eta Barne Sailarekin akordatu dugun protokoloaren puntu garrantzitsuenetakoa da gauza hauek modu zuhurragoan konpondu behar direla. Legea urratzen ote den zalantzak daudela? Hori ez da gure kontua, epailearena baizik.

Ordenantza bat ere prestatzen ari zarete txosnen inguruan.

Ordenantza-marko bat eskainiko zaio udal bakoitzari egungo legedia betez. Kasu honetan Terrorismoaren Biktimen Legea errespetatu beharko da.

Eta neurri horiek guztiek zer puntutaraino eragotziko dute datorren urtetan istiluak egotea?

Ez luke beharko. Baldin eta ez badago atzean txosna muntatu duenaren borondate politikoa horrela izan dadin. Askotan herri honetan komunikabideek titular handiak ematen dituzte, baina ikuspegi baikor batetik begiratuta, txosnak elementu inportanteak dira herriak girotzeko, eta pentsatu behar da nola antolatuko garen legedia errespetatuz festak ondo pasa nahi baditugu.

Udaletan nabarmentzen den beste arazo bat ilegalizatutako zerrendak dira. Udal hauteskunde giroa hasi gara jada sumatzen... zer etorkizun ikusten diozu egoera anormal horri?

Badirudi jasotzen hasi garela hainbat mezu baikor eta gatazkaren irtenbiderako oinarri moduko batzuk jartzen ari direla. Hori oso positiboa da. Baina Alderdien Legea hor dago, eta ni oso pesimista naiz alde horretatik, Garbi dago alderdien legea nahi izan den bezala erabili izan dela, 2002an onartu zen, ni Senatuan nengoenean, 2007an zerrenden erdiei ez eta beste erdiei bai utzi zitzaien aurkezten... Uste dut ETAk armak uzten ez baditu, 2011n ez dutela aurkezteko aukerarik izango, eta horren inguruan ezker abertzaleari galdetu beharko zaio zer egiteko prest dagoen. Azken finean beraiek ez aurkeztea guztiontzako arazoa da, baina gehienbat herritarrentzat, hainbat herritarrek ez baitute beren ideologia gertuena duten erakundean islaturik aurkitzen.