"Pertsonak ardurak dituenean ez da dominatua sentitzen"

  • Bidaxune, 1954. UDFko kidea da. Pirinio Atlantikoak departamenduko Kontseilu Nagusiko presidente ohia. Azken bozen ondoren departamenduko buruzagitza galdu zuen. Bera da departamenduko politikari “ahaltsuena” alta. Hautetsien Kontseiluko presidentea da.
Jean-Jacques Lasserre
Jean-Jacques LasserreDani Blanco
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
“Lurraldeen antolaketa iraunkor baterantz” jardunaldiak burutu dira berriki Baionan. Lurraldeak Ipar Euskal Herriko lurraldea antolatzeko Ituna (Charte) diseinatzea izan du xede: “Hautetsien Kontseiluak eta Garapen Kontseiluak Euskal Herriarentzako erreferentziazko dokumentu bat behar dela pentsatzen dute, hautetsiek eta gizarte eragileek oinarrizko agiri bat behar dugu erabakiak hartzeko” erran digu Hautetsien Kontseiluko buru Jean-Jacques Lasserrek.

Politikariak gizarte eragileengandik –eta herritarrengandik– urrun daudela adierazi diogu: “Egia da. Baina politikarien eta herritarren arteko deslotura Frantzia, Euskadi, Nafarroa eta Espainian gertatzen ari da. Europan, oro har, ez dugu beta hartzen gizarte zibilarekin aritzeko beharrezkoak diren bitartekoak apailatzeko. Antolamendua neketsua da. Denbora behar da. Gu distantzia hori txipitzen saiatzen ari gara halere. Hautetsiak eta Garapen Kontseiluko kideak jakitun gara proiektu askok ezin dutela aitzina egin gizarte zibilak parte hartu gabe”.


Frantziako Errepublikako presidente Nicolas Sarkozyk Pays izendapena kentzea iragarri du lurralde kolektibitateen erreformaren karietara. Zer deritzozu horri?


Pays egitura kentzea damugarria litzateke. Nikolas Sarkozyk, irudiz, Errepublikako egitura apalenak ezabatu nahi ditu. Nik asmo hori errefusatzen dut, Pays bitarteko ekimenetara jendea erraz bildu baita. Gizarte zibilak, tokian tokiko kolektibitateen izenean, espresatzeko aukera dauka orain. Pays eztabaidagune txikia da, homogeneoa, eta jendeak parte hartzen duelako iraun du. Bestela aspaldi ez zen existituko. Pena litzateke galtzea, eztabaida demokratikoaren kalitatearen kaltetarako litzateke. Pays izendapena kentzen badute nire kexua adieraziko dut fermuki.

Kontseilu Nagusiak ere ahalmena gal lezake. Zer gal lezake zehazki?


Imajina dezagun Kontseilu Nagusiak ezin duela gai ekonomikoetan esku hartzerik, hori ahultze izugarria litzateke bizitza publikoan. Kontseilu Nagusiak ekarpenak egiten ditu proiektu guztietan, batzuetan txikiak dira baina biziki inportanteak. Dispositibo finantzarien eta enpresa uniformalen aldeko lana egiten du, baita kultur ekintzetan ere. Ekimen horien aldeko zenbait eskumen galtzeko beldur naiz, Kontseilu Nagusiaren eta herritarren interesekoak diren eskumenak. Eztabaida eta herritarren engaiamendua sinplifikatzearen aitzakia pean, bizitza eta frantses politika pobretzeko arriskuan gaude.

Pirinio Atlantikoak departamendua desager liteke, eta ordainetan lurralde kontseiluak sortu. Bai ote?


Ideia hori faltsua dela uste dut. Departamenduko eta Erregioko kontseiluak [Pau eta Bordeleko botere-guneak] kentzeak Departamenduaren ahultzea ekarriko luke. Lurralde kontseiluen formula bidez, pertsona bakarra hautatua izango litzateke. Boterean edo gobernuan leudekeen kontseilariak bozketa bakarrean hautatuko balira, sentsibilitate politiko minoritarioek aukera gutxiago ukanen lukete. Alderdi nagusiek aldiz xantza gehiago ukanen lukete. Departamenduko Kontseilu Nagusiak bat egiten du eguneroko bizitza politikoan ari diren tokian tokiko militanteekin, maila ekonomikoan eta kulturalean errekonozituak diren pertsonekin. Goiko egituretatik etor litezkeen kudeatzaile politikoek gizarte zibilean zaildutako eragileak ordezkatuko balituzte, emaitzak ez lirateke berak izango. Honek arrisku bat ekar lezake bertako politikagintzan. Tokian tokiko militantismoari kasu eman behar diogu. Ene aburuz, botere lokalek beren bitartekoak gorde behar dituzte bere ardurapean dauden proiektuak ziurtatzeko.


Pays egitura baino gehiago nahi dutenek “politikan erabakitzaile direnak mugiarazteko ordua da” diote.


Erabakitzaileak demokraziaren arabera hautatuak izan dira. Erabakitzaileok politikaren domeinuak eta bere norabideak menperatzen dituztenak bideratzen saiatu behar dugu. Menperatzaileak politika zentralizatzea bilatzen dute eta ni honen aurka nago.

Deszentralizazioaren aurka zaude zein domeinutan?


Ez denetan, bistan da. Domeinu batzuk Estatuaren eskumenak dira. Hezkuntza Nazionala, konparazione. Alta, domeinu honetan elkartasunean lan egin behar dugu tokian tokiko eragileekin. Ni deszentralizatzailea naiz, uste baitut pertsonak ardurak dituenean ez dela dominatua sentitzen.

Hezkuntza alorrera etorriz. Zein da zure jarrera hizkuntza gutxituei buruz?


“Euskal Herria 2010” ekimenean parte hartu dut. Lehenengo Hautetsien Kontseiluaren burua naiz. Gure aginduetako bat hizkuntza erregionalak hobeto lantzea izan da. Hori da nire engaiamenduetako bat. Aita gaskoiaren eta ama euskaldunaren semea naiz. Laborantza mundukoa, guztiz xumea, eta bizi izan dut zer den hizkuntza hauek galtzen ikustea, sufrikarioa, benetan. Sufrikario hori zilegia da eta engaiatua naiz, eta ez dut dudarik aurreratzen ari garela domeinu honetan.

5.000 lagun manifestatu dira euskararen alde Baionan urrian. 25.000 okzitanieraren alde egun berean Carcassonan...


Ekimen horien aldeko goranzko fenomenoa azkartzen ari da gizartean. Pertsonak erreferentzia puntuak eta sustraiak behar ditu. Eta borrokatu behar du, hizkuntzak galtzea ulertzen eta onartzen ez dituen galerak baitira. Frantziak izaera ezberdinak ditu eta horregatik zentralizatzea txarra da. Diferentzien ukapena txarra da. Pertsonak sufritzen du kulturak eta bizitzeko moldeak galtzen ikustean. Ni kulturen eta hizkuntzen aldera begira ari naiz.

Hizkuntza gutxituen ofizialtasunaren aldarrikapena heldu zait gogora. Hauen estatutu juridikoaren alde egon zintezke?


Estatutu juridikoa... uf! Gauza hauek konplikatuak dira. Hasteko ez gara ados jartzen erabiltzen dugun terminologian. Hizkuntzak defendatuak izan behar dira, beren garapena eta bitartekoak plantan jarri ere. Ofizialtasuna... Ofizialtasuna... Nik bizitza publikoen ekimenetan hizkuntz lokalaren eta erregionalen presentzia nahi dut, baina zaila da hori antolatzen. Mekanismo gehigarriak ukateko eztabaidan eta lanean segitu behar dugu, ikus dezagun hizkuntzek zer paisaje berria dakarten.

Justizia Jauregian euskarak tokia behar luke, konparazione?


Hizkuntzak balio izan behar du elkar ulertzeko, eta hizkuntza gutxituek eta erregionalek... Badago arreta deitzen didan gauza bat: ez dugu defendatuko hizkuntza hauek inor behartuz gero. Aitzitik, hizkuntzak eguneroko ohituretan sartu behar ditugu, modu borondatezkoan ekimen lokaletan. Modu honetan bultzatu ditzakegu gizartearen borondatea eta interesa. Gauza delikatua da.


Beste arlo edo domeinu batera pasatuz. Zein da TGVri (Abiadura Handiko Trena) buruzko zure ikuspegia?


Ni garapen zalea naiz. Alta, TGVren aferak bi arrazoi hauengatik kolpatzen nau: lehenik, Estatuak kolektibitate lokalei proiektua finantzatzeko dirua eskatu dielako. Ez da normala nazioarteko den trenbiderako guri sosa eskatzea, ez da justua. Bigarrenik, Estatuak eta RFFk (Burdinbideen Egituraketarako Bulegoa) ez digu nahikoa entzuten. Frantziako Gobernuak ez ditu entzun tokian tokiko espresioak. Trenbidearen nondik norakoaz ez dugu ez akordatu ez arautu. Nire ustez, deusen aitzinetik, lehentasuna batez ere bidaiarien garraioa da. Baionatik Parisera lehenik, eta ez hainbeste Madrilera begira. Kolektibitate lokalen parte-hartzeko espazioa eskatzen dut. Erabaki dezagun zein diren gure benetako beharrak. Errealitatea ukatzeak ez digu laguntzen.

Goi-mailako egitura politikoen interesak dira.


Bai. Proiektua baliatu nahi dute merkantzien afera konpontzeko. Baina merkantzien dosierra ez da bukatua. Europako komisario bat izan dugu berriki gurekin Espainiako afera, Euskal Y-aren afera, Euskal Herrikoa oro har aztertzeko. Espainiako kontzepzioa batez ere bidaiariena da, ez merkantziaren garraioarena. Frantziako aldean ez gara iritsi debatearen amaierara. Hemendik gaindi joanen da? Pirinioetan gaindi? Perpinya-n gaindi? Europa mailako garraio politika ez bada erabaki oraindik, guk ez dugu zertan erabaki behar. Merkantzien aferari erantzun bat eman behar zaio, baina trenbidearen afera behartu gabe, hau da, trazatu bat egin nahi dute erabaki gabe zertarako balioko duen. Eta nik teman segitzen dut. Merkantzien garraioaren debatea ez da bukatua.

Zer balorazioa egiten duzu, gaia dela eta Baionan izan zen manifestazioaz?


Jarrera kontraesankorrak agertu dira manifestazioan. Manifestazioa errefusapenaren seinalea da. Manifestazioan bakoitzak bere burua babestu nahi du. Estatuak eta FFFk ez gaituzte entzun eta manifestatu gara. Ados. Manifestazioa alta, baketsuki interpelatzeko modua eta bitartekoa bada, ados. Arazoa delikatuak direnean entzun behar gaituzte. Batzuk joan gara Estatuari “entzun gaitzazu, kalteak ahalik eta txikien izan daitezen nahi dugu alor honetan” esateko. Europari begira erabaki arinak eta argitu gabeak daude. Ez dira aurrekontuetan ondo ageri. Beste manifestari batzuek esaten dute “ez dugu deus nahi”. Beste batzuek nahi dugu, eta ingurunea bermatua izan dadin. Ni hauen parte naiz eta horregatik parte hartu dut manifestazioan.

Azpiegituraz ari garela, Nafarroan gaindi pasatzeko zen 2x2 autobide proiektua bertan behera geratu zen. Zu galtzaile atera zinen.


Eta ez naiz aitortzeko lotsa.

Proiektua behin betiko geratu al da?


Bai. Kontseilu Nagusian gure eskumenez mintzatu gara berriki, finantzaren egoeraz eta garapenaz, eta ez da halako aukera berriz izanen. Niretzat porrota izan zen, eta are gehiago damua. Pena neurrigabea. Ezin izan genuen Nafarroako Gobernuarekin harremana landu proiektua aitzina eramateko. Eta bera prest zegoen eta dago. Baina orduko Nafarroako eta Euskadiko gobernuen arteko harremanek ere ez zuten proiektua erraztu. Euskadiko Gobernua ez zen sekula alde izan, ezta hemengo indar bizi asko ere, eta hauek ez zuten garbiki jokatu.


Zergatik?


2x2 proiektua ez zen autobidea, kontrakoek [Leia mugimendua] besterik erranik ere. Obra arina zen. 2X2 bidea zen, sarrerak zituena bere aldeetan. Gezurrak sakatu dituztenek autobidea zela erran zuten. Eta pena dut Garaziko eta Baigorriko kantonamenduen geroa Nafarroari lotuta dagoela konbentzituta bainago. Nafarroa lurralde dinamikoa da, baita bere inguruko beste erregioak ere. Horrek penatzen nau. Garazi eta Baigorri ez da ekonomikoki gaizki, baina laborantzak bizi duen egoera larria dela-eta eskualde horiek ez dira erraz biziagotuko.

Etor gaitezen Departamenduaren aferara. Uneon...


Departamenduaren aferaz gaur egun hitz egitea... Garaia pasa zen eta egoera politikoa dagoen bezala izanik....


Mintza gaitezen instituzio posible batez Euskal Herriarentzat.


Eztabaidak segitzen du, baina, Frantziako Errepublikan erantzunik ez dago, teknikoki ezinezkoa da. Formalki ezin da gauzatu. Agian Herrien Erkidegoko [Communauté de Communes] egituren bidez erantzun beharko zaio aferari. Frantziako Gobernuak eskaera aztertu behar du ea legean sartzeko manera dagoen. Formula berriak landu behar ditugu.

VI. Errepublika indarrean jartzea aztertu behar litzateke agian.


Ui, ui, ui... Errepublikako kontuetan... adituek diotenez, bera bakarra eta bereizi ezina da.


Berehala ez baina, beharrak akuilatua etorkizunean agian.


Frantziako Errepublikak kreatibitatea eta irudimena landu behar ditu, bereziki gurea bezalako lurraldeei begira. lurralde originalak eta mugaz gaindi garatzen ari direnak. Historiak badu bere pisua, Euskadik guri begiratzen digu. Begiradak hor daude, beraz, adimentsu eta adi izan behar du Errepublikak.


Berezko euskal instituzio baten alde egon zintezke egunen batean? Agian presidentea izango zinateke. Badago dioena zu zarela oraingo presidentea, une honetan izan gabe ere.


Ni ez naiz presidentea, kontseilaria naiz. Bozen emaitzak errespetatzen ditut. Laketzen nauten ardura franko daukat. Kontent nago departamenduaren egiturarekin. Demokraziak ekarri duen egitura da, eta nire gisara estimatzen dut. Gure kolektibitateen aldeko egituretan, arlo finantzari eta mugaz gaindiko aferetan ardura asko lantzen dut egunero. Presidente kargua utzi nuenetik hainbat gauzetatik libre naiz. Presidenteak denbora asko behar du agerraldietan eta bestelako ekimen diplomatikoetan. Presidentea zarenean ez zara zure hitzen askatasunaren jabe. Orain errazagoa zait.

Nazio identitateari buruzko eztabaida zabaldu da Frantzian. Zer diozu?


Nikolas Sarkozyk eta Gobernuak FNren bozak bilatzen dituzte. Hasteko eta behin, hitzen esanahiak argiki azaldu behar dira. Identitateaz bi hitz: gu gizarte nahasia gara, gerren, gatazka eta krisien ondorengoa. Gurea ezberdinak errespetatu behar dituen herrialdea da, afrikarra edo magrebiarra izan. Etorkinek halaber, Errepublikako legeak eta giza eskubideak errespetatu eta praktikatu behar dituzte. Gure Errepublikaren sorreran eta oinarrian horiek baitira. Etorkinak ez du ere nondik datorren ukatu behar, ezta bere sustraiei uko egin ere. Hiritar bezala bere betebeharrak ditu. Beraz, inork ez du bere identitatea ukatu behar eta besteen identitateen errespetuan, denok gure herrialdearen eta gizateriaren printzipioak atxiki behar ditugu. Zentzu horretan Marseillesa kantu basaren hitzen eta humanitatearen printzipioen artean, bigarren hauek nahiago ditut, bistan da.
Motzean

Kontseilu Nagusiak ez du Le Journal du Pays Basquen publizitatea jartzen.


Afera hori ez nuen garaiz trenkatu... Eta orain ez da nire ardurapekoa. Domaia da.


Zer diozu Lurrama-ren arrakastaz, Euskal Herriko Laborantza Ganberaz?


Lurrama ferian egon naiz. Lagunak ditut alde batean nahiz bestean. Bi sindikatuek [ELB eta FNSEA] elkartu eta moldatu behar dute. Biak eredu ezberdinen arabera ari dira lanean, eta aldi berean laborantza ahulduz doa. Arazoa ez da Laborantza Ganbera alternatiboa behar denentz, arazoa da ea behar den energia bilduko dugun, laborantza kinka larrian baita. Esentziala da elkar aditzea egoera zaila salbatzeko. Beraz bi aldeek behar dute batu, bestela fini.

Jon Anza izena ezagutzen duzu?


Bai. Eta sentitzen dut gertatua gertatu izana. Bere zereginei buruz edozein dela gure jujamendua... –badakizu, ni ez nator bat bere bide eta jokamoldeak hartzen dituztenekin– pertsonak errespetua behar du.

Frantziako Gobernuak egin du egin lezakeen edo behar zuen guztia?


Ez dakit.

Azkenak
Iturengo arotza eta arte birziklatua

Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]


2025-07-25 | Julen Orbea
Bilbon euskara jira ta Bira

Euskara badago Bilbon, baina non? Eta zertarako? Nork sortzen du euskarazko kultura, eta nork sostengatzen? Galdera horien aurrean, udalaren azken urteetako erabakiei begira, argiago ikusten da euskara eta kultura bizirik nahi ditugunontzat kezkagarriak diren erabakiak hartu... [+]


Honezkero, hemen dago beherakada

Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin... [+]


2025-07-25 | Ana Morales
Esan barik ez doalako

Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]


Gizon heterosexualak eta literatura feminista: hausnarketa bat

Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]


Auzolanean ikastola eraiki!

Goizaldeko lehenengo eguzki-izpiekin batera zabaldu ditu ateak Kirikiño Ikastolak. Zapatua da, auzolan eguna. Parte-hartze batzordeko arduradunak irrintzia egin eta lanera bideratu ditu bertaratu diren ehundik gora partaide: “Hemen erronkak denonak dira! Aurrera,... [+]


Amasa-Villabonako EH Bilduri erantzuna

Amasa-Villabonako EH Bilduk argitaratutako idatziaren harira, hainbat adierazpen egin nahiko genituzke. Lehenik eta behin, argi utzi nahi dugu larrialdi klimatikoari aurre egitearen urgentzia ukaezina dela, eta horregatik, krisi honekiko dugun kezkagatik beragatik jartzen dugula... [+]


Irunen eskuin muturreko “auzo patruilak” sortu dituztela salatu dute

Hainbat talde "neonazik" azkenaldian Irunen zabaltzen ari dituzten mezuak salatu dituzte asteazkenean Harrera Sareak eta hainbat kolektibok herrian. Eskuin muturreko "auzo patruilak" antolatzen ari direla salatu dute, eta hauek jendearen jatorriaren arabera... [+]


Udal legearen kontrako epai euskarafoboa
Euskararen aurkako erasoa salatu dute 200 alkate eta udal ordezkarik, eta hizkuntza bultzatzeko konpromisoa berretsi

Euskalgintzaren Kontseiluak deituta, Espainiako Auzitegi Gorenak joan den astean ebatzitako sententzia salatzeko prentsaurreko bateratua egin dute Bilbon. Sententzia "euskal gizartearen eta euskal erakundeen borondate demokratikoaren aurkako eraso zuzena" dela... [+]


Alonsotegiko Udalari dirua itzultzeko eskatu dio Bizkaiko Aldundiak, iruzurra egin zenetik hamairu urtera

Egun EH Bilduren esku dagoen udalak ia milioi bat euro itzuli beharko lioke foru erakundeari, duela hamairu urte, EAJ agintean zenean, diru-laguntza bat ez zelako behar bezala erabili, baizik eta iruzurra egiteko, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak berretsi duenez. Eskaerak erabat... [+]


Ertzaintzaren 300 BMW ibilgailuen erosketan irregulartasun posibleak salatu zituen barne txosten batek

Eusko Jaurlaritzako Ogasuneko Kontrol Ekonomikoko Bulegoak barne txosten bat egin zuen Ertzaintzak jaso dituen 300 BMWen esleipen kontratuaren hainbat baldintza kritikatzeko. Ezarritako baldintzak zehatzegiak eta murriztaileegiak zirela salatu du ogasunak, eta horrek enpresa... [+]


Txosnetako “beto politikoaren” aurkako GKSren kanpaldiaren kontra oldartu eta lau pertsona atxilotu ditu Poliziak Gasteizen

Bi aste barru hasiko diren hiriko jaietan txosna jartzen utzi ez dietela salatzeko kanpaldia egin nahi zuten Gasteizko GKSk eta Etxebizitza Sindikatu Sozialistak, Andre Maria Zuriaren plazan. 20:30ak aldera, ertzainak oldartu egin dira kanpaldian zeudenen aurka, eta bi... [+]


Lotsa sentitzen dut giza generoko kide izateagatik

Milaka pertsonak modu aktiboan parte hartu dute, eta hala jarraitzen dute, XXI. mendeko holokausto telebisatu handienaren aurka protestatzeko, eta pertsona horiei errespetu eta miresmen handiena zor diet. Baina, gizateriaren zoritxarrerako, askoz gehiago dira, egoerarekin... [+]


2025-07-24 | Nicolas Goñi
Europan, oraingo sinplifikazioaren izenean, biharko bizitzak kaltetuko dira

Jarduera ekonomikoak sinplifikatzeko eta lehiakortasuna indartzeko aitzakiarekin, Europa mailan baita Europar Batasuneko hainbat estatutan ere, klima, ingurunea eta giza osasuna kaltetuko dituzten legeak biderkatzen ari dira 2024tik, askotan interes pribatuen lobbyen eraginpean... [+]


Sektore publikoan gurasotasun baimena luzatu eta seme-alaba bakoitzeko diru laguntza handituko duela iragarri du Jaurlaritzak

Eusko Jaurlaritzaren Familia, Haur eta Nerabeen V. plana aurkeztu du Nerea Melgosa sailburuak asteazkenean. Hamazazpi "trakzio-neurri berritzaile" jaso ditu planak, baina ez dute zehaztu noiz jarriko diren indarrean.


Eguneraketa berriak daude