Litxarkeriatan

Manilkara zapota
Luzuriagatarrak baino iparralderagokoa da maçaranduba (Manilkara huberi), Hego Amerika, Ertamerika eta Karibe aldekoa. Lagun brasildar batek aipatu dit zuhaitz hau, bere zur gorri-gorri ia morea uretara botaz gero, urperatu egiten dela... eta ni bere usainean abiatu. Kanpoan bere zur ederra dela-eta ezagutzen da eta lur haietatik estraperloan ekartzen den ugarienetakoa da. Han, noski, bere egurraren berri badute, batik bat eraikuntzan erabiltzen dute. Zutik dela, izerdia ere kentzen zaio zuhaitz honi eta garai batean kautxuaren tankerako goma sortu nahi zen, baina haren aldean eskasa nonbait. Hala ere, golferako piloten azala gozatzeko ez omen da hoberik... Jateko ona omen du fruitua; ea dastatzeko aukera noiz izaten dugun.

Maçarandubak eta bere ahizpek antza handia dute. Zapotak, Manilkara zapota, egur gorri-marroia zuretarako, puntta berriak barazki gisa eta fruitua oso estimatuak ditu. Nonahitik darion izerdi zuriaz latexa egiten da. Hori txingoma edo txiklea egiteko gaia da. Bere izerdi mikatz eta itsaskorra, intsektuengandik babesteko dela uste dena, eguzkitan edo sutan berotuta ore lodia egin eta ahoan mastekatuz ibiltzeko txikle gozoa egin izan dute bertakoek. Ez da harritzekoa, beraz, petrolio, sufre, mineral eta abarrekin batera 1994. urtera arte Mexikoko produktu estrategikoen zerrendan egon izana.

AEBen mesedetan Texas, Kalifornia etab. galdu zituen Mexikoko presidente Santa Anna jeneralak tzicli sorta aldean zeraman erbesteratu behar izan zuen guztietan. Egundo ezagutu gabeko txiklea laster zabaldu zen. AEBetan usain gozo ugarirekin nahasita hedatu zena, bertako armadak ospetsu bihurtu zuen. Lasaitzea, arreta eta gogoak biltzea... eta antzeko alorretan berebiziko mesedeak omen dakarzkio txikleak soldaduari. Bi mundu gerratan txiklegaiaren garraioa urpekuntziz babestua egiten zen Mexikotik AEBetara, hortik atera kontuak zenbaterainoko garrantzia zuen. Egun mundu zabalean sortzen duten sarraski ugaritan antzera jarraitzen dute, matrailezurra dantzatzen, keinuekin ere kolonizazioan. Polimero eta gozagarri sintetikoekin eginak dira, ordea, egungoak. Oraindik landare honen izerdia biltzen duten bostehunen bat familien etorkizuna asentatzeko zapota zuhaitza eta txikle naturala sustatu nahi dira atzera Mexikoko Gran Peten eskualdean. Txikleetan Sex gum deitu dutena da tartean. Mexikon bertan sortzen den damiana landarearekin egindakoa. Gizona behintzat ederki berotzen omen du...

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude