Antzeko saioak lehenago ere egin izan ziren arren –Ted Berrigan poeta handia tarteko–, kontua 1984. urtean hasi zen Chicago hirian, Marc Smith izeneko morroi batek jazz klub batean –Get Me High Lounge– lehenengo slam saioa antolatu zuenean. Ordutik modalitate hau beste lurralde eta hirietara zabaltzen joan da eta egun, New Yorkeko Nuyorican Poets Cafe hartzen da slam saioen tenplutzat. Saio hauek taberna edo klubetan antolatzen dira eta bertan poeten artean lehiatzen da. Partaide bakoitzak –taldeka ere egin daiteke– bere poemak errezitatzen ditu zehaztutako denbora tarte batean. Amaitu ondoren, ikusleen artetik aukeratzen diren epaimahaikideek euren kalifikazioa ematen dute –oro har, 0etik 10era–. Era horretan, askotarikoa izan daitekeen lehiaketa sistemaren bidez, emanaldiko txapelduna izendatzen du epaimahaiak azkenean. Slam saioen ezaugarri nagusiak, bada, hiru dira: errezitaldi publikoak dira; irekia da, edonork parte har dezakeelako, eta poeten artean lehiatu egiten da.

Errezitaldi publikoak izanik, ahozkotasunak eta performance-ak garrantzi handia hartzen dute. Poesia, funtsean, ekintza komunikatiboa dela azpimarratzen dute slammer-ek. Poemen soiltasunaz harago, errezitaldia bera da epaitzen dena eta honenbestez, sarritan poetek saio txundigarriak eskaintzen dituzte, antzezpenak egiteraino. Ez da harritzekoa errezitatzailea tabernetako barra gainean ikustea edota tabernatik kalera irtetea. Horrela, errezitatzearen garrantzia dela-eta, hip-hop mugimenduko zenbait artista slam mugimendura gerturatu dira, horien artean esanguratsuena Saul Williams. Era berean, ikusleen inplikazioa ere handia izaten da. Entzuleek poeta xaxatu ohi dute, baita emanaldia bukatutakoan euren iritzia agerian utzi ere. Poetaren eta aurrean duen jendearen arteko harremana indartzen da, ohiko poeta-poeta eredua gaindituz. Bestetik, emanaldi irekiak direnez, slamen jarraitzaileek literatura mota honen izaera demokratikoa azpimarratzen dute. Zirkuitu konbentzionaletik at geratzen diren poeta ugarik emanaldi hauetan parte hartzeko aukera izaten dute.

Hala ere, slam saioetan ezagunak egin diren poeta ugarik euren argitalpen konbentzionalak kaleratu izan dituzte gerora, eta slam poesiaren antologiak ere argitaratu dira honezkero –Aloud: Voices from the Nuyorican Poets Café kasu–. Orobat, epaimahaikideak ikusleen artetik aukeratzeak jite demokratiko hori areagotu egiten du, epaile eta entzuleak berdintzeraino ia. Sinbolikoki literatur balioaren agintaritza publikoaren eskuetan geratzen da, inongo botere instituzionaletik landa.

Lehiaketa, eztabaidarako arrazoi

Lehiaketa da eztabaida handiena eragiten duen aspektua seguruenik, baina lehiak poesiaren esparru tradizionaletik at zegoen jendea erakarri du emanaldi hauetara. Slam saioetan elkartzen den entzuleria heterogeneoa izaten da erabat; poesian erudituak direnetatik entzule kuxkuxeroetaraino. Zenbait kasutan bederen, saio hauen bidez poesiarenganako interesa zabaltzea lortu da.

Baina saio horiek euren aurkariak ere izan dituzte. Lehenik eta behin, mundu akademikoa. Marc Smithen asmoa, hain zuzen ere, akademiaren kontrako saiakera bat antolatzea zen, eredu kanonikotik kanpo geratzen zen poesia aldarrikatzea. Eta baita lortu ere.

Akademiak urtetan bizkarra eman izan dio poesia slamei; Harold Bloom kritikari ospetsuak, esaterako, sarritan egin izan ditu mugimenduaren kontrako adierazpenak. Dena den, denborarekin esan daiteke poesia slamak literatur sisteman barneratu eta akademiaren onespena lortzen joan direla. Arestian aipatu argitalpen konbentzionalez gain, aipatzekoa da mugimenduaren inguruko filme bat –Slam izenekoa– ekoiztu zela 1998. urtean. Saul Williams bera izan zen protagonista. Era berean, poeta amerikarren akademiak (Academy of American Poets) ere aintzat hartzen du, poesia-mugimendu garrantzitsu gisa.

Instituzionalizazio prozesu horren emaitza gorentzat har daitekeena, haatik, Poetry Slam Incorporated (PSI) delakoa izan daiteke.
Erakunde honek, alde batetik, nazioarteko slam saio indartsuenak biltzen ditu eta bestetik, urtero AEBetako saio nazionala (National Poetry Slam) antolatzen du.

Mugimenduaren kontrakoek oro har bat egiten dute lehiaketaren ideia gaitzestean; ez deritzote onargarri poesiaren bidez lehian ibiltzeari. Kritika honen kontra, Allam Wolf izeneko slammer-ak zera erantzun zuen: “The points are not the point; the point is poetry” (“Puntuak ez dira garrantzitsuena, poesia baizik”). 1990eko hamarkadan, Anti-slam izeneko beste mugimendu poetiko bat sortu zen Manhattango Lower East Side inguruan. Collective: Unconscious izeneko artista taldeak antolatutako saio horietan, slam saioetan bezalaxe, poetek banan bana euren poemak errezitatzen dituzte eta ikusleen artean epaimahai bat antolatzen da. Kontua da, slammer-ak parodiatu nahian, epaimahaiaren puntuazioa beti izaten dela hamarrekoa.

Baina slamaren indar kritikoak hain zuzen ere horixe uzten du agerian; hots, lehia literatura instituzionalean ere egon badagoela, modu ezkutuagoan agian, baina slam saio espontaneo eta jolastietan baino indar askoz handiagoz finean. Literatur zirkuitu instituzionalaren izaera lehiakorra azaleratzen du ironikoki, denik eta lehiaketa-modu arrunt eta zabarrena proposatuz. Gainera, garbizalekeria literario mota baten hipokrisia salatzen du; poesia lehiarekin erkatzea eskandalagarria iruditu, baina literatur merkatuaren baitan jazotzen diren mekanismo lehiakorren –sariak, salmenta zerrendak, komunikabideak, bekak eta abar– kontra hitz erdirik egiten ez dutenen hipokrisia, hain zuzen ere. Besterik da, arestian aipatu lez, gerora slamaren inguruan sortutako zenbait jarduera eta proposamen konformista eta konbentzional –National Poetry Slama kasu–, lehenengo slam saioen indar kritiko eta iraultzailea neutralizatzen dutenak.