Zabor-jana ez da berria

  • AEB, 1972. Center for Science in the Public Interest elkarteko buru Michael Jacobsonek junk-food (Zabor-jana) kontzeptua erabili zuen lehenengoz. Ordutik hona, hitz horien erabilera ohiko bihurtu da balio nutrizional txikia duten eta osasunari kalte egiten dioten jakiak izendatzeko. Zabor-jana ordea, 1972a baino askoz lehenago sortu zen, jaki horien zaleak bezalaxe.
Ezaguna da Erromako hainbat enperadorek, Neron buru zutela, elikadura ohitura osasungarriei muzin egin zietela. Asetu ondoren, goitika egin eta otordu amaigabeei jarraipena ematen zieten. Txolarrea saltsa gazi-gozotan eta txipiroi frijituak ohikoak ziren agintari erromatarren dieta koipetsuan. Saladino sultanak uneoro gozokiak jaten zituen eta, diotenez, Hirugarren Gurutzadan etsai zuen Rikardo Lehoi-Bihotz urdaileko gaitz batek hartu zuenean, udare eta abrikot konfitatuak bidali zizkion. Sultanak berak prestatu omen zituen gainera; militar, estatista eta mezenas bikaina izateaz gain, sukaldari trebea ere bazen. Rodrigo Borja (Alexandro VI aita saindua) fruta konfitatuen eta eztiz eta esnez egindako postreen zalea zen. Saladino gozozalea beti lirain mantendu zen, bere hiperaktibitateari esker; Borjaren profila, ordea, ederki borobildu zuen garai hartako zabor-janak.

Gurutzadaren ondoren, gozogintzaren loraldia iritsi zen Europara, azukrearekin batera. Mende batzuk lehenago Marco Polok pastak ekarri zituen Cataytik. Baina pastak eta beste gozoki italiar batzuk Katalina Medicik eraman zituen Frantziara, Henrike II.arekin ezkondu zenean. Katalinaren astrologo kuttun Nostradamus ere trebea zen sukaldean, eta koipez eta azukrez betetako hainbat errezeta bildu zituen. Nostradamus berak kremaz betetako pastelekiko adikzioa omen zuen. Ingalaterrako Henrike VIII.ak, ginger ale eta haragizko pasteltxoak etengabe hobetzeko eskatu zien sukaldariei. Marie Antoinettek, berriz, petit fours eta bestelako gozokiak eskura izan behar zituen Versalles-eko lorategietan paseoan zebilenean. Otomandar Inperioko Ahmed printzearen dieta mahaspasa-taloek, ahuntz-esne sorbeteek eta ardoz betetako angurriek osatzen zuten. Ingalaterrako Jurgi IV.a izugarri gizendu zen pastelak janez, eta Jurgi VI.aren emazte Elizabeth-i "Galleta" ezizena ipini zioten jaki honi zion zaletasunagatik.

Baina zabor-jana ez zen soilik errege-familietan irensten. Giovanni Jacopo Casanovak, sexu-gosea bukatu zitzaioenean, pastak, anis-bonboiak eta kaneladun konpotak janez asetu zituen bere premia berriak. Sadeko Markesak ere bere zaletasunak aldatu zituen azkenean, Charentongo eroetxean zegoela: pasta, gozoki eta patata frijitu kantitate beldurgarriak jaten omen zituen. Gioacchino Rossini operagilea pizzak janez gizendu zen, Lord Byronen bizioa, aldiz, txokolatea zen, eta Mark Twain-ena kakahuete-gurina. Thomas Alva Edison asmatzaile handiak pastelak, kafea eta, bereziki, freskagarri karbonatatuak maite zituen.

Eta horrenbeste koipe eta azukre artean ito baino lehen, beste batzuek dieta begetarianora jo zuten. Baina hori beste kontu bat da.

Azkenak
Arabako Aldundiak Solariaren hiru parke fotovoltaikoren aurkako alegazioak aurkeztu ditu

Solaria enpresaren Zierbena 2, 3 eta 4 proiektuak lurraldean luketen eragina “onartezina” dela diote aldundiaren txostenek. Jaurlaritzak hartuko du azken erabakia, behin alegazio epea amaituta. Solariak gutxienez 25 parke fotovoltaiko ezarri nahi ditu Araban. Urrian... [+]


Sara Ruilope eta Urko Blanco, Osakidetzako administraria eta medikua
“Ezin duzu osasun zentro bat izan pertsonal egokirik gabe, horretarako hobe genuke pertsiana ixtea”

Osakidetzako administraria eta ZIU mugikorreko medikua dira Sara Ruilope eta Uruko Blanco, hurrenez hurren. Osakidetzako Larrialdi Zerbitzuen egoeraren inguruan hausnartu dute Aiaraldea Komunikabidearekin.


2024-09-19 | ARGIA
Hizkuntz eskubide urraketen aurrean “desadostasuna agertzeko” elkarretaratzea deitu dute Kontseiluak eta Bagerak Donostian

Irailaren 18koa da azken sententzia: Donostiako udaltzaingorako lanpostu deialdiaren euskara eskakizuna atzera bota du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Euskalgintzaren Kontseiluak eta Donostiako Bagera Euskaltzaleen elkarteak elkarretaratzea deitu dute Donostian, Alderdi... [+]


Jaurlaritzak ez du Zubietako erraustegia zigortuko Artaxoara lixibiatuak eramateagatik

Mikel Jauregi sailburuaren esanetan Eusko Jaurlaritzak ez du "inolako arau hausterik atzeman" Ekondakinek Zubietako erraustegitik Artaxoako zabortegira bidalitako lixibiatuetan. Hala, ez du sozietate publikoa zigortuko, Nafarroako Gobernuak eskatu bezala.


Chill Mafia taldeak jotzeari utziko diola iragarri du

Taldeak bere azken lana izango den Agur eta ohore x allá va la despedida lana kaleratu berri du. Oholtzak utzi eta agur bira egingo dutela iragarri du Chill Mafiak hiru urteren ostean. Iruñean abenduaren 25ean egingo dute azken kontzertuetako bat.


Frantziako armadak Baionako eremuan egitekoak dituen obren kalte ekologikoak salatu dituzte

Baionako Zitadelan egitekoak dituzten obrak salatu dituzte CADE ingurumen elkarteen batasunak, Bergeret-22 auzotarren kolektiboak eta Attaque elkarteak, prentsaurreko bidez. 1,5 hektarea oihan moztuko lituzkete; alta, Tokiko Hirigintza Planaren arabera eremu babestu gisa... [+]


2024-09-19 | Gedar
Gomazko beste milaka bala erosiko dituzte Guardia Zibilak eta indar militarrek

Guardia Zibilak 18.000 euro baino gehiago bideratu ditu aurten kautxuzko bolak erostera, "istiluen kontrako" materialaren barruan. Itsas Armadak, berriz, gomazko 1.500 pilota erosiko ditu. Poliziak erabiltzen dituen bitartekoak erregulatzen dituen araudia ez da... [+]


2024-09-18 | Axier Lopez
14 lagun hil dituzte Libanon bigarren leherketa olatuan, oraingoan walkie-talkieak eztandarazi dituzte
Milaka pertsonaren aurkako lehen eraso koordinatu eta indiskriminatuaren ondoren, asteazkenean ehunka walkie-talkiek eztanda egin dute eta 14 pertsona hil eta 450 baino gehiago zauritu dituzte. Hezbollahko iturri batek baieztatu dio Reuters agentziari taldeak erabilitako... [+]

José Manuel Uriagereka. Frantziskotarra Hego Korean
“Koreara joan ginenok euskara ederto kontserbatu dugu”

Bermeon jaioa, frantziskotar eginik Hego Korean egin zuen bizimodurik gehiena, 40 urte. Sasoi batean mutil-koskorretan askok egin zuena egin zuen, komentura bidea hartu. Gero, handik mundura jauzi egin zuen Uriagerekak, bestelako hizkuntza eta kultura arrotzetara.


Bilagailuen urrutiko leherketa masiboa
Milaka zauritu eta hamabi hildako Libanon, Israeli leporatu dioten atentatu indiskriminatuan

Israelek lehergailuak jarri zituen Hezbollahk inportatutako milaka bilagailutan, Reuters agentziak kontsultatutako iturrien arabera. Urriaren 7tik jasandako “segurtasun haustura handiena” izan da, talde armatuaren hitzetan. Erantzun bortitza hitzeman du Hezbollahk,... [+]


2024-09-18 | Jon Alonso
Bosgarren zutabea

Erribera, historian, sekula euskalduna izan ote den; horra hor Nafarroan, duela berrogei urtetik hona, hainbestean behin errepikatzen den eztabaida bizantziarra (eztabaida bizantziarra: eztabaida alferrekoa, zeinean alde bakoitzak ezin baitizkio frogatu bere baieztapenak beste... [+]


2024-09-18 | Castillo Suárez
Aldairak

Etxez aldatzen naizenean, edo, areago, norbait etxetik joaten denean, oroiminak hartzen dizkit burua eta bihotza. Orduan hasten naiz zer gordeko dudan eta zer ez erabakitzen saiatzen. Izan ere, objektu guztiek lotzen gaituzte zerbaitetara, edo norbait ekartzen digute gogora;... [+]


Lurraren altxamenduak

Estatu poliziala kanpora! Abesten dute negar-gasen leherketen artetik. Gaztetxo konprometituak, amatxi militanteak, aurpegi estaliak, edo ez, pailazoak, musikariak, sindikalistak eta politikariak, kaskodun medikuak, laborariak traktore gainean... Landa-eremuan zein hirian,... [+]


Eguneraketa berriak daude