Bake eta normalizazio prozesua. Gaur egungo -Euskal Herriko eta euskal herritarren- aro politikoa definitzen -edo xedatu behar lukeen- duen esaldi honek hiru termino batzen ditu: bakea, normalizazioa eta prozesua. Egungo aro politiko honek iraganetik datorren arazo historiko bati konponketa eman behar dio. Arazoa, eta esaldia, ez dira samurrak. Esaldiak «eta» juntagailua darama berarekin. Alegia, arazoa konpontzeak ETA -eta berarekin sortu zen aro politikoa- iraganean uzteko balio behar du lehenik. Bakea ekarri behar luke, hitz batean. Bigarrenik -edo segidan edo aldi berean- normalizazio hitzari «politikoa» adiera egokitu behar zaio. Hirugarrenik, prozesu hitza definitzea eta berau ondo ulertzea falta zaigu. «
Bake eta normalizazio prozesua» esaldiko hitzen artean, prozesua da hitz anbiguoena. Zalantza gehien sorrarazten digun hitza prozesua da, alegia. Halaxe hauteman dugu behinik behin. Izan ere, prozesu bat nola hasi jakin daiteke, aldiz, nork daki nola bukatu? Ezta prozesua abiatu dutenek berek ere. Hartaz, ezer gutxi dakigunok egiten dugun galdera hauxe duzu: ba al dago prozesurik?

Bakea Espainiako Gobernuaren eta ETAren beraren zeregina zela ulertu genuen. ETAk, halaber, jarduera eta erabakimen politikoa, politikarien esku utziko zuela ulertu genuen. Ulertu bai, baina maitatzeko bezainbeste modu dago ulertzeko.

Bi urte bete dira Anoetako Proposamena kaleratu zenetik. Batasunaren hitzetan, gatazka gainditzeko oinarriak Orain Herria, Orain Bakea agirian daude. Prozesua edo trena -metaforikoki- bi errailen gainean finkatzea proposatu zuen Batasunak. Errail batetik, alderdi politikoen mahaia osatzera iritsi behar zen. Beste errailetik ETAren eta Espainiako nahiz Frantziako gobernuen arteko adostasuna lortzera, betiere, gatazkak eragindako ondorioak konpondu ahal izatera mugatuta. Alderdi abertzale guztiek pauso garrantzitsutzat jo zuten Anoetan iragarritakoa. Proposamenaren pasarte bat ozen zabaldu zen herritarren artean: «Gatazka kaletik atera eta negoziazio mahaira eramateko garaia iritsi da». Proposamena ez zen Espainiako Gobernuak espero zuena, ez zen espero zuen «pausoa», baina ez zuen horregatik «pausoa» gutxietsi. ETAk urte bat luze zeraman hildakorik eragin gabe, atentatu hilgarrien eza Espainiako Gobernua eta ETAren arteko elkarrizketa gauzatzen ari zen seinaletzat jo zen. Anoetako Proposamena bake eta normalizazio prozesuan aurreneko pausotzat jo zuten denek. Denek, PPk izan ezik, bistan denez.

Bi urteko ibilbidea egin du Anoetako trenak. Urte bat eta erdira pauso garrantzizko bat eman zuen: ETAk su-eten iraunkorra iragarri zuen. Pauso hura ETAren eta Espainiako Gobernuaren arteko elkarrizketa gabe eman zenik pentsatzea zentzugabea da. Anoetako Proposamenaren bi erraileko trena abiatu zela eta bi aldeek «konpromisoak» hartu zituztela ulertu -nahi- izan dugu. Konpromisoak ez dira ofizialak izan, baina izan direla sumatu dugu denok, konpromiso «ofiziosoak» egon badaudela alegia. Lehen froga -edo susmoa-, ekainaren 29an, Rodriguez Zapaterok Espainiako Diputatuen Kongresuan Gobernuak ETArekin elkarrizketa abiatuko zuela iragartzean izan genuen. Zapaterok berak aitortu zuenez, ETArekin bake edo desarme kontuez mintzatzeko lehen «pausoa» ematera zihoan Gobernua. Auzi edo kontu politikoak herritarren ordezkariek ebatziko zituztela zehaztu zuen bestalde, baita kontrobertsia handia eragin zuen esaldi hau esan ere: «Ebazpenak betiere euskal herritarrek [ciudadanos vascos] libreki hartuko duten erabakiaren arabera hartuko dira». Ez zuen hori bakarrik esan, jakina, ebazpenak «indarrean dagoen legalitatearen markoan hartuko zirela» azpimarratu baitzuen.

Trenaren -metaforari jarraikiz- ibilbide orria trazatua zela imajinatu genuen denok, ibilbide orriaren lehen etapa bete eta trena bigarrenean sartzera zihoala uste genuen. Uste eta espero genuen Zapaterok irail aldean ETArekin elkarrizketak hasi izanaren berria emango zuela aditzera. Harremanak «ofiziosoak» izatetik «ofizialak» izatera iragan zirela, alegia. Zapatero ez da Kongresuan azaldu, ordea. Ibilbide orrian ezarri ziren «arauak» ez direla bete dio presidenteak. ETAk «bi errail edo negoziazio mahai» onesten dituela berretsi du berriki, baina prozesua bakarra dela dio. Galdera berriz jalgi zaigu: prozesua ba ote zegoen? Gidoia edo ibilbide orri idatziak berma zezakeen prozesua, alegia.

Bi errailen eskema abiatu zenean, aditu batek metodologia ona bezain zaila iritzi zuen Anoetakoa. Batasunak dioenez, metodologia ona da, honaino iristeko baliagarria izan baita. Ibilbide orria antza, anbiguoa da. Anbiguoa da, behintzat, ETAren eta Espainiako Gobernuaren artean omen dauden balizko «konpromisoak» eurek baino ez baitituzte ezagutzen -begi bistan ez direnez, egoera anbiguoa, eta halaber, anbiguoa bezain zentzuzkoa-.

Bi aldeek adierazi dutena kontuan hartzera, «prozesua» bi errailen gainean zalantza-balantzan doan trena da, anbiguo izena merezi duen trena. Batasunak trena «blokeatua» zela adierazi zuen urrian. PSE-EEk ukatu zuen, baina azaroan «geldiune» batean sartu dela onartu du. Espainiako Gobernuak «krisialdia» hitza aipatu du ondoren. Tira, trena badago behintzat. Bi errailen gaineko trena geldirik dago, ordea. Ibilbide orririk edo prozesurik dagoen berriz, zehatz-mehatz ez dakigu.

Bi urte iragan ostean, ibilbidearen beste etapa bat udazkenean betetzea espero genuen eta prozesua egon badagoela baieztatu. Horren ordez, berbarako, Amnesty Internationalek (AI) gatazkan murgildutako bi aldeek ez dituztela gutxieneko giza eskubideak errespetatzen esan berri du. Zaharrak berri, alegia. Hots, ETAk -edota bere inguruak- ez dio biolentziari guztiz uko egin eta Gobernuak ez ditu herritar guztien eskubideak betetzen. Edota ez ditu legeak egokitu, eskubide horiek bete ahal izateko.

Horiek horrela, irudiz, Espainiako Estatuaren -ez dezagun Frantziakoa ahantzi. Anoetako agirian interpelatua dago, baina gatazka ez dela bere afera dio Frantziak. Eta Zapaterok berak onesten du jarrera hau- errepresioaren eta ETAren biolentziaren inertzien menpe dago trena edota hasi behar zen prozesua. Alabaina, herritarrek nekez «irentsi» dezakete Gobernuak aipatzen duen «krisialdia»ren arrazoia hori denik. Inozoenak badaki, arazoa ez dela bakea lortzea. Aro politiko hau eta ETA fenomenoa ez ziren bake egoeran sortu. Bake hitza edota bake egoera baino gauza anbiguoagorik ez dago munduan. Normalizazio politikoa erdiestea da arazoa. Arazoa, bi errailen gainean doana tren bakarra denentz erabakitzeke dago, antza. ETAk ez bide ditu pareko errailen gainean doazen alderdien jarduna begi-bistatik galdu nahi. Gobernuak, berriz, ETAren bidaia bukatutzat eman eta alderdien mahaia -edo mahaien- gauzatzeko gidoia bakearen banderaren kolore berekoa nahi du: orrialde zuria. Orain arteko gidoiaren trazatua -Anoetakoa- onartu zuen Espainiako Gobernuak, baina hemendik aurrera, ez bide du onartzen gidoiaren lerro bakar bat aldez aurretik idatzia izatea, alderdi abertzaleek mahaian eseri ostean gehiengoz adostu lezaketen akordioa, kasu. Arazoa ez da bakea zein terminotan finkatzen den, herri honen erabakitzeko eskubidea baizik. Autodeterminazio eskubidea gauzatzeko -nolabaiteko- modua ez dute aurkitu orainokoan.

Bake eta normalizazio prozesua abiatzeko, bi urtez hauteskundeak ez izatea bermetzat jo zuten balizko prozesuaren eragileek. Trenak bi urteko joanaldia egitea zeukan, baina amaitzen ari zaio. Udazkeneko geltokian gelditzen bada, nekez gaindituko du negukoa, eta are gutxiago udaberriko etapara iritsiko. Neguko ibilbidea, urte zahar eta berriaren arteko ospakizunek baldintzatuta izaten da, politikagintzaren ibilmoldeen eta alderdien inertzien menpe. Zaharrak berri entzunen ote dugu berriz ere? Alegia, arazoa konpontzeko egindako saioa alderdikeriek baldintzatua izan dela. Edo bestelako negua iragarririk, trenaren jarraipena bermatuko duen ibilbide orria edo gidoia idatziko al dute alderdiek?

Inork imajina al dezake Udal eta Foru hauteskundeak hauen aurrekoak bezala burutzea, bake eta normalizazioaren bidean beste etapa bat burutu gabe? Alderdien mahaia osatu gabe? Inork sinesten al du, aro politiko berri batera pasako garela, prozesu politikorik burutu gabe?