Elizabeth Bravo: «Bioaniztasuna merkantzia bihurtu da»


2021eko uztailaren 27an
Orain gutxi irakurri dut bioaniztasuna eta herrien eskubideak guztiz lotuak daudela...
Nik, batez ere, Ekuador eta antzeko herriez hitz egin dezaket. Han, giza-taldeak landan bizi dira gehiago, nekazariak dira, arrantzaleak... Euren ingurunea ezinbestekoa dute bizirauteko. Eta bioaniztasuna hori da: haziak, landareak, lurraldea. Beraz, bioaniztasuna erabat lotuta dago herrien eskubideekin.

Badago, egon, bioaniztasunari buruzko nazioarteko hitzarmen bat. Ez dakit herrialde askok ala gutxik izenpetu duten...
Askok.

Baita nazioartean garrantzi gehien dutenek ere? Edo honetan ere, AEB kanpo dago?
AEB ez da hitzarmen horretako kidea, jakina. Eta badago besteren bat kanpo, tartean petrolio asko daukan baten bat. Baina Europar Batasuna bada kidea.

Hala ere, sarritan esaten denez, hitzarmena sinatu bai, baina bete egiten da?
Hitzarmen horrek, sinatu zenean, bioaniztasuna kontserbatzea, erabilpen iraunkorra sustatzea eta mozkinak banatzea zuen helburu. Niretzat "erabilpen iraunkorrak" zera esan nahi du: herriak bioaniztasunari esker bizi direla, eta beraz haien eskubideak lotuta daudela bioaniztasuna kontserbatzearekin. Baina zer gertatu da urteotan? Bada, bioaniztasuna osatzen duten elementuak merkantzia bihurtu direla, sal eta eros daitekeen zerbait. Bioaniztasuna daukanak salgaia dauka. Eta hitzarmenaren helburuak lortzeko modurik onena, itxuraz, merkatu horri eustea da. Bioaniztasuna pribatizatu nahi dute, azken batean. Hitzarmenak gene, espezie eta ekosistematan sailkatzen du bioaniztasuna. Eta geneak pribatizatzen ari dira. Farmazia-enpresek, elikagai-enpresek... landareen printzipio aktiboak bilatzen dituzte bioaniztasun oparoa daukaten herrialdeetan. Eta bioaniztasun hori betidaniko ezagupideekin lotuta dago. Alegia, jendeak badaki landareok nola erabili, eta hortik abiatuta, enpresek printzipio aktibo berriak sortzen dituzte, farmazia-industriarako oso baliagarriak esaterako. Enpresa horiek, estatuekin akordioa egin eta gero, bioaniztasuna eurenganatzen dute diru kopuru baten truke. Baita patentatu ere.

Itxuraz behintzat, sinesgaitza da halako zerbait patentatu ahal izatea...
Debekatuta egon beharko litzateke. Biopirateria esaten zaio horri. Vía Campesinak, Euskal Herrian ere badagoen erakundeak, zera dio: bioaniztasuna, eta haziak batez ere, gizateria osoaren ondarea direla, eta herrien mesederako erabili beharko liratekeela. Hori patenteen guztiz kontra doa.

Haziak ere patentatzen dira, orduan...
Europan bai, Ekuadorren oraindik ez. Europako legediak ahalbidetu egiten du hori, nahiz eta zenbait erakundek borroka gogorra egin zuten hala gerta ez zedin. Eta negozio handia da. Kapital itzelak daude hor sartuta, oso enpresa indartsuak ari dira horretan. Haziak patentatzen dituzte, haien monopolioa eskuratuz. Europako legedi batzuek, Alemaniakoak berbarako, debekatu egiten dute erregistratu gabeko haziak ereitea. Kontua da hainbat baldintza bete behar dela hazi bat erregistratu ahal izateko. Adibidez, hazi berria aurrekoa baino hobea dela frogatu behar da, eta hobea diogunean emankorrago esan nahi dugu. Modu horretan, bioaniztasunaren oinarrizko kontzeptuak galtzen dira. Ekuadorren eta Hirugarren Munduko beste herrialde batzutan nekazaritzaren oinarria bioaniztasuna da, alegia, hazi desberdinak izatea. Lehortea dela? Badago horri aurre egiteko gauza den hazi bat. Izotza dela? Badago hori jasan dezakeen hazirik...

Orduan, aipatu duzun patente-sistema horrek zer ondorio dakarkio nekazariari? Dagoeneko ezin ditu erabili, beti erabili dituen haziak?
Ez. Hara: badira hazi-legeak eta patente-legeak. Legedi biak ezarrita, nekazariek ezin dute hazirik saldu, legearen aurkakoa da hori. Hainbat baldintza bete behar da, eta horietako bat egonkortasuna da. Hau da, zuk ereiten dituzun hazi guztiak berdin-berdinak izan behar dira. Horrek bioaniztasuna hondatzen du. Bestetik, ezin da hazirik gorde, Europako legedien arabera behinik behin. Hau da, uzta osoa saldu behar da; lehen berriz, nekazariek hazi batzuk gordetzen zituzten hurrengo urtean ereiteko. Eta Hego Amerikako legediek oraindik uzten dute hala egiten, baina AEB indar handia egiten ari da hori aldatzeko. Ertamerikako herrialde askotan lortu egin du dagoeneko.

Zu elikagai transgenikoetan aditua zara, eta gai hori guztiz lotuta dago esaten ari garen honekin, ezta?
Bai noski. Transgenikoak existitzeko arrazoia hazien jabetza intelektuala existitzea da; hazi transgeniko guztiak patentatuta daude. Asmakizunak dira, edo asmakizuntzat jotzen dira, berez ez dira eta. Gainera, oso elikagai ez-egonkorrak direnez, etengabe sortzen dira mota berriak, eta sortu ahala patentatu. Patenteek hogei urte irauten dute, eta epe hori igaro ostean jabetza publiko bihurtzen dira; edonork erabil dezake patentea. Baina hazi transgenikoak, nekazarienak ez bezala, iraungi egiten dira. Hasierako ezaugarriak galtzen dituzte, eta horregatik etengabe sortzen dira berriak.

Beraz, beti daude patentatuta eta enpresek dirutza izugarriak irabazten dituzte.

Bestalde, jabego intelektuala eta transgenikoak hertsiki lotuta daude, pakete modura baitatoz. Konparazio baterako, soja transgenikoak glifosato izeneko herbizida bat jasan dezake. Herbizida horrek Round Up dauka izen komertziala, eta Monsanto enpresak ekoizten du. Soja transgeniko haziaren patentea daukan enpresa berak, hain zuzen ere. Irabazi izugarriak lortzen dituzte, nekazariek biak erosten dituztelako: hazia eta glifosatoa. Izan ere, Monsantok askoz gehiago irabazten du herbizida salduz haziak salduz baino. Munduan gosea saihesteko egiten omen dira transgenikoak, baina izatez enpresen irabaziak handitzeko egiten dira. Hala, Hego Amerikan izugarri zabaldu da soja transgeniko laborantza; Argentinan, diotenez, soja guztiaren %98 inguru da transgenikoa. Gainera, beste labore batzuen lekua hartu du, eta 17 milioi hektarea betetzen ditu dagoeneko. Eta Argentina ez da munduko transgeniko ekoizlerik handiena. AEB da.

«Konturatu egin dira transgeneak ugaztun zeluletan sar daitezkeela, ezin gerta zitekeela esaten zen arren. Horrek ondorio larriak izan ditzake»
Zer dira transgenikoak?
Zenbait teknikaren bidez genetikoki eraldatu diren organismoak. Nekazariek beti egin izan dituzte esperimentuak: sagarra eta madaria elkartu, edo limoia eta laranja. Baina horiek "senideak" dira. Transgenikoetan aldiz, elkarrekiko inongo harremanik ez daukaten izaki bizidunen informazioa trukatzen da.

Esaterako?
Arto transgenikoa, bakteria batzuen geneak dituena. Eta bakoitza erreinu desberdin batekoa da. Bakteria horiek zoruan egiten dira, eta intsektuen liseri-aparatua suntsitzen duten toxinak ekoizten dituzte. Helburua intsektuek artoa ez jatea da, noski.

Eta ondo dakigu zer ondorio izan dezakeen horrek gure osasunean?
Bada ikerketarik, oso gutxi, ondorio kaltegarriei buruz. Bioteknologia arin baino arinago garatzen ari da, ez beti onerako; hala, nikotinarik gabeko tabakoa, kafeinarik gabeko kafea... ikus ditzakegu gaur egun. Baina biosegurtasuna ez dago batere garatuta oraindik. Ez dago hori finantzatuko duenik. Eta izan diren ahalegin bakanek kritika latzak jaso dituzte enpresen soldatapeko zientzialariengandik. Ingalaterran, kasu baterako, azterketa bat egin zen arratoiak erabiliz; patata transgenikoak eman zizkieten jateko, eta heste meharrean gaitz batzuk agertzen zirela ikusi zuten. Lan horren emaitzak aldizkari batean argitaratu zituzten, eta zalaparta itzela sortu zen. Zerbait argitaratzen den bezain laster, erreakzio bortitza izaten da. Berkeleyko unibertsitateko beste zientzialari mexikar batek arto laginak hartu zituen Mexiko hegoaldean. Han debekatuta dago arto transgenikoa, baina hala ere zientzialari hark kutsadura genetikoa aurkitu zuen landareotan. Eta gauza bera gertatu zen: aldizkari espezializatu batean argitaratu zuen topatutakoa, eta berehala hogei artikulu kaleratu ziren, bere lanaren balioa ukatuz.

Kontua da ikerketa batzuek agerian uzten dutela osasunari egiten zaion kaltea. Arazo nagusia finantzaketarik eza da; ez dago halako ikerketak buru-belarri egiten dituen erakunderik, Norvegiako institutu bat izan ezik. Haiek hainbat ikerketa interesgarri hasi dituzte transgenikoen eraginari buruz. Berbarako, konturatu egin dira transgeneak ugaztun zeluletan sar daitezkeela, ezin gerta zitekeela esaten zen arren. Horrek ondorio larriak izan ditzake.

Badakigu zer jaten dugun, transgenikoa izan ala ez?
Hemen ez. Euskadi, ustez, transgenikorik gabeko lurraldea da, baina hori izendapen hutsa da. Erabat betetzen da? Hemen jendeak oilasko ugari jaten du, esaterako; guztiz seguru daude oilaskoa ez dela transgenikoa? Hau da, ez dutela elikagai transgenikoz hazi?


Azkenak
Internet demokratiko eta burujabe baten alde lanean

Internet hasieran askatasunaren espazio izan zen, baina gaur egun enpresa handien esku dagoen lurralde kontrolatu bihurtu da. Testuinguru honetan, teknologia burujabetza eta ongizate komuna lortzeko Internet berreskuratzeko beharra gero eta premiazkoagoa da. Egile eta aktibista... [+]


2024-09-20 | Euskal Irratiak
Maider Mourgiart eta Paul Laborde
“Pastoralari esker Xarnegu eskualdeko herritarrak elkar lotu gira”

Azken aukera asteburu honetan 'Inexa de Gaxen' pastorala ikusteko.


2.500 euroko isuna ezarri die Ertzaintzak sei aiaraldearri, iazko greba feminista orokorragatik

"Mozal legea" baliatuta jarri ditu poliziak isunak. Tubacexen eginiko piketegatik izan dira zigor gehienak.


2024-09-20 | Gedar
Balmasedako Glefaran enpresak etengabe gainditu ditu ezarritako kutsadura-mugak

2016tik 2023ra bitartean, Pastguren paper-fabrika izandakoa erraustegi modura erabili zuen Glefaranek, elektrizitatea ekoizteko. Zazpi urte horietan zehar, errauts-partikulen isurketa-mugak urratu zituen, eta "gizakien eta ingurugiroaren osasuna arriskuan jarri" zuen... [+]


2011 eta 2023 arteko epealdia
Amnistia Legea aplikatzea eskatu dezakete Kataluniako prozesuarekin lotuta zigortutako euskal herritarrek

Bizkaiko Probintzia Auzitegiak amnistia aplikatu die Kataluniako prozesu independentistarekin lotutako mobilizazio batengatik kondenatutako lau gazteri. Kataluniarekin elkartasun ekimenengatik herritar gehiago ere zigortu zituzten Euskal Herrian 2011 eta 2023 artean, bide... [+]


2024-09-19 | Nicolas Goñi
Saguzarren osasunak gure osasuna babesten du, ezusteko moduan

Ameriketako Estatu Batuen ipar ekialdean azken urteotan maila handiko fenomeno batek eragin garrantzitsua izan du osasun publikoan, eta basa animalien osasunaren garrantzia oroitarazten du. Argitaratu berri den ikerketa baten arabera, gertaera hori eta sortu dituen ondorioak... [+]


2024-09-19 | Ahotsa.info
Mintzapraktika egitasmoetan izena emateko epea zabalik dago

“Eta euskaraz egiten badugu?” lelopean, hasi da dagoeneko, Mintzapraktikako izen-emate kanpaina Euskal Herriko hainbat herri eta hiritan. Beraz, ikasturte osoan zehar, zaletasun ezberdinen bueltan euskara praktikatzeko aukera izango dute parte-hartzaileek.


2024-09-19 | Axier Lopez
Inoiz ikusi gabeko atentatuak Libanon. Nola eta zergatik?

12 hildako –tartean bi adingabe– eta 3.000 zauritu inguru, asteartean. 26 ordu geroago, beste 20 hildako eta 450 zauritu baino gehiago, Libanoko Osasun Ministerioaren arabera. Bi leherketa masibo eta koordinatu izan dira, lehena milaka pertsona-bilagailutan eta... [+]


2024-09-19 | Bertsozale.eus
Lazkaon eta Elgoibarren izango dira hurrengo saioak, irailaren 21ean eta 22an

Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako lehen asteburua jokatuta, Lazkaoko eta Elgoibarko saioen txanda da orain. Irailaren 21ean izango da lehenengoa, eta 22an bigarrena. Sarrerak eskuragai daude bertsosarrerak.eus atarian.


2024-09-19 | ARGIA
Euskal preso politiko bati langabezia jasotzeko eskubidea aitortu dio EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ebatzi du hirugarren graduan dagoen presoak eskubidea duela langabezia jasotzeko. LAB sindikatuak aurrekari gisa ikusi du epaia eta urrats bat dela dio "presoen oinarrizko eskubideak aitortzera bidean".


Arabako Aldundiak Solariaren hiru parke fotovoltaikoren aurkako alegazioak aurkeztu ditu

Solaria enpresaren Zierbena 2, 3 eta 4 proiektuak lurraldean luketen eragina “onartezina” dela diote aldundiaren txostenek. Jaurlaritzak hartuko du azken erabakia, behin alegazio epea amaituta. Solariak gutxienez 25 parke fotovoltaiko ezarri nahi ditu Araban. Urrian... [+]


Sara Ruilope eta Urko Blanco, Osakidetzako administraria eta medikua
“Ezin duzu osasun zentro bat izan pertsonal egokirik gabe, horretarako hobe genuke pertsiana ixtea”

Osakidetzako administraria eta ZIU mugikorreko medikua dira Sara Ruilope eta Uruko Blanco, hurrenez hurren. Osakidetzako Larrialdi Zerbitzuen egoeraren inguruan hausnartu dute Aiaraldea Komunikabidearekin.


2024-09-19 | ARGIA
Hizkuntz eskubide urraketen aurrean “desadostasuna agertzeko” elkarretaratzea deitu dute Kontseiluak eta Bagerak Donostian

Irailaren 18koa da azken sententzia: Donostiako udaltzaingorako lanpostu deialdiaren euskara eskakizuna atzera bota du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Euskalgintzaren Kontseiluak eta Donostiako Bagera Euskaltzaleen elkarteak elkarretaratzea deitu dute Donostian, Alderdi... [+]


Jaurlaritzak ez du Zubietako erraustegia zigortuko Artaxoara lixibiatuak eramateagatik

Mikel Jauregi sailburuaren esanetan Eusko Jaurlaritzak ez du "inolako arau hausterik atzeman" Ekondakinek Zubietako erraustegitik Artaxoako zabortegira bidalitako lixibiatuetan. Hala, ez du sozietate publikoa zigortuko, Nafarroako Gobernuak eskatu bezala.


Eguneraketa berriak daude