Harriturik eta haserre punttu batekin kontatzen zidan duela aste gutxi lagun batek, bere lankideak esanikoa. Nire lagun hori sindikalista izaki, afiliatzeko proposamena egin nonbait besteari, eta erantzun hauxe jaso zuen: «Politikarekin ez diat ezer jakin nahi», eta erantzunean, politika «zerbait txarra, uxatu beharrekoa balitz» horrek hasarrarazi laguna. «Amigo» erantzun nion, «hori hezur muinetan dugu sarturik demokrazia deabruarekin lotzen zuen gallego txiki hura agintean egon zen denboretatik». Izan ere, behin eta berriz errepikatzen dena, egia izan ala ez, erabat barneratu eta hor gelditzen zaigu, arantza izan arren, gorputzarekin bat egin, eta minik ere ematen ez duela -edo pentsatzeko eta arrazoitzeko «mina» ere ezabaturik-. Hain zen arbuiagarria politika, Jainkoak agintea eman zion gizon hark, behin eta berriz ere, «ez zuela politika egiten» zioela maiz dut entzuna, eta oraindik ere, zoritxarrez, «politikoa» ez izatea bertute legez «saltzen dugu».

Ez omen zen eta politika izan, indarrean zegoen konstituzioaren araberako gobernua arma eta indarkeriaz ezabatzea; ezta ere milaka pertsona erahil, torturatu, desagerrarazi, kontzentrazio eremuetara sartu edo bultzatu, erbesteratu; ezta ere hainbat «ama gorriri» umea kendu eta «behar bezalako familia katolikoei» ematea; ama horien alabak bortxatzea, ezta hamaika sindikalista lanik gabe utzi eta euren familiak gose latza pasa beharra. Luze joango litzateke duela gutxi arte ez zela sinestarazi diguten bidegabekeria guzti horien zerrenda. Beldurrek, gezurrek eta agintekeriek osaturiko harlosa sendo batez gaur arte estali izan da, eta oraindik ere agirian utzi nahi den bakoitzean, «tapa» hori berriz ere «bere lekura» eramatera datoz, behin eta berriz, gupidarik gabe.

Espainiako Auzitegiek (Nazionala, Konstituzionalak) hor dioskute (1998-XI-5eko, edo 2005-IV-19ko; 2005-IX-26ko ebazpenetan, besteak beste) aipaturiko tortura, barrua bueltatzerainoko baliabide eta bidez buruturiko erahilketak eta abar luze horretan gordetzen diren izenda ezinezko ekintzak, gizateriaren aurkako krimen larriak izaki, ez direla preskribitzen; ez dutela «puntu final» eta halakoek balio laztura hori ezabatu eta ahazteko (amnesia=amnistia). Halako ekintzak burutu edo bertan parte hartu duen orok zigor sisteman aldez aurretik ezarritako ordaina jaso behar duela diote ebazpen horietan. Guztiok kontuan hartu eta epaiketak aurrera jarraitu behar dutela. Baina ai, laguna! Txile, Argentina edo Guatemalan gertatu baldin bada. Hemen ez zen eta, halakorik gertatu, eta, badaezpada ere, 1977an emaniko «ahazteko» legeak ba omen indarra. Berriz ere, Metropoliak zorrotz hartzen «Kolonia» -luzaroan hala izan zen Hego Amerika ia osoa- baina Anaia Nagusiarentzat lege berberak baliorik ez (Nagusia ez da Gorena, erreferentziala baino). Areago, 1975-1978an «Metropolian» gertaturikoa eredutzat jarri dute -zaie?-.

Dena den, zigor legeen aplikazioa, beti, erantzukizun pertsonalean datza, salbuespenik gabe -hala behar delakoan nago- eta 1936-1977 artekoak burutu zituzten gehienak hilik dira. Zaila da, hala, Pinochet, Scilingo eta enparauei egiten ari zaizkien judizio modukoak hemen burutzea, baina besteentzat indarrean dagoen legea ezin bada, orain, aplikatu, ez diezagutela oroitzapena pozoindu, ez diezagutela "bi aldeetan" bidegabekeriak izan zirenaren aitzakiaz, parekatu ezin dena berdindu. Zigorrik ezinean, egia azaleratu eta errespetua bueltatu. Ez da erraza ulertzen Legebiltzarrean hainbat aldiz ikerketa komisioak osatzeko «amorrazioa» oraingoan baztertu izana, maizegi bikoizketa zentzugabekoak nola eman diren ikusirik -komisio horiek eta ikerketa judiziala-. Dagoeneko -aspaldian- litzateke halako «Egiaren ikerketarako batzordea» sortzeko zorra ordaintzen hasteko garaia, zabalik dirauen zaurietara ozpin gehiago bota gabe, min handiagoa sortzen ari den legerik idatzi baino lehen. «Franquito»ren oinordekoa ez denak ez luke zertan jaso ez duen ondareaz kezkatu behar.