Henrike Knörr: XVII. mende hasierako euskara Islandian

  • Islandian izan berri da Henrike Knörr irakasle eta euskaltzaina. Hitzaldia egin du hamazazpigarren mendean Euskal Herriko arrantzaleek han utzitako aztarnari buruz. Zehazki, islandiera-euskara hiztegi elebidunak hartu ditu hizpide

2006ko uztailaren 09an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Oker ez banago, 1937ko doktore tesi bat duzu hitzaldiaren abiapuntua...
Halaxe da. Nicolaas Gerardus Hendricus Deen irakasleak Leiden-eko Unibertsitatean aurkeztu zuena. Latinez idatzi zuen eta latinez argitaratu zen urte hartan bertan. Ez zen oso lan luzea ere: 135 orrialde zituen. Adituek oso harrera ona egin zioten ikerketa lan hari baina, zoritxarrez, garaiak ez zion lagundu. Kontuan hartu Espainiako Gerra Zibilaren garaia zela. Gero, berriz, Bigarren Mundu Gerra etorri zen. Horregatik diot garaiak ez ziola lagundu. Bestalde, latinez ez beste hizkuntza batean argitaratu izan balu, askoz ere oihartzun handiagoa izango zuen.

Euskara-islandiera hiztegiak zituen Deenek aztergai...
Berez, bi hiztegi ttipi aztertu zituen, XVII. mendearen amaiera aldera edo XVIII. mendearen hasiera aldeko eskuizkribu artean azaldu zirenak Islandian bertan. Hitzen esanahia ez ezik, zenbait komentario eta itzulpen ere bazekartzaten hiztegi ttipiok. Itxura dagoenez, Christianus Cornelius Uhlenbeck-ek eman zion Deeni material horren berri. Uhlenbeckek ondo ezagutzen zituen euskal gaiak. Hala ere, ez batak ez besteak, beste irakasle batek aurkitu zituen hiztegiak, Jón Helgasonek, islandiar ikasketetan aditua eta, bestalde, Kopenhageko Unibertsitateko liburutegiko burua.

Horrela atera ziren argitara, hortaz, hiztegiak.
Helgasonek, Azkueren hiztegia hartu eta alemanezko itzulpena erantsi zien hiztegietako hitzei. Helgasoni iruditu zitzaion Uhlenbeck zela lanari jarraipena emateko pertsona egokiena, eta hari eman zizkion. Uhlenbeckek, berriz, Deeni kasu egin zion, lanerako. Horrela, Euskal Herrira heldu zen Deen eta Julio Urkixorekin batera landu zuen Islandian aurkitutako materiala.

Zein eratara landu zuen material hori Deenek?
Lehenengo, lau zutabetan argitaratu zuen: euskara, islandiera, alemana, gaztelania. Arestian esan dizut Helgasonena dela, adituen irudiko, alemanezko itzulpena. Gaztelaniazkoa, berriz, Urkixorena. Hori ez ezik, Deenen arabera hiztegiok Islandiako Vestfirdir-en bildu ziren, XVII. mendean. Islandiarrek eginak behar dutela zioen, erbesteko arrantzaleekin ulertzeko asmotan. Hitzak talde semantikoen arabera daude sailkaturik: familia, etxeko gauzak... Oker asko ageri dira hitzen idazkeran, hiztegigileek islandieraren ahoskeraren arabera idatzi zituztelako hitzak. Horregatik, zenbaitetan zail da hitzei antzematea.

«Hiztegiak» esaka ari gara behin eta berriz. Bat baino gehiago dira, izan ere.
Bi liburutto, nahi baduzu. Batak hamasei orrialde ditu eta besteak hamar. Ólafsson frá Grunnavík da hiztegien jabea. 1705ean jaio eta 1779an hil zen hura eta hildakoan Kopenhageko liburutegira bidali zituzten, eta orain dela hogei urte atzera Islandiara itzuli zituzten. Zoritxarrez, bigarren hiztegiaren originala galduta dago. Haren kopia besterik ez daukagu. Gaitz erdi, Deenen tesia ez ezik, beste zenbait lan ere badira hiztegien gainean. Gidor Bilbao irakasleak, adibidez, lan ederra du egina.

Glossaria Gallica da Islandiako hiztegi horien izenburua, hala ere.
Lehenarena bai, Glossaria Gallica da. Seguru, marinelak Donibane Lohizunekoak zirelako eta, beraz, frantses tripulazioa osatzen zutelako. Bigarren hitz zerrendak, berriz, beste izen bat du: Glossaria Biscaica. Hemen, gaztelaniazko itzulpen batzuk ere azaltzen dira. Adibidez, boca, eta hermano.

Noizkoak ditugu gure marinelen lehenengo lekukotasunak Islandian?
Trausti Einarsson irakasleak dioenez, 1604 aldean Vestfirdir-en ari ziren euskaldunak. Nonbait, bertakoen eta arrotzen arteko borroka latz eta odoltsu bat gertatu zen inguru hartan, ez 1604an baina urte batzuk geroago, eta hildakoetan hogeita hamaika lagun euskaldunak eta frantziarrak ziren. Hiztegia egin zen garaian, berriz, bake giroa zen nagusi. Arazoa da euskaldunen presentzia Islandian ez dagoela dokumentaturik urte hori arte, 1604 arte, alegia. Aldiz, badakigu lehenago ere euskaldunak Amerikan eta Labradorren ibili zirela.

Zein da hiztegion garrantzia euskararen historian?
Iduri duena baino handiagoa. 519 hitz biltzen ditu lehenengo hiztegiak. Bigarrenak, berriz, 228, eta 11 gehiago ere bai, gehigarri moduko batean. Zerrendako hitz askori ez dago igartzerik, okerrengatik eta islandieraren ahoskeraren arabera idatzita daudelako. Aldiz, oso erraza da beste batzuei antzematea. Astearte adierazteko, adibidez, asterdia ageri da. Ez daukagu hitz horren beste lekukotasunik eta ezin jakin zuzena den ere. Baina baliteke zuzen jasoa izatea: astelehen eta asteazken artean, asterdia genuke. Izan liteke. Beste adibide batzuk ematearren, adibidez, episcuba, egungo apezpiku, edo Januna, Jauna, Jainkoa adierazteko hitza, alegia.

Oker ez banago, hitz solteak ez ezik, esaldiak edo esaldi moduak ere badira...
Bai. Oso interesgarriak dira, pidgin hizkuntza dira eta. Adibidez, Presenta for mi berrua usnia eta berria bura dio esaldi horietako batek. Zera esan nahi du: Emadazu esne beroa eta burra berria. Burra, jakina, gurina da. Gisako esaldi batzuk ez ezik, badira bestelakoak ere: estacit, adibidez, hau da, ez dakit, edo gekiseite, gaur egunean jeiki zaite emango genukeena. Eta bigarren zerrendan ere horrelako hainbat ageri dira...

Euskaldunak Islandian

Lapurdikoak ziren Islandian ageri zaizkigun euskaldunak. Horretan ez du batere dudarik Henrike Knörr irakasleak: «Deen-ek Donibane Lohizune aipatzen du, zuzen aipatu ere, garai hartako Euskal Herriak zuen itsasporturik garrantzizkoena baitzen. Eta Ziburu ere ageri da». Bestalde, jakina da Amerikara, Islandiara edo urrutiago zihoazen itsasontziak bai Donibane Lohizunetik eta bai Ziburutik abiatzen zirela. Marinelen izen batzuk ere sona handikoak ditugu, Knörrek adierazi digunez: «Adibidez, Martin Oihartzabal, 1579an liburua idatzi zuena: Le voyages aventureux du capitaine Martin de Hoyarsabal, habitant de Çubiburu. Beste izen bat, Pierres Etxeberri, Donibane Lohizunekoa. Honek euskarara itzuli zuen Oihartzabalen liburua 1677an, eta itzuli ez ezik, berak bildutako informazioa erantsi zion. Itsasoko nabigazionea jarri zion izenburua. Ezagunago da Ziburuko Joanes Etxeberriren kasua, Manual debozionezkoaren egilea, 1627an argitaratua, marinelentzako otoitz liburua».


Azkenak
Ez hil, faborez

HIL FABOREZ FEST
Lekua: Ibaola Harriak, Eskuernaga.
Taldeak: Lukiek, Las Sexpeares, Seggs Tape, GAL, Chuleria Joder!, Aposapo, Bayou la Batre, Borla, Türbot, Malakias MX3

Data: 2025eko ekainaren 14a.

--------------------------------------------------------

[+]


EAEko herritarren %58k mugak gainditzen dituen aire kutsatua arnastu du 2024an

EAEko 1,3 milioi biztanlek Europar Batasunak 2030erako ezarri berri dituen mugak gainditzen dituen aire kutsatua arnastu zuten 2024an, Ekologistak Martxanek eginiko ikerketaren arabera.


2025-06-25 | Hala Bedi
Gasteizko lorezainek grebarako eskubidea aldarrikatu dute hiriko hainbat iturri berdez tindatuz

ESK eta LAB sindikatuek jakinarazi dutenez, lorezainek greba egiteko duten zilegitasuna aldarrikatu nahi izan dute ekintza ikusgarri honen bitartez. PSE eta EAJren gobernu-taldea seinalatu dute erantzule nagusi gisa, "Green Capital markaren atzean hiriaren ikurra zaintzen... [+]


2025-06-25 | Rafael Poch | CTXT
Mendebaldea bere mundu-gerra eskalatzen ari da

Gaza izan zen iragarpena, Ukraina tanteoa, Iran eskalada, baina Errusia eta Txina dira traka eta azken helburua. Europar Batasunak "Israelek bere burua defendatzeko duen eskubidea" baieztatzen jarraitzen du, eta bere lehen potentziaren buruak aitortzen du "Israel lan... [+]


2025-06-25 | Xiberoko Botza
Ikusgarrietako intermitenteek lana mentx düe

Frantziako gobernamentüak ekonomiak egin nahian, leküko kolektibitateer eta eskülder sos pübliko gütigo banatü dü. Horrek ondorioak badütü, ekonomia handiena kültüran egin beita. Intermitenteek nekeziak ezagütze... [+]


Statkraft, Kutxabank eta Azpeitiko Udala

Ia oharkabean pasa da joan zen asteazkenean (2025eko ekainak 18) Gipuzkoako Aldizkari Ofizialean argitaratu zen iragarkia.

Izenburua: Azpeitiko 5. poligonoko 58. lurzatian aldi baterako estazio meteorologiko bat
interes publikokotzat deklaratzeko eskaera (GHI-049/25-J01)
. Hemen... [+]


EAJren hizkuntza eskakizunetarako proposamena “atzerapausoa” dela salatu dute ELAk eta LABek

Euskara eskakizunak zehazteko derrigortasun indizea ezabatzea eta erabakia erakunde bakoitzaren esku uztea proposatu zuen iragan astean EAJk. LABek salatu du derrigortasun indizea kenduz gero, epaileen "borondate euskarafoboak" ezarriko lukeela hizkuntza eskakizunaren... [+]


Arabako Aldundiak indarkeria matxistaren biktimei arreta murriztu diela salatu du ESK-k

Lanpostuak, emakumeak artatzeko egonaldi ertaineko harrera zerbitzua eta aurrekontua murriztu ditu Aldundiak.


Zenbait lagun zauritu dira Hernaniko San Joan gaueko istiluetan, eta gutxienez pertsona bat atxilotu dute

Xabier Lertxundi alkateak adierazi du istiluak leku eta ordu ezberdinetan gertatu direla, eta haien artean ea loturarik dagoen ikertzen ari dira. Udaltzaingoak laguntza eskatu dio Ertzaintzari 03:30 aldera, eta haiek oldartzean hainbat lagun zauritu dituzte. Segurtasun Sailak... [+]


2025-06-24 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Chen Yun: txoria eta kaiolaren auziak hortxe jarraitzen du

Ekainaren 13an, ezohiko ekitaldi baten lekuko izan zen Pekineko Herriaren Areto Handia: Txinako Alderdi Komunistaren aginte goren osoak (baimenduta leudekeen absentziak salbu; nola jakin horietakoa ote zen He Weidong jeneralarena? Izan ere, ez zen ageri mahai nagusian,... [+]


Bilboko Bira Kulturak eskaintza gutxituko du laguntza publikoen murrizketagatik

Ez dute itxiko, baina orain arte eskaini duten programazioari ezin izango diote eutsi. "Bira txikiago bat" izango dela zabaldu dute sare sozialetan.


Nola debekatu sare sozialak erabiltzea 16 urtez azpikoei? Australiako Gobernuak badu formula

Legez, 16 urte bete arte ezingo dituzte sare sozialak erabili Australian, urte bukaera honetatik aurrera. Baina nola gauzatzen da hori praktikan? Gobernuaren azterketa batek ondorioztatu du teknikoki bideragarria dela, eta aurrekaria jarri du bide bera hartu nahi duten... [+]


Israeli boikota musika jaialdietan ere

El Salto hedabideak argitaratu zuen Espainiako dozenaka musika jaialdiren Superstruct sustatzailea Israelen aldeko funts batek erosi zuela. Geroztik, musika talde eta bakarlari ugari batu dira KKR-ren aurkako boikot kanpainan, eta Israel Palestinan egiten ari den genozidioaren... [+]


NATOtik ukatu egin dute Sánchezek iragarritako gastu militarraren salbuespena

Mark Rutte NATOko Idazkari Orokorrak ukatu egin du “baztertze klausula” onartu zaionik Espainiako Estatuari. Kalkuluen arabera, BPGren %3,5a gastu militarretara bideratu beharko du gobernuak, NATOk eskatzen dituen kompromisoak betetzeko.


Trumpek Israel eta Iran arteko su-etena iragarri du eta ordu gutxira zalantzan dago jada

Iranek AEBen Qatarreko base militarrari eraso egin ostean eman du ustezko akordioaren berri Etxe Zuriko maizterrak, Truth Social sare sozialean. Ostean, Israelgo Gobernuak adierazi du Trumpen proposamena onartu duela, eta berdina egin du Irango Segurtasun Nazionaleko... [+]


Eguneraketa berriak daude