Euskal Prentsaren Bidegurutzea


2006ko uztailaren 02an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Francok denbora luzez eman zuen hiltzorian eta hilabete amaigabe haietan, aldaketa sumatu zuten askok. Ez bakarrik politikan, gizartean ere bai; prentsan esaterako. Frankismoaren azkenetan, prentsaren egoera zaila eta aldi berean itxaropentsua zen. Hamar urte lehenago Inprenta Prentsaren Legea onartu zuen Gobernu frankistak. Manuel Fragak sustaturiko lege honek zirrikitu batzuk utzi zituen prentsaren kontrol zorrotzetik arnas pixka bat hartzeko. Hala ere, zentralizazioa erabatekoa zen diktaduraren amaieran. Uztailaren 18ko Mugimenduak hainbat egunkari sustatu eta babestu zituen -La Voz de España, Unidad, Arriba España...- eta gainerako egunkariek ez zuten frankismoaren inguruan duda-izpirik erakusterik, baldin eta otsoaren agin zorrotza probatu nahi ez bazuten. Telebista kate bakarra, parte ofiziala emateko derrigorrezko deskonexioa irratietan... Franco hiltzorian zegoen, baina autoritarismoak inoiz baino osasuntsuago banatu zituen bere perla goxoenak: debekuak, egunkarien bahiketak, isunak...

Sistema politikoaren aldaketarekin, jakina zen komunikabideak zentsuraren zamatik libratuko zirela -horrela uste zen behintzat-, eta egoera berriari egokitzeko postura bila hasi ziren Estatu mailako prentsan. Euskal Herrian inon baino gehiago nabaritu zen trantsizioaren lurrikara; eta dardara hartatik atera ziren Deia lehenengo eta hilabete batzuk beranduago Egin.


Bidegurutzea: Euskal Kazetaritzaren Urtea

Euskarazko aldizkariak 70garren hamarkadako giro gazi-gozotik probatu zuten. Orduan baziren euskara hutsez argitaratzen ziren hainbat aldizkari. Kongregazio erlijiosoen babesean egiten zuten lan, fraile frantziskotarrak eta kaputxinoak zentsuraren adarkadak saihesteko kapote paregabea bilakatu baitziren; maindire santua! Zeruko ARGIA, Anaitasuna, Herria eta Goiz Argi aldizkariak ditugu urte haietan -azkeneko hau elebidun izatera pasatu zen gero-.

1976 urtea bidegurutzearen urtea izan zen aldizkari horientzat. Forman eta edukian eraberritu ziren. Izan ere, Cambio 16 aldizkari ezagunak kiosko guztiak hankaz gora jarri zituen urte batzuk lehenago; mundu mailan arrakasta handia izan zuen eredua zekarren aldizkari espainiarrak eta magazine eredu horri heldu zioten, nolabait, euskarazko aldizkariek. Anaitasuna esaterako, ohiko formatu handitik txikiago batera pasa zen 1975 bukaeran; gauza berbera egin zuen Zeruko ARGIAk hilabete batzuk beranduago eta horretaz gain, puri-purian zeuden eztabaiden mamira jo zuen -nuklearren inguruko titular deigarri batekin estreinatu zuen ziklo hori-. Lehenengo ale berrituarekin aldarrikapen bat ekarri zuen euskal aldizkariak "1976: Euskal kazetaritzaren urtea" izeneko editorialean. Urte hura euskal kazetaritzari indarra emango zion urtea izan zedila aldarrikatu zuen. Hortik gutxira, Anaitasuna aldizkariak bat egin zuen aldarrikapen horrekin. 1976an Donostiako eta Loiolako Herri Irratiek "24 ordu euskaraz" saioa antolatu zuten. Irratiaren historian lehenengo aldiz 24 orduak euskaraz egitea zen asmo nagusia, baita lortu ere. 1977an Zeruko ARGIA eta Anaitasuna aldizkariek "Geu gara euskal prentsa!" izeneko iragarkia kaleratu zuten beren orrietan; editorialean garbi ageri zen mezua: euskal prentsak euskarazkoa behar zuen eta kazetariak profesionalak. Horren ondoren, 1980an, beste kanpaina bati ekin zioten Jakin, Herria, Anaitasuna eta Zeruko ARGIAk "Prentsa euskaraz" lelopean.

Beraz, ekimenak bata bestearen atzetik, eta euforia zuhurtziaren aurretik. Ez zen gutxiagorako, orduko panorama ikusita: ikurrina legeztatua -Everesteko gailur zurian zutik gainera!-; lehenengo hauteskundeak, nuklearren kontrako mugimendua, Kilometroak'77...


Zerutik lurrera, jauzi handi bat

Baina errealitatea gordina izaten da sarritan, eta euskarazko prentsak jaurti zuen garrasiaren oihartzuna azkar galdu zen handitasunean. Inork gutxik pentsatzen zuen garai haietan, euskara hutsezko prentsak aurrera egin zezakeenik. Prentsa elebidunaren aldeko apustua egin zuten gehienek. 1977an, gaztelerari lehentasuna eman zioten hainbat aldizkari jaio ziren: Punto y Hora, Garaia, Berriak... urte hartan ikusi zuten argia, baita ere, Deia eta Egin egunkariek. Aniztasunean odolustu zen Zeruko ARGIA; langile eta kolaboratzaile asko Deia-ra joan ziren, eta beste asko Egin-era. Hasierako erredakzio taldetik denek alde egin zuten -Mikel Atxaga, Amatiño, Donato Unanue...-; Elixabete Garmendia eta Pilar Iparragirreri egokitu zitzaien hurrengo belaunaldirako zubi lana egitea.

1980an kaputxinoek aldizkaria uzteko asmoa azaldu zieten langileei. Beste bidegurutze bat, eta zerutik lurrerako jauzian kolpe latza hartzeko arriskua gainera. Langileek ARGIA aldizkaria sortu zuten, kooperatiba baten bidez, eta proiektua diruz laguntzeko 1.000 bazkari eman zituzten Donostiako Baldan. Horrela, pausoz pauso, putzu sakonetik atera zuten aldizkaria; ordurako belaunaldi berriak txanda hartu zuen: Joxemi Zumalabe, Joxe Mari Ostolaza, Josu Landa... horien eta gehiagoren ahaleginari esker ez zuen astekariak hondoa jo 80ko hamarkada hasieran. Anaitasuna-k ere estuasun larriak pasa zituen urte horietan eta arazo ekonomikoak medio 1983an desagertu zen aldizkaria; dena den, bertako zenbait langile ARGIAra pasa ziren. 80ko hamarkadako ARGIAn errotu ziren euskarazko egunkari batera saltoa emateko sustraiak: euskarazko kazetaritza profesionala, azpiegiturak... bertatik atera zen Euskaldunon Egunkaria sortzeko kimua.

Udako Euskal Unibertsitateak DVD bat kaleratu du

UEUk Gu gara Euskal Prentsa izeneko DVDa kaleratu du berriki. Aste honetan izango da lan horren aurkezpena, Rikardo Arregi sari banaketa ekitaldian, Andoainen. Hain zuzen, ARGIAko harpidedunek DVD bana jasoko dute aste honetako alearekin batera.

Jose Inazio Basterretxea EHUko irakaslea, aritu da koordinatzaile lanetan. Berak azaldu duenez dibulgaziozko proiektua da: «Lanak gogoratu nahi dio aldarrikapen urte hura garai hartako gazteari, berak bizi izan zuen eztabaida hura. Bestetik, DVDak gaur egungo gaztea jarri gura du euskal komunitate linguistikoaren historiaren pasarte batean», dio Basterretxeak. Irakasle honen hitzetan, «euskarazko prentsa ez da hirurogeita hamaseian jaiotzen, jakina. Baina bere emantzipazioa aldarrikatzen du urte horretan».


DVD-rom interaktiboa

DVDa interaktiboa da, lotura eta leiho ezberdinez osaturik baitago. Telebista filmaketak, soinu grabazioak eta dokumentu idatziak uztartu dituzte bertan. Prentsaren aldarrikapenaz gain, irratiak eta telebistak izan zuten papera aztertzen du UEUk argitaratutako lanak: «ez dugu historia bakarrik idatzi nahi izan, gaur egungo egoera islatu nahi izan dugu, bere gune distiratsuekin eta apalekin», dio EHUko irakasleak.
Basterretxea koordinazio lanetan aritu da, baina DVDaren zama EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien fakultateko ikasle talde batek eraman du: «Iturri ezberdinetatik edan dugu eta bilketa sakon bat burutzea derrigorrezko egin zaigu», diote ikasleek. Jasotako testigantzak asko lagundu dietela nabarmendu dute DVDaren egileek eta elkarrizketatuen jarrera ona izan dela azaldu dute: «Proiektua aurkeztu bezain agudo laguntzeko prest azaldu dira ia guztiak», diote.
Ikasleek aitortu dutenez, hamaika anekdota pasa zaizkie proiektua egiteko garaian eta horiekin guztiekin beste DVD bat sortzeko asmotan omen dabiltza orain...

Protagonisten ahotik

Luis Alberto Aranbarri "Amatiño", Zeruko ARGIA

«Duela 30 urte hiruzpalau lagun baino ez ginen euskarazko kazetari-lanetan aritu ohi ginenak (idazten jarri aurretik kalera ateratzen ginenak alegia). Tipo guztiz arraro eta marjinalak ginen. Ez ziguten inondik dei egiten, ez gintuzten aintzakotzat hartzen, ezta euskaraz galdetzerik ere onartzen eta, egia esan, nori galdetu askorik ere ez zegoen.»


Elixabete Garmendia, Zeruko ARGIA

«Gure pretentsioa prentsa modernoa egitea zen, fakultatean ikasitako ereduen arabera, kazetaritzan genero guztiak landuz, euskarazko aldizkarietan ia dena monopolizatzen zuten iritzi artikuluei tokia janez. Guk, hizkuntza ez ezik, kazetaritza nahi genuen noranahikoa.»


Joan Mari Torrealdai, Anaitasuna

«Berrikuntza hasi zenean, magazine formatoz eta abar, hori zen gure ideala. Ikusi genuen aldaketa politikoa bazetorrela, komunikabide batzuk mugitzen hasi ziren. Baina politika tartean sartzen denean, eragintza politikoa bilatzen denean, euskara baztertu egiten dute. Ikusi genuen euskara baztertua geratuko zela eta gu ere mugitzen hasi ginen, gure aldarrikapenak egiten.»


Mikel Atxaga, Zeruko ARGIA

«Zeruko Argia ordura arte kulturako aldizkari bat zen, baimen berezia zuena. Langile arazoak, politika edo abertzaletasuna ezin ukitu zituen, baina beste gai guztiak aipatzeko baimena bazuen. Momentu horretan informazio orokorreko aldizkari bihurtu zen; aldatu egin zen itxuraz eta neurriz. Fakultatean ikasitako kazetariak bazetozen eta esperantza hori geneukan.»


Azkenak
Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”

Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.


2025-08-21 | Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte

Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.


Bilboko Udalak muntatu gabeko eszenatokia, mehatxuak eta kronika faltsu bat

Kai Nakai, Maren eta Olatz Salvadorren kontzertua bertan behera utzi zuen Bilboko Udalak joan den igandean. Hiru musikariek azaldu dute gertatutakoa.


Jon Sarasua
“Ikusi behar dugu zenbateraino komeni zaigun sententzia judizialen akzio-erreakzio jokoan sartzea”

Euskararen biziberritzeari buruz asko hitz egiten ari azken urteetan eta horren inguruan ari da lanean Euskaltzaindiko talde bat. Talde horretan dago Jon Sarasua ere eta galdetu diogu zeregina zertan den. Galdetu diogu, halaber, udaberrian idatzi zuen Puprilusoko artikulu... [+]


Komunikazioa errazteko eta mintzamenaren errehabilitazioa lantzeko IA-Speak tresna garatzen ari dira Nafarroan

Adimen artifizialarekin garatutako tresna bat da IA-Speak. Bi erabilera nagusi izanen ditu: mintzamena itzultzen duen gailu bat eta erabiltzaileen mintzamena aztertzen duen plataforma bat.


Aste Nagusia manteroen erreparaziorako eta justiziarako aukera gisa

Polizia jarduera arrazistak dira araua Bilbon. Manteroei salgaiak konfiskatzen dizkiete, dirua eta objektu pertsonalak kentzen dizkiete, tratu txarrak ematen dizkiete eta mespretxatu egiten dituzte, indarkeriazko murrizketekin, identifikazioekin eta atxiloketekin.


Sexu-indarkeria Antartikako ikerketa-base estatubatuarretan

AEBko Zientzia Fundazioaren Antartikako Programak (USAP) jakitera eman duenez, Antartikako ikerketa-baseetan 2022-2024an egin duten galdeketan, parte-hartzaileen % 41k adierazi du sexu-erasoa edo sexu-jazarpena jasan duela.


Gasteizen kalean bizi diren maliarrak Oñati eta Tolosara mugituko ditu Jaurlaritzak

50 maliar inguru ari dira kalean bizitzen Gasteizen beren asilo eskaeren ebazpenaren zain. Eusko Jaurlaritzak Oñati eta Tolosako harrera zentroetara mugituko ditu Espainiako Gobernuaren pasibotasunaren aurrean, horren eskumena baita eskaerak ebaztea eta ostatu alternatiba... [+]


Feng Shui pianoan

Fitxa: Musika Hamabostaldia. Victoria Eugenia Zikloa. Mitsuko Uchida (pianoa).
Egitaraua: Beethovenen hiru azken sonatak.
Lekua: Donostiako Victoria Eugenia Antzokia.
Data: abuztuaren 18a.

Mitsuko Uchidak Musika Hamabostaldia bisitatzen duen hirugarren aldia da. Bere estiloak... [+]


Zangozako Muga meategia finantzaketarik gabe geratu da, txinatar inbertitzaileek atzera egin ostean

Txinako Qinghai enpresak atzera egin eta ez ditu 257 milioi euro inbertituko potasa meategi proiektuan. Finantzaketarik gabe ez ezik, Muga meategia ustiatzeko lizentzia ere ez du proiektuak, 2024ko urrian Nafarroako Justizia Auzitegiak bertan behera utzi... [+]


2025-08-20 | Ahotsa.info
Ibaitik itsasoraino, Tuteratik Hendaiara, Palestinaren aldeko ibilaldia irailaren 10etik 20ra

Ibilaldiaren helburuak dira, alde batetik, Euskal Herrian kausa palestinarra babesteko sarea ikusaraztea eta aktibatzea, eta, bestetik, sionismoarekin kolaboratzen duten enpresa eta erakundeak salatzea, hala nola CAF, Teva, Carrefour, Zara eta Bardeako tiro poligonoa. Euskal... [+]


Manteroen kanpalekua desegin du Poliziak Bilbon, eta konpartsek eraso arrazisten kontrako protokoloa aktibatu dute

Bilboko Udaltzaingoak kale saltzaileak Bilboko Gas plazatik kanporatu ditu, bertan bizi baitira kale egoeran Aste Nagusian salmentak handitzeko asmoarekin. Bilboko Konpartsek eraso arrazisten kontrako protokoloa aktibatu, eta elkarretaratzea egin dute.


2025-08-20 | ARGIA
Jaurlaritzaren publizitate banaketa
Hedabide erdaldunen zakua, gero eta gizenago

Hedabideen artean erakunde publikoek urtero publizitatearen bidez banatzen duten diru-zakua milioika eurotan zenbatu daiteke. Baina sistema garden eta justu baten faltan, medio batzuk argi eta garbi irabazten irteten dira banaketa horretan, eta Eusko Jaurlaritzaren... [+]


Zizur Nagusian emaztea hil zuen gizonak behin-behineko espetxealdia etxean beteko du

85 urteko gizonak bere emaztea hil zuen uztailean, eta Poliziaren ikerketaren ondoren behin-behineko espetxealdian zegoen. Orain, Nafarroako Auzitegiko Bigarren Atalak esan du gizonak "ageriko narriadura kognitiboa" daukala eta "zaurgarria" dela.


Eguneraketa berriak daude