A-15 autobideak eramango gaitu Leitzara. Herri sarreran, garai bateko goardia zibilen kuartela eta gaur gaztetxea dena baino lehen, ezkerrera hartuko dugu. Gora eginez, Leitzalarrean sartuko gara. 8 kilometrora, tartean Iruso borda eta jatetxea pasatuta, bidegurutzean ezkerrera hartuko dugu, errekastoa gurutzatuz. Bertan utziko dugu kotxea: Ixkibar atseden lekuan gaude. Presa, arbola artean mahaiak eta parrilak, erreka eskuzabala... denerako prestatua dago atseden leku hau. Nekatu gabe atseden hartzen espezialistak izaki, motxilatik hamaiketakoa ateratzen hasi aurretik ekin diogu lehenbailehen 485 metroko desnibeleko ibilbideari.
Baserritik bordara
Aurrera joz, garai batean inguruko meatzetatik ateratako espatofluor minerala garbitzeko lantegia zenaren aurrien ondotik pasa orduko, bidegurutzearekin egingo dugu topo. Marka txuri-berdedun harria dago erdian, eta guk eskuinera hartuko dugu.
Berehala joko dugun baserrian, bi zakurrek egin digute harrera. Hirurok elkarrengana arrimatu gara, makila bakarra baina hura ezker-eskubi dantzatuz daramagu eta txakurrik lotsagabeenak muturreko bat hartuta egin du atzera.
Hurrengo bidegurutzean ere eskuinera hartuko dugu eta aldapa gupidagabeari ekingo -batez beste %18koa-. Larreko zezen eta behiak udaberriko senak asetzen ari dira. Zaldiek ere sukarra jota dirudite. Ikuskizun hauei begira goazela, Miltxoko bordaren paretik pasatuko gara (ikus koadroa).
Urepelera edo Mandoegira?
Aldapa, suge luze bat bailitzan, kurbak eginez doa. Haietako batean, bidegurutzean eskuinera hartuko dugu, eta pagadira sartuko gara.
Hostoberrituta daude zuhaitzak eta era guztietako berdeek aztoratuko dituzte gure begiak: goroldioaren berde bustia, hostoen berde argi fosforitoa, gorostiaren berde iluna... Orbelak, eta lur bigunak zabaldutako alfonbran eroso goaz.
Malda gero eta gogorragoa da eta bidegurutzean eskuin hartuta, pagaditik irtengo gara. Mendiko pista zabal modukotik bidexka hestura pasatuko gara. Hainbat bidexka gurutzatuko zaizkio gureari, baina guk gureari eutsiko diogu egoskor, gora beti.
Paisaia erromantiko eta tetriko ere egiten duen behe-lainoak inguratuta, ez dago fantasmak diruditen kideengandik atzera geratzerik, bada ezpada.
Noizbait iritsi gara ordekara, eta pausoa luzatu dugu. Urepel mendiaren hegoaldeko bizkarrean gaude, eta bizitzan bezala, mugarriaren ondoko atakak helmuga erabaki beharrean jarriko gaitu: ataka zeharkatuta aurrera joanaz, Mandoegiraino (1.043 metro) iritsiko ginateke, eta handik aukera genuke Urnietara (Gipuzkoa) edo Aranora (Nafarroa) jaisteko, besteak beste. Ordu eta erdi beharko genuke Mandoegira iristeko, eta beste hainbeste handik Urnietarako. Esperimentutarako eguna ez denez, eskuinera hartu dugu, bideseinaleak ezezko gurutzea agertu badigu ere.
Tontorra
Tontorra bertan dela jakinda errazago egiten da gora, maldak bere aurpegi zailena erakusten digun arren. Lehen harriak engainatu gaitu lehen aldiz joan garenoi, gailurrekoa aurrerago dago-eta. Mendiaren aristan goaz, ezkerrera pinudia dugula.
Behe lainotan gailurra aurkitzen ere kosta egin zaigu. Behin baino gehiagotan egoera horretan tokatu denen batek idatzitakoa izan behar du tontorreko harriak: «Hobe da bidean galtzea baino atzera egitea».
Gidari aritu zaigunaren hitzetan ikusi behar izan dugu 1.056 metrora dagoen gailur honetatik goza daitekeen paisaia. Baietz, bertatik ikusten omen dira Aiako Harria, Larrun, Mendaur, Saioa, Erakurri, Iriber, Antxueta, Irumugarrieta, eta baita Txindoki, Ernio eta Adarra ere. Sentitzen dugu, behe lainoak ez digu argazki hori eskaintzen utzi.
Itzulera
Mendia beste aldetik jaistea da itzulerarik egokiena, beste ikuspegi bat eskuratzeko. Baina tontorreko aholkuari kasu eginda, igotakotik egin dugu behera.
Ixkibar atseden lekuan indarrak berritu, eta indarrez dagoenarentzat, beste bi ibilbide badira aukeran, 6-7 kilometro ingurukoak: Plazaola trenbidera jaisten da bata, eta Arramiako lepora igotzen da bestea. Bideak markatuta dituzue. Gure gomendioa Aritzaundi lepora joatea da (10 minutura dago), 1888ko elurteak bota zuen haritzarraren berri izateko, eta pixka bat aurrerago segituta, Izaieta pinudira (ikus koadroak).