Ramuntxo Etxeberri: «Pilotarekiko mitifikazioa haustea nahi izan dut»

  • Makina bat euskal gazte joana da munduko auskalo zein bazterretara pilotan jokatzera, han aurki dezakeenaz asko pentsatu gabe. Halere, baliteke hemendik aurrera joan aurretik hausnarketa zorrotzagorik egitea, Ramuntxo Etxeberriren Skyroom nobelan kontatzen dena irakurriz gero, hainbeste patrika husten dituen apustuen dirutza lekuz gain, heriotza, tortura eta emakumeen esklabutza-leku ere izan baitaitezke Jai alai eder horiek. Ramuntxo Etxeberrik Gazteluma lehiaketa irabazi zuen euskal pilotari batzuek, Markos diktadorearen garaian, Manilan (Filipinak) bizitutako afera zikinaren inguruan idatzitako beltz ukituko nobela kilikagarri honekin. Bide batez, Iparraldeko hiru belaunaldik Euskal Herriaz zein egungo bizimoduaz duten ikuspegia ezagutzeko parada ere eskaintzen du bertan.

2021eko uztailaren 28an

Ramuntxo Etxeberri nor dugu?
Donibane Lohizunen sortua naiz. Frantses Literatura ikasi nuen Bordele hirian, eta ikasketa horien ondotik aukera izan nuen, kooperante gisa, Asiara joateko, Manilan bi urte iragan nituelarik. Gero, handik itzuli eta Baionako ikastola batean hasi nintzen lanean.


Zein izan zen Manilan izan zenuen eginbeharra?
Nahiko sinplea zen nire lana. Frantses enbaxadan lan egiten nuen, kulturaz-edo arduratuz. Hau da, lortu behar nuen Europatik artistak haraino etor zitezen, erakusketak, musika emanaldiak, ikuskizunak eta beste antolatzeko. Eta han nintzelarik, behin ostatu batean ikusi nituen mutiko batzuk, gazteak eta ederrak, "Euskal Herria askatu" zioten kamisetak jantzita zeramatzatenak. Euskaldunak ziren! Hasi ginen, bada, euskaraz hitz egiten. Turistak zirelakoan nengoen ni, baina pilotariak ziren. Beraiek azaldu zidatenez, Manilan bazen halako kasino bat, handik bizpahiru asteetara martxan jartzekotan zutena; eta beraiek bazeramatzaten hamabost egun han, egun guziz entrenatzen, pilotaleku berri horretan antolatuko ziren partidetan parte hartu ahal izateko.

Ordura arte ez al zegoen pilotalekurik Manilan?
Une horretan ez, itxita zeuden. Orduan ez nuen ezagutzen historia hori, baina geroztik jakin dudanez, XIX. mendean nafar batzuk sortu zuten lehen aldikotz pilotalekua Manilan. Zer nahi gisaz, II. Mundu Gerratik landa geroz eta garrantzi gehiago hartu zuen pilotak han, eta hori areagotu zen duela berrogeita hamar bat urte, Ferdinand Marcos eta Imelda bikote malefiko eta hain ezagunaren diktadura zelarik Filipinetan. Diotenez, niretzat astakiloa baino ez zen gizon horrek asko maite zuen pilota. Beno, pilota baino gehiago apustuen kontua maiteko zuen, beharbada, ze han egiten den pilota jokoa ez da guk hemen ezagutzen duguna, puntu bakar bateko partidatxoak baizik. Binaka jokatzen dute, bata bestearen kontra, eta batek galtzen duelarik beste bati utzi behar dio bere lekua… Pilotazaleek ez dute maite horrelako jokoa.

Baina apustuen gorabeherak zuzentzen dituztenek agian bai! Zergatik gelditu zen bertan behera horrelako negozioa?
Diktadura amaitu zenean, 1986an, Cori Aquinok debekatu zituen halako diru-lekuak bere iraultza baketsuaren bidez, argudiatuz aberatsak aberatsago egiteko eta pobreei ebasteko tresna besterik ez zirela; korrupzioa eta ustelkeria baino ez zela haietan, eta diru-zikina garbitzeko leku baino ez zirela. Eta itxi zituen. Hamabost bat urte geroxeago, ordea, ni han nintzelarik -1998an joan nintzen eta 2000n itzuli- presidente populista batek irabazi zituen hauteskundeak. Morroi horrek bazituen harremanak lehengo diktadurarekin, eta nahi izan zituen Jai alaiak berriro martxan jarri. Legez kanpoko erabakia zen -Kongresuak ezetz esan zuen-, baina berak aurrera egin zuen, egitura pribatu bat antolatuz. Eta Manilan bizi ziren euskaldun batzuk bidali zituen Euskal Herrirat, hemengo pilotari gazte batzuk hartu eta harantz eraman zitzaten. Hain zuzen ere, nik ostatuan ikusi nituen mutilak!

Eta pilotari horiek zer zioten horrez guztiaz?
Biziki mutil jatorrak ziren, eh! Sistema oso bitxia zela irizten zioten. Gainera -hori ez zidaten garbi aitortu, baina-, iduriz, ez zuten nahi zuten guzia egiten ahal: behin baino gehiagotan pasaportea atxiki zieten, hiritik ateratzeko eskubiderik ere ez zuten... Egia esan, lagunak egin nituen, eta joan izan nintzen pilotalekura, ea zer gertatzen zen. Alimalekoa zen! Bazituen 4.000-5.000 eserleku, pantailak, dirudunentzat beirateez babestutako halako palko batzuk berorik pasa ez zezaten -Filipinetako presidentea horrelakoetara etortzekotan omen zen-... Hori guztia ikusita artikulu bat idatzi nuen, "Pilota Filipinetan, pobreak ebasteko tresna bat ote?" izenburuarekin, eta Egunkarian argitaratu zidaten.

Eta nobela idazteko asmoa noiz piztu zitzaizun?
Hango nire lana amaitu nuelarik, itzuli nintzen Euskal Herrira, eta historia hori pixka bat baztertu nuen. Nik euskara kiskun-kaskun ikasia nuen etxean, eskolan ez genuen euskaraz deus ikasteko aukerarik izan eta, beraz, euskara ez nuen nik biziki ongi landua -unibertsitate garaian pixka bat, euskal literatura ikasi bainuen Aurelia Arkotxarekin-. Orduan, etxera itzuli eta nire euskara sakontzeko Maiatz aldizkariari buruzko ikerketa lan bat egitea erabaki nuen; biziki eraginkorra izan zen lan hura niretzat, euskara irakurri eta lantzeko aukera eman baitzidan. Bada, handik denboraldi batera ikusi nuen Mattin liburu-dendan Gazteluma lehiaketarako iragarkia: "Hogeita hamar urte baino guttiago baldin badituzu, eta euskaraz zerbait idatzi nahi baduzu, igorri zure proiektua". Nik kasik 30 urte nituen, eta pentsatu nuen: bo! Zergatik ez zerbait idatzi? Lehen aldia da, jende asko aurkeztuko da, baina seguruenik esango dizute: hau eta hau gaizki idatzia dago, baina beste hori lan dezakezu, segi horrela, beste aldi bat artio! Nirekin bizi den neskak euskara biziki ongi daki, eta animatu nuen zer edo zer aurkeztera. Baina hark ez zeukan gogorik: ez dut ideiarik, esaten zidan. Nik, berriz, ez nekien ondo euskaraz, baina ideiak banituen, eta azkenean proiektu bat bidali nuen.

Eta?
Sei hilabete pasa ziren, eta halako batean dei bat ukan nuen. "Bi berri dauzkat zuretzat. Bat ona, bestea txarra". Aipa zezala berri ona aurretik. "Zure proiektua atxikia izan da". Ahhh! Egundoko poza. Baina, zein ote berri txarra? "Lehiakide bakarra izan zara". Ostia…! Iparralde osoan lehiaketara aurkeztutako bakarra nintzen, beste inork ez zuen parte hartu nahi izan! Horrek beldurtu ninduen, baina halere aurrera jarraitu nuen liburuarekin.

Filipinetako gertakizunak al zenituen buruan?
Bai. Pentsatu nuen izan zitekeela eleberri baten mamia. Bazuen Euskal Herriarekin lotura, eta aldi berean bazituen nobela beltzaren osagai guziak.

Zer agertu zenuen Gaztelumarako proiektuan?
Hamar orrialde behar ziren idatzi, eta nobelaren hasieran agertzen den aita-alabaren arteko elkarrizketarekin hasi nintzen. Pertsonaiek erabiltzen duten hizkuntzaren doinua ez da batere akademikoa, baina gaur egun Iparraldeko kostaldean erabiltzen denarekin pareka daiteke. Ez dut nik asmatu, nire ikasleak horrela mintzo dira. Bestalde, hastapenetik bazen hilzorian zegoen pilotari izandako aitaren irudia, eta haren bizitza zela-eta ikerketa bat egiteko asmoz Iparraldetik munduko beste puntara joango zirela ere.

Ez al zizun beldur pixka bat eman pilotarien mundua nobela beltz baten barruan sartzeak? Zerorrek idatzia da euskaldunok pilotaria mitifikaturik daukagula…
Nola erran... Guk euskaldunok biziki maite dugu geure burua goraipatua izatea, baina nik ezagutu dudanaren arabera, euskaldunak ez gara hain ongi ikusiak. Filipinetan ikusten dute euskal izen bat, eta beraientzat kolonizatzaileen izena da. Eta bestalde, pilotariak oso ospetsuak ziren Filipinetan, baina gehienetan heien lantokia ez zen hain garbia, ustelkeria usaina zuen. Liburuan aipatzen dut hori, pilotariekiko dugun mitifikazioa haustea nahi izan dut. Nire aitatxi pilotaria zen, eta pilotariak maite ditut biziki, baina gogoa nuen istorio hori kontatzeko.

Pilota jokoa eta apustuak loturik daudela ematen du. Munduko edozein pilotalekutan gerta al daiteke zuk salatzen duzunaren antzekoa?
Hemengo pilota mundua ez dut batere ezagutzen, ez dut esan nahi hemengoa ere ustela dela. Europan gaude, eta gauzak nahiko kontrolatuak egongo direlakoan nago. Espero dut hala izatea, bederen kontrol fiskal edo horrelakorik egotea. Filipinetan, aldiz, oligarkia da nagusi, hamar bat familiek kontrolatzen dute boterea: familia batek estatu osoko elektrizitatea kontrolatzen du; beste batek, uraren baliatzea; hurrengoak, energia… Ez dago inongo demokraziarik. Hemengo edonork pilotaleku bat ireki nahiko balu Filipinetan, beharko du diru ustela erabili, familia handiei opariak egiteko, funtzionarioak mahai azpitik pagatzeko, komunikabideei eta politikariei beste hainbeste… Ongi dakit hori, antzerki emanaldi bat antolatzeko azpijoko hori egin behar izaten bainuen. Neure maila apalean hori egin behar banuen, pentsa zer ez den egin behar izango diru asko tartean delarik!


Azkenak
2024-09-24 | ARGIA
Libanon “ofentsiba areagotzeko” asmoa azaldu du Israelgo Armadak

Asteartean Beirut hiriburua bonbardatu du Israelek, aurreko egunetan erasoak nagusiki herrialdearen hegoaldean eta ekialdean egin ostean. “Ofentsiba areagotzeko” asmoa azaldu du Israelgo Armadako burua Herzi Halevik. Gerra “eskualde osora” zabaltzeko... [+]


NBEko Batzar Orokorrak gehiengo zabalez agindu dio Israeli okupazioa amaitzeko urtebeteko epean

181 estatu kideetatik 124k babestu dute neurria, eta hamalauk soilik bozkatu dute kontra. Ez da erabaki loteslea, eta ez da espero honen ondorioz Israelek jarrera aldatzerik.


2024-09-24 | Mikel Aramendi
Mintegi akademiko batek astindu ote dezake potentzien geoestrategia?

Tximeleta efektua deituaren bertsio eguneratua ematen du: unibertsitate-mintegi arrunt eta ziztrin samarra baino asko gehiago ez lirudikeenak belarri guztiak tentetu arazi ditu Asia Ekialdean, bereziki Japonian. Baita gugandik gertuago ere.


2024-09-24 | ARGIA
6.000 emakume ari dira prostituzioan Hego Euskal Herrian, gehienak hegoamerikarrak

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan 5.158 emakume eta Nafarroan 817 ari dira prostituzioan, orotara 5.975, Espainiako Gobernuaren Genero Indarkeriaren Aurkako Ordezkaritzak emandako datuen arabera. Espainiako Estatuan, 18 urtetik gorako emakumeen  %0,56 ari da prostituzioarekin... [+]


2024-09-24 | Eneko Atxa Landa
Donostiako Zinemaldia 4. eguna
Hurbilekoa beti da hunkigarria


2024-09-24 | ARGIA
Musika munduko emakumeen erantzuna Alex Sarduiri: “Ikusi nahi ez duena baino itsuagorik ez dago”

Musikan inoiz ez dela diskriminaziorik egon adierazi du Alex Sardui abeslariak, eta haserre erantzun diote Euskal Herriko musikagintzako emakumeek*, 150 lagunek sinaturiko komunikatuan: “Denbora asko daramagu tankera honetako egoerekin nazkatuta”. Barkamena eskatu du... [+]


2024-09-24 | ARGIA
Otsoa babesteko neurriak salatu dituzte abeltzainek Amurrion, hildako ardiak jendaurrean erakutsita

Abeltzainek otsoen azken erasoak salatu dituzte igandean ospatutako Amurrioko Artzain Egunean, UAGA Arabako Nekazarien Elkarteak deitutako elkarretaratzean. Iragan astean otsoek Kuartangon hildako zortzi ardiak eraman dituzte Amurriora, erakusteko artaldeak otsoen erasoetatik... [+]


2024-09-24 | Gedar
Foruzainei ere emango dizkiete taser pistolak

Araudi-aldaketa bat egitean, Foruzaingoan taser pistolak modu progresiboan hedatzea espero da: oraingoz, 150 ematea aurreikusi dute. Beste polizia-indar batzuetan ere ari dira arma hori zabaltzen, tartean, Nafarroako hamaika udaltzaingotan eta Guardia Zibilean.


Ehunka sare komunitarioa martxan da Bilbon

Larunbatean aurkeztu dute Ehunka San Frantzisko, Bilbo Zaharra eta Zabalako sare komunitarioa, hiru auzoetako bizi baldintzak hobetzearen alde lanean dabiltzan eragileek osatua.


Palestinarekin elkartasunean manifestaziora deitu dute urriaren 5ean Iruñean

Su etenaren aldeko kolektiboek, osasun langileek, suhiltzaileek, kirolariek…bat egin dute Golem zinemetatik irtengo den protestaren deialdian. Duela urtebete gogortu zen sarraskia salatu eta 76 urtez luzatu den Palestinarren borrokari elkartasuna adierazteko manifestazioa... [+]


2024-09-24 | Mondraberri
Faxistek fusilatutako arrasatearrak omenduko ditu irailaren 26ko ekitaldiak

88 urte eta gero, Intxorta 1937 kultur-elkartearen ekimenarekin, lore eskaintza egingo da aurten ere, monolitoetan. Ostegun honetako ekitaldian, kultur-emanaldiez gain, kalejira eta ‘Orratz-begia’ erakusketara bisita izango dira.


2024-09-24 | Euskal Irratiak
Bost urte euskara hutsezko lehen haurtzaindegia sortu zela Baxe Nafarroan

Larunbatean ospatu dituzte Ttinka mikro haurtzaindegiaren bost urteak Lakarran. Baxe Nafarroko euskara hutsezko egitura bakarra da, Euskararen Erakunde Publikoaren B ziurtagiriduna.


Ikastetxeetan mugikorra debekatzeko eskatu diote guraso taldeek Jaurlaritzari

Ikastetxeak mugikorrik gabeko arnasgune izan daitezen araudia sortzeko eskatu diote Eusko Jaurlaritzari hainbat guraso taldek, gutun bidez eta sinadura bilketa abiatuta. Gaur gaurkoz, eskola bakoitzaren bizkar dago erabakia: mugikorra onartu ala ez eta zein baldintzatan... [+]


Eguneraketa berriak daude