Net Hurbil: Paradisua.tv uhinak irentsiko du altxor eta guzti
Ozeano Barearen erdian »Fijietatik ez urrunegi» bederatzi uharte txikik eta horietan bizi diren 11.000 biztanleek osatzen dute Tuvalu. Lurreko herririk behartsuenetakoa izatera kondenatuta zegoen paradisu hori... 1999an mirari bat suertatu zen arte. Urte hartan Interneteko domeinuak erabakitzen dituen erakundeak matrikula berria izendatu zion Tuvaluri: .tv domeinua.
Kaliforniako konpainia bat azkar ohartu zen hizki horien garrantziaz. Alegia, Interneten izen ponpoxo eta erakargarria eduki nahi duen telebista bat baino gehiagok pagatuko zukeela "urlia.tv" izateagatik. Horregatik, domeinua erosi zion Tuvaluko gobernuari 40 milioi dolar pagatuta. Bat-batean, urteko 1.000 dolarreko diru-sarrera txiroak zituzten tuvalutarrak aberats esnatu ziren mendetako lozorrotik.
Baina itsasoan galduta bizi diren tuvalutarrek, urrezko altxorraren jabe bilakatu zirela zioen albistearekin bateratsu, beste berri kezkagarriago bat ere ezagutu zuten. Beren buruaren gain apokalipsiaren ezpata daukatela ohartu ziren, zentzurik materialenean: Tuvalu uharteetako lurra itsas azalaren gainean 3 metrora baino ez dagoenez, negutegi efektuak Lurrean eragiten duen beroketagatik itsasoko uraren maila igotzen ari da eta Tuvalu izango da uhinek aurrena estaliko duten parajea. Zientzialariek uste dute ondoko 15-20 urteetan gero eta sarriago gertatuko direla uholdeak irla horietan, eta mende hau burutzerako begi-bistatik galduak izanen ditugula.
Dagoeneko nabari omen daitezke datorren hondamendiaren zantzuak Tuvalun. Ur gaziko putzuak azaldu dira han eta hemen, olatuek hondartza zatiak irensten dituzte, ozeanoak usteltzen ditu bazterretako zuhaitzen sustraiak... Lehen 15 urtean behin gertatzen ziren zikloiak orain urtean behin baino gehiagotan pasatzen dira, eta berarekin dakartzate euri eta uriolak.
Hara, baina tuvalutarrek diru freskoa aurkitu dute geratzen zaien denbora laburrean gastatzeko.
Istorio triste baina iradokigarri honetaz telebistarako film dokumental bat egin du Paul Lindsayk: Before the Flood: Tuvalu du izena ingelesez, euskaraz Uholdea baino lehen: Tuvalu izango litzatekeena. Hemen ezin izan dugu BBC kate britainiarrak ekoiztu duen pelikula ikusi, baina The Guardian egunkariaren asteroko gehigarrian Daphna Barak-ek egin duen iruzkinetik ezagutu dugu metafora itxura izan arren, lurreko zizareak bezain egiazkoa den kontu hau.
Paul Lindsayren dokumentalean ageri denez, tuvalutarrek beren ".tv" domeinuak ekarri dien dirutza garapenerako gastatzen dute urteotan. Hala esplikatu dio Sam Teo baliabide naturaletarako Tuvaluko ministroak: "Hondoratzen ari garela jakitea ez da oztopo guk ere gure bizimaila jasotzea nahi izateko". Logika horri jarraikiz eraikitzen ari dira uharteetan etxeak, dantzalekuak, jatetxeak eta hotelak, eta ipini berriak diren bideetan auto berriak azaldu dira.
Iritsi zaizkien 40 milioi dolarretatik 10 milioi uharteetako bideak asfaltoz estaltzeko erabili dira. 1999a baino lehen lau kotxe besterik ez zeuden Tuvalu osoan; herritarrak oinez edo bizikletaz mugitzen ziren batetik bestera. Orain kotxeak ugaritu dira. Bitxikeria bat: baliabide naturalen ministroa da uharteetan diren bi gasolindegietatik baten jabea.
Urre erraz irabazi honen eraginez autoekin batera urrutiko moda, janari eta tresnak iritsi dira berehala. Sei urteko kontuaz ari gara. Paul Lindsayren filmak jaki berriei eta ariketa fisikoa abandonatzeari egotzi dizkie tuvalutarrak jasaten ari diren izurri modernoak: obesitatea, odol tentsio altua, diabetesa. Pentsatzekoa da aldaketa azken dozena erdi urte hauek baino lehenagotik izango zela hasia. Baina urte labur hauetako kontua da autoak ezagutu duen bilakaera azkar eta kontraesankorra: orotara 26 kilometro koadro dituzten uharte ñimiño hauetan garestiegi egiten da kotxeen mantenua, eta orain ez erabiltzeagatik herdoiltzen ari diren trasteez gainezka dago Tuvaluko paradisua.
Herritar guztien ohituretan eragin du sos freskoa iristeak. Kameren aurrean tuvalutar bat baino gehiago kexatu da betidanik uharteetan egon den elkartasuna galdu egin delako. "Behar duzun edozer lehen edozeinek ematen zizun dohainik" esan dio Eseta Penatuse izeneko emakumeak. "Baina gaur egun dena kobratzen da. Jendeari lotsa ematen dio auzokoari ezer eskatzeak".
Urre jasaren distirak itsututa, Tuvaluko agintariak ere ur handiegitan murgildu dira nazioarteko politikaren itsasoan. Nazio Batuen Erakundean sartu zen Tuvalu. Urtean 1,5 milioi dolar kostatzen zaio bazkide izatea. Are garestiagoa da New Yorkeko egoitzaren alokairua. Diru askotxo da, baina gastuak bazuen justifikazioa: uharteak oraindik salba litezkeelakoan Kyotoko protokoloa indartzen ahalegintzea. Nahiz eta susmo batzuk sortzen dituen NBEetako ordezkaria Tuvaluko lehen ministroaren anaia izateak...
Dena dela, eta aurreko logikari segituz, Koloa Talake lehen ministroak erabaki zuen Estatu Batuak auzitara eramatea munduko kutsatzailerik handiena delako, hori baita Tuvaluren etorkizuna arriskutan ipintzen duena. Horrelako ekintza ausart batek Talakeri munduko politikarien artean itzal handia eman behar zion. Hala emango zion agian... Tuvaluko herritarrek hurrengo hauteskundeetan kargua kendu ez baliote. Tuvalutarrek erabaki zuten Australia edo AEBak auzitara eramatea beren herrialde txikiarentzako erronka harroegia zela.
Lindsay kazetari zinegileak dokumentalean dioen moduan, Tuvalukoak zu eta ni bezalako jende arrunta dira. Bizi egin nahi dutela alegia. Hala elkarrizketatu ditu diruak turismoa erakartzeko inbertitzen ari diren herritarrak. Joe Malafeak eko-turismoa omen zuen amets, eta hartan pentsatuz amestu zuen kafetegia, ostatua eta okindegia eraikitzea. Lurra urri denez, bere asaba zaharren hilerria lekuz aldatu eta bertan eraikitzeko asmoa zuen. Baina diabetesak eraman du lehenago.
Penatuse familiak antzeko xedea hartu du beren semeetako bat itsasoan arrantzan hil ondoren. Dantzaleku bat eraiki dute. Negutegi efektuaren eraginez galdetu dio Lindsayk eta Sol Oseni Penatusek arrapostu eman: "Arazo bat da, bai... beharbada hemen gastatu dudan diru guztiarekin batera hondoratuko naiz". Baina zer egin bestela? Emigratzea ere ez daukate erraz: Australiak ez die lekurik egiten, Zeelanda Berriak tantaka onartzen ditu tuvalutarrak. Eta nork onartuko du bere lurretan egunen batean Tuvaluko herritarrak nazio moduan kokatzea?
Zortzi hilabete egin ditu Paul Lindsayk Tuvaluko jendeen artean filma egiten. Ikusi duenaren ondoren, ez du sentimentalismo handirik erakutsi hango paradisua eta bere ur turkesa koloreko uren kariaz. "Ez dago jadanik paradisurik. Tuvalu borrokan ari da bere solidaritza zentzua atxikitzeko progresoaren aurrean. Gaur egun paradisuak ere prezioa markatzen duen etiketa dauka".
Naturklima fundazioak kaleratutako Itsasoko eta kostako txostena-k argitara eman ditu klima aldaketa euskal kostaldean izaten ari den ondorioak: Bizkaiko Golkoko uren tenperatuta 0,22 gradu igo da hamarkada bakoitzean, 1981tik 2023ra, munduko uren tenperaturen batez besteko... [+]
Beste urte batez Los 40 Summer Live jaialdia ospatuko dute Zarautzen, eta horren kontra agertu dira herriko hainbat eragile, haien ustez, garrantzi handiagoa ematen zaiolako ekitaldi horri herriko jaiei baino: "Argi erakusten du gure herrian zeinentzat dauden erraztasunak... [+]
3.600 pertsona aurkeztu dira ertzain edo udaltzain izateko lan eskaintza publikoko deialdira, eta 2.800 hautagaiek ez dute proba psikosoziala edota atal teorikoa gainditu. Segurtasun sailburuak defendatu egin du Polizia izateko "exijentzia maila".
Zientzia-dibulgazioa saritzeko erreferentziazko sariak izan dira CAF-Elhuyarrekoak. Antolatzaileek 31. edizioa martxan zegoela etetea erabaki dute, "sariketa behar bezala egiteko baldintzarik ez dagoelako".
Boliviako ezkerreko militante historikoa da Nila Heredia, bi aldiz Evo Moralesen Osasun ministro izandakoa. Abuztuan hauteskunde orokorrak izango dituzte, eta herrialdearen egoera politikoa aztertu du elkarrizketa honetan.
Joan den astean aurkeztu ziren proiektuaren inguruko entzuketa prozesuaren emaitzak, eta Guggenheim Urdaibai egitearen kontrako iritziak gailendu ziren. Busturialdearen beharrei "arduraz" erantzutea exijitu die plataformak, eta proiektuaren inguruko informazio eta... [+]
Emakumea hilda aurkitu dute bere etxean. Senarrak, 85 urteko gizonak, emakumearen heriotzaren berri eman du, Polizia bertaratu denean diskurtso inkoherentea zuela ohartu eta atxilotu egin dute.
Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu
Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Diskurtso erreakzionarioen gorakadaz ari gara azken urteetan. Dela migrazioei buruz, dela feminismoa, euskara eta abarri buruz. Testuinguru horretan, garrantzitsua iruditzen zait jarrera erreakzionarioak edota migrazioei buruzkoak aztertzeko ez gelditzea titularretan, eta gaiari... [+]
Euskararen balizko etorkizunari buruzko ikerketa bat ezagutzera eman da berriki, eta zalaparta eragin du bertan irudikatzen den paisaia beltzak. Asaldamendu hori auzitan jarriz abiatuko dut nire ekarpena. Zergatik da harrigarria datu hori? Zein mundutan bizi gara, gure egoeran... [+]
Liburuak hasi, utzi… begietatik garunera nagi doaz esaldiak, eta itzali ezin dudan tik-tak bat entzuten dut. Ikus-entzunezkoak pikatzen ari naiz.
Entzun dut burpee, eta Llados, eta body count, eta nahi duzulako zara pobrea, eta Milei, eta Thiel, eta unibertsitatea... [+]
Uda honetako erronka omen sare sozialetan: kaka egitea igerileku publikoetan. Ohikoak dira jokabide zikinak sare horietan, eta batzuek beren gorotz fisikoa libratzea, ororen begi-bistan eta eskura, honezkero gaina hartu digun zikinkeria digital erraldoia hezurmamitzea besterik... [+]