Mikel Irastortza: «Urte hauetako hizkuntza politikak euskararentzako porrot izugarria ekarri du»

  • Mikel Irastortza EHEko kideari elkarrizketa egiteko unean, erakunde euskaltzalea buru-belarri ari zen II. Hizkuntza Eskubideen Eguna prestatzen (Oiartzun, apirilak 17). Iazko abenduan 25. urtebetetzea ospatu zuen EHEk; elkarrizketan Irastortzak behin baino gehiagotan agertu duenez, euskalgintzaren ahaleginari zor zaizkio denbora horretan euskarak egindako aurrerapausoak. Ez asko, beraren ustez.

2005eko apirilaren 17an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Buru-belarri zabiltzate II. Hizkuntza Eskubideen Eguna prestatzen…
Bai. Iaz egin genuen lehenengo aldiz nazio mailan, eta oso balorazio ona egin genuen egunaz. Alde batetik jai giroa egotea nahi genuen, eta bestetik lanerako eta ideologizaziorako eguna izatea. Egia esan oso arrakastatsua izan zen. Lehen aldiz nazio bilkura bat egin zen Euskal Herrian hizkuntza eskubideen inguruan.

Hizkuntza eskubideak zeharo lotzen dituzue ofizialtasunarekin.
Guztiz lotuta daude. Azken sei edo zazpi urteetan EHEren ildo nagusia izan da, eta era berean euskalgintzak, momentu honetan, garatuta du diskurtso bat hizkuntza eskubideen eta ofizialtasunaren inguruan. Euskararen normalizazioan aurrera egin behar badugu, ofizialtasuna Euskal Herri osoan lortu beharra dago ezinbestez. Euskarak lege babes egokia behar du, lege bakar bat Euskal Herri osoan, eta horren oinarrian hizkuntza eskubideen bermea egongo litzateke. Momentu honetan hori da erronka nagusietako bat, normalizazio prozesuan geldotze bat gertatzeko arriskua dagoelako.

Ofizialtasunaz berba egiten denean, beti datozkigu gogora Iparraldea eta Nafarroa. Eta EAE?
Legeek gauza batzuk esaten dituzte, baina Euskal Herrian ez dago ofizialtasunik euskararentzat, praktikan, inongo lurraldetan. Erronka ez da Iparraldean edo Nafarroa osoan legeak ofizialtasuna aitortzea eta gaurko legearen arabera gauzatzea hori »hala ere, gertatuko balitz aurrerapausoa izango litzateke, noski». Euskal Herrian mendeak dirauen hizkuntza ordezkatzeko prozesua dago, eta gaur egungo legeak prozesu horren barruan daude. Beraz, ez dugu uste espainiarren edo frantziarren legedien arabera aldarrikatu behar dugunik ofizialtasuna. Noski, dauden agintariei hizkuntza eskubideak benetan bermatzea eskatu behar diegu, baina guk dioguna da Euskal Herriak bere legea behar duela euskararentzat, Euskal Herrian eraikitako legea.

25 urtetan, EAEn egon diren Gobernuek hainbat lege eta arau sortu dute euskara normalizatzeko. Zergatik ez dute ba aurrera egin?
Guk ez diogu erabat ez dutela aurrera egin. Baina zalantzarik gabe, 25 urte atzera eginez gero, ikusiko dugu orduan eta orain, nahiz eta modu desberdinez, botere publikoek ez diotela lehentasunik eman euskarari. Eta alderdiek eta eragileek ere ez. Aldaketa egon dela egia da, baina aldaketa hori urte hauetan guztietan egin den borrokagatik gertatu da bereziki. Eta administrazioak 25 urtetan eta hiru lurralde hauetan hartutako neurriak ez dira euskarak behar dituenak. Are gehiago, urte hauetako hizkuntza politikak euskararentzako porrot izugarria ekarri du. Esaten da aurrerapausoak daudela, normalizazioa bide honetatik lortuko dela… Hori mezu potoloa da; hitzez borondatea azaltzen da, baina praktikan ikusten da aurrerapauso horiek ez direla benetakoak. Eta baditugu oso adibide argiak: administrazioa bera, Osakidetza, Ertzantza, eskola… Esaten da euskarazko matrikulazioak gora egin duela. Egia da, baina kontuan izan behar dugu Euskal Herri osoan, datozen hemezortzi urteetan, 260.000 haur inguru eskolatik erdaldun irtengo badira, proportzioan ez baina kopuru absolutuetan gehienak hiru lurralde hauetatik aterako direla, biztanle gehien dagoelako. Eta hala hasiko bagina eremuz eremu aztertzen… Gure ustez, arduragabekeria izugarria egon da eta dago.


Hedabideen inguruan hausnarketa sakona egin duzue azken urteetan, baina orain hasiko zarete gaia indarrez plazaratzen. Badaude euskara hutsez diharduten komunikabideak, eta gehienbat erdaraz diharduten beste asko. Baina horien artetik ere, denek ez dute euskararenganako jarrera bera. Zein izango duzue bakoitzarekiko jokabidea?
Uste dugu hedabideen esparrua oso garrantzitsua dela hizkuntza batentzat, bai normalizazioari dagokionez, bai zapalkuntzari dagokionez. Euskarazko hedabideak urte hauetan ugarituz joan dira, baina oso leku txikia dute esparru orokorrean, eta benetan eragina dutenak, hizkuntza-ohiturei dagokienez, erdal hedabideak dira. Bestetik, erdal hedabideen artean badaude erabilera maila desberdinak, eta hori ere kontuan hartu behar da. Azkenik, bereziki garrantzi handia du jarrerak. Hainbat hedabidek euskararen kontrako erasoak babesten ditu, eta euskararen normalizazio prozesuaren kontrako lan ideologikoa egiten du; beste batzuek, berriz, euskara gutxi erabilita ere »edo apenas erabilita», aldeko jarrera dute. Guztiei begira eragin behar da, baina jarrera horrek ere garrantzia izan behar du. Orain hasi gara lan-ildo hau kanpora zabaltzen, eta hainbat hedabiderekin, borondate ona somatzen diegun horiekin, bilera sorta egin dugu azken hilabeteetan, zer hizkuntza politika duten jakiteko. Aurrerago geure iritzia emango dugu horren inguruan, eta ikusiko dugu nola jokatu. Euskararen kontrako jarrera duten eta gainera euskarari sarbidea emateko inongo borondaterik ez duten hedabideei, berriz, presio egin behar zaiela uste dugu.

Irakaskuntza aipatu duzu lehen. Urteetan zehar, matrikulazio kanpaina iritsi eta asko izan dira D ereduaren alde agertu direnak. EHE zen, berriz, A ereduaren aurka mintzatzen zen bakarra… EHE da euskalgintzaren l'enfant terrible? Irudi hori dago?
A ereduaren kontua dela-eta, eztabaida hori gainditutzat ematen dugu, bai barne mailan eta bai, gure ustez gero eta gehiago, gizartean. Eztabaida ez da dagoeneko A ereduak (edo B, edo G…) euskalduntzen duen ala ez; argi dago ezetz. Eztabaida da eskolak Euskal Herrian ez duela euskalduntzen, oro har hartuta, eta euskaldundu egin behar duela, hau da, haurrak euskalduntzea funtsezkoa da etorkizuneko Euskal Herria euskalduna izan dadin. Beraz, gaurko hezkuntza sistema ez bada baliagarria hori bermatzeko, eredu horiek aldatu behar dira, eta euskaldunduko duen eredu bakar bat sortu. EHE, duela zortzi urte-edo, A ereduaren inguruko mezua zabaltzen hasi zen, "analfabetorik ez" eta horrelako leloak erabiliz; horrek hautsak harrotu zituen. Sekulako eztabaida sortu zen, baina ordura arte ereduen inguruko eztabaidarik ez zegoen; lan bakarra D ereduaren aldeko lana zen. Eztabaida hori abiatu zen, eta gaur egun beste maila batean gaude; euskalgintzak bakarrik ez, eragile sindikal eta politikoek ere onartzen dute ereduek ez dutela euskalduntzen. Beti esaten dugu geuri dagokigula paretari lehen zuloa egitea. Norbaitek hasi behar du lehen kolpeak ematen eta hori da gure egitekoa. Agian bat baino gehiagori ez zaio gustatuko, baina…

Euskalgintzaren barruan ere?
Ez, uste dut ezetz. Uste dut ezinbestekotzat jotzen dela lan hori betetzea. Euskalgintzan bada elkarte pilo bat, eremu pilo bat dago lanerako, eta bakoitzari esparru bat dagokio. EHEk berea du, eta ez dago inongo arazorik.

Batzutan ez zaio gehiegitxo eskatzen euskaldun xeheari, beren eskubideen alde borroka egiteko eskatzen zaionean? Justizia-administrazioaren aurrean, esaterako.
Euskararen eta hizkuntza eskubideen defentsa eremua oso zabala da, eta aukera asko ematen ditu. Ezin zaio jende guztiari eskatu jarrera bera izatea. Ez zaude prest epaiketa bat eteteko itzultzailea ipini dizutelako? Ederki. Baina prest zaude erdaraz heldu zaizun zitazioa ez onartzeko, prest zaude beste bide batzuk jorratzeko nahiz eta epaiketa eten ez? Ez da dena ala ezer ez, eta hala behar du, bestela zaila izango da euskara normalizatzea. Konpromiso mailak daude, eta garrantzitsua da ahalik eta jende gehien aritzea euskararen defentsan.

"Elebitasuna urte hauetan guztietan zabaldu den gezurra da"

Askotan leporatzen zaio EHEri euskara eta politika, edo euskara eta ideologia, gehiegi nahastea.
Kontua da euskara eta politika erabat nahastuta daudela. Euskarak bizi duen egoera eta euskararen etorkizuna Euskal Herriak bizi duenarekin guztiz lotuta dago, eta hori ezin da saihestu. Azken urteotan, nik uste, lortu egin da hori gainditzea, baina hala ere sektore askotan zabalduta dago ideia hori: euskara eta politika ezin dira nahastu, euskara beste kontu bat da… Hara, Euskal Herriak bizi duen prozesuak euskarari eragiten dio. Kontuan izan behar dugu euskarak bizi duen egoerak arrazoi politikoetan duela jatorria eta, beraz, euskararen normalizazioan eman beharreko pausoak politikoak izan beharko direla.

Zuen mezu ideologikoaren muinetako bat elebakartasuna da. Horrek ere harrotzen ditu hautsak…
Elebitasuna, "saltzen" den moduan, ez da posible. Jendarte bat ezin daiteke bizi bi hizkuntzatan maila berean. Bestelako kontua da herritarrek bi hizkuntza jakitea, edo hiru, edo lau… eta erabilpenen bat ematea horiei. Baina jendartea, bere osotasunean, hizkuntza batean biziko da. Euskal Herria norbanako eleanitzak dituen gizarte elebakarra izatea da gure helburua. Elebitasuna urte hauetan guztietan zabaldu den gezurra da, hizkuntza politika jakin batzuk justifikatzeko mezu gisa, beti ere elebakartasuna inposaketa bat izango balitz bezala agertaraziz. Eta ez da hala.


Azkenak
EAJren hizkuntza eskakizunetarako proposamena “atzerapausoa” dela salatu dute ELAk eta LABek

Euskara eskakizunak zehazteko derrigortasun indizea ezabatzea eta erabakia erakunde bakoitzaren esku uztea proposatu zuen iragan astean EAJk. LABek salatu du derrigortasun indizea kenduz gero, epaileen "borondate euskarafoboak" ezarriko lukeela hizkuntza eskakizunaren... [+]


Arabako Aldundiak indarkeria matxistaren biktimei arreta murriztu diela salatu du ESK-k

Lanpostuak, emakumeak artatzeko egonaldi ertaineko harrera zerbitzua eta aurrekontua murriztu ditu Aldundiak.


Zenbait lagun zauritu dira Hernaniko San Joan gaueko istiluetan, eta gutxienez pertsona bat atxilotu dute

Xabier Lertxundi alkateak adierazi du istiluak leku eta ordu ezberdinetan gertatu direla, eta haien artean ea loturarik dagoen ikertzen ari dira. Udaltzaingoak laguntza eskatu dio Ertzaintzari 03:30 aldera, eta haiek oldartzean hainbat lagun zauritu dituzte. Segurtasun Sailak... [+]


2025-06-24 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Chen Yun: txoria eta kaiolaren auziak hortxe jarraitzen du

Ekainaren 13an, ezohiko ekitaldi baten lekuko izan zen Pekineko Herriaren Areto Handia: Txinako Alderdi Komunistaren aginte goren osoak (baimenduta leudekeen absentziak salbu; nola jakin horietakoa ote zen He Weidong jeneralarena? Izan ere, ez zen ageri mahai nagusian,... [+]


Bilboko Bira Kulturak eskaintza gutxituko du laguntza publikoen murrizketagatik

Ez dute itxiko, baina orain arte eskaini duten programazioari ezin izango diote eutsi. "Bira txikiago bat" izango dela zabaldu dute sare sozialetan.


Nola debekatu sare sozialak erabiltzea 16 urtez azpikoei? Australiako Gobernuak badu formula

Legez, 16 urte bete arte ezingo dituzte sare sozialak erabili Australian, urte bukaera honetatik aurrera. Baina nola gauzatzen da hori praktikan? Gobernuaren azterketa batek ondorioztatu du teknikoki bideragarria dela, eta aurrekaria jarri du bide bera hartu nahi duten... [+]


Israeli boikota musika jaialdietan ere

El Salto hedabideak argitaratu zuen Espainiako dozenaka musika jaialdiren Superstruct sustatzailea Israelen aldeko funts batek erosi zuela. Geroztik, musika talde eta bakarlari ugari batu dira KKR-ren aurkako boikot kanpainan, eta Israel Palestinan egiten ari den genozidioaren... [+]


NATOtik ukatu egin dute Sánchezek iragarritako gastu militarraren salbuespena

Mark Rutte NATOko Idazkari Orokorrak ukatu egin du “baztertze klausula” onartu zaionik Espainiako Estatuari. Kalkuluen arabera, BPGren %3,5a gastu militarretara bideratu beharko du gobernuak, NATOk eskatzen dituen kompromisoak betetzeko.


Trumpek Israel eta Iran arteko su-etena iragarri du eta ordu gutxira zalantzan dago jada

Iranek AEBen Qatarreko base militarrari eraso egin ostean eman du ustezko akordioaren berri Etxe Zuriko maizterrak, Truth Social sare sozialean. Ostean, Israelgo Gobernuak adierazi du Trumpen proposamena onartu duela, eta berdina egin du Irango Segurtasun Nazionaleko... [+]


Asteburu honetan eginen da EHZ festibala, Arberatze-Zilhekoan

Fermin Muguruza afixan nagusi, Olaia Inziarte, Naxker, Xiberoots, Errobi, Kaskezur, Zetkin, Tapia eta Leturia eta beste hainbat musikari igoko dira oholtzara ekainaren 27, 28 eta 29an. Horrez gain, antolatu diren hitzaldietan, hala nola lurraren defentsaz, diskurtso eta... [+]


Udaltzaingoan arreta euskaraz bermatzeko gomendatu dio Arartekoak Erandioko Udalari

2024ko irailean, herritar batek salatu zuen Erandioko udaltzain batek arreta euskaraz ukatu eta jokabide hori behin baino gehiagotan errepikatu zela, baita telefonoz kexatu zenean ere. Salaketak erakusten duenez, hasiera batean, arreta eta dokumentazioa gaztelaniaz bakarrik eman... [+]


2025-06-24 | Gedar
“Gazteon erantzunari esker Durangoko Gaztetxeari eustea lortu dugu”

Gaztetxearen aldeko manifestazio jendetsu bat egin zuten larunbatean Durangon, espazioaren irekieraren berri eman eta lau egunera. "Lehenengo gaua ere ez genuela bertan pasatuko esan ziguten, eta oraindik gaztetxean tinko jarraitzen dugu", aldarrikatu... [+]


2025-06-24 | Euskal Irratiak
Laida Mugika
“Espero dugu datorren urtean halakorik egin beharrik ez izatea, eta errektoretzak neurriak hartzea”

Errektoretzaren erantzun ezan, ehun bat irakaslek berriz eskainiko diete ikasleei ahozko froga euskaraz pasatzeko aukera. Guraso elkarteek ere bat egin dute ekimenarekin, errektoretzaren inplikazioa eskatuz.


Eskuin muturreko talde batek Donostiako ‘Jesusen Bihotza’-ren aldeko ekimena egin du

Donostiarra, defenda ezazu zurea leloarekin pankarta bat jarri dute, Jesusen Bihotza duen Espainiako bandera batekin batera.


Eguneraketa berriak daude