Literatura kritika
Edozein azterbide erabiltzen dela ere, hiru alderdi aztertu behar ditu kritikak: liburuaren mamia, konta moldearen teknika eta hizkuntza.
Gehien-gehienetan kritika mamiari eta teknikari egiten zaio. Batez ere mamiari. Hizkuntzaren kritikarik, ordea, ia inoiz ez da egiten.
Ezin dugu ahaztu, baina: "Literatur is the art of words". Literatura hitzen artea da. Hementxe idazle handien usteak:
"Great literature is simply language charged with meaning to the utmost possible degree" (Ezra Pound: How to Read). Goiko literatura hauxe duzu: hizkuntza bikaina gogoeta sakon-sakonei lotua.
Andre Brink, Hego Afrikako idazle ezagunak honelaxe zioen: "The novel from Joyce onward makes its medium -language- its subject". Eleberriaren helburua, Joycetik aurrera hizkuntza bera da.
"Language is the dress of thought" (Samuel Johnson). Hizkuntza pentsamenduaren jantzia duzu.
"Proper words in proper places make style" (Lubbock, Percy: The Craft of Fiction). Estiloa hitz egokiek toki egokietan egiten dute.
"My definition of literature would be just this: words that have become deeds" (Robert Frost). Literaturaren definizioa hauxe izan liteke, nire ustez: eginak bihurtu diren hitzak.
R. W. Emersonek uste berdintsua zuen: "In good writing, words become one with things" (Ralph Waldo Emerson, Journals 1831). Idazle onak hitzak eta gauzak bat egiten ditu.
"A writer and nothing else: a man alone in a room with the English language". (John K. Hutchens). Idazle izatea hauxe da eta ez besterik: gela batean bakarrik egotea ingeles hizkuntzarekin.
Literatura ez da filosofia, soziologia edo historia bakarrik. Literatura hitzez egindako artea da.
Shakespearek, Cervantesek, Quevedok, Dickensek, Dostoevskyk, Flaubertek, Faulknerrek bi alderdiok bildu zituzten: gogoeta miresgarriak eta hizkuntzaren maisutasuna.
Esaten zutena mamitsua zen, sakona, gizakiaren eta gizartearen barrena zulatzen zuena, eta bide batez ongi esanda, airoski, distiratsuki, bikainki, hutsik gabe. Anitzen ustez orain arte munduan izan den idazlerik onena Shakespeare izan da.
Ez dira gutxi toki hori Cervantesi ematen diotenak.
Idazle biotan horixe ikusten dugu: alde batetik harritzeko moduko gogoetak eta bestetik hizkuntzaren jabetasuna.
Gure artean, ordea, ez zaio hizkuntzari, euskarari, garrantzirik ematen. Ezagutzen dut gazte jator bat, bi hilabetez euskaraz ikasi, ipuin luze bat idatzi eta txapelketan lehenengo saria irabazi zuena. Ingalaterrara joan, bi hilabetez ingelesa ikasi eta irabaziko al zuen inork literatura saririk?
Euskarazko literaturan maiz euskara oso zaborrez idatzitako lanak irakurtzen ditugu. Lan horietan dauden hutsak gaztelaniaz baleude, ez lituzkete inola ere argitaratuko.
Diglosia gorrian bizi gara eta maiztxo gure euskara txepela eta erdararen kalkoa da. Euskararik onena baserrietan egiten da. 37 urtean zazpi probintzietako baserrietan ibili eta gero esan dezaket hau. Euskaltzaindian zenbat dira, eguzkiz eguzki euskaraz ari diren Goizueta, Sunbilla edo Errezilgo baserritarrak bezain ongi mintzatzen direnak?
Jakina, euskararen kritika egiteko, nork berak idazleak bezainbat edo gehiago jakin behar du euskaraz. Nor ausartu katuari lepoan zintzarri ipintzen?
Hauxe da egia, ordea: hizkuntzaren kritika egin gabe, ez da egiazko kritikarik egiten. Idaztea biolina jotzea bezala da. Alferrik esango duzu Beethovenen 9. Sinfonia jotzen ari zarela, gaizki jotzen baduzu.
Euskararen biolina ongi jo nahi duenak, berriz, hiru alderdiok bete behar ditu: euskara hutsik gabea, ulerterraza eta aberatsa erabili behar du.
Naturklima fundazioak kaleratutako Itsasoko eta kostako txostena-k argitara eman ditu klima aldaketa euskal kostaldean izaten ari den ondorioak: Bizkaiko Golkoko uren tenperatuta 0,22 gradu igo da hamarkada bakoitzean, 1981tik 2023ra, munduko uren tenperaturen batez besteko... [+]
Beste urte batez Los 40 Summer Live jaialdia ospatuko dute Zarautzen, eta horren kontra agertu dira herriko hainbat eragile, haien ustez, garrantzi handiagoa ematen zaiolako ekitaldi horri herriko jaiei baino: "Argi erakusten du gure herrian zeinentzat dauden erraztasunak... [+]
3.600 pertsona aurkeztu dira ertzain edo udaltzain izateko lan eskaintza publikoko deialdira, eta 2.800 hautagaiek ez dute proba psikosoziala edota atal teorikoa gainditu. Segurtasun sailburuak defendatu egin du Polizia izateko "exijentzia maila".
Zientzia-dibulgazioa saritzeko erreferentziazko sariak izan dira CAF-Elhuyarrekoak. Antolatzaileek 31. edizioa martxan zegoela etetea erabaki dute, "sariketa behar bezala egiteko baldintzarik ez dagoelako".
Boliviako ezkerreko militante historikoa da Nila Heredia, bi aldiz Evo Moralesen Osasun ministro izandakoa. Abuztuan hauteskunde orokorrak izango dituzte, eta herrialdearen egoera politikoa aztertu du elkarrizketa honetan.
Joan den astean aurkeztu ziren proiektuaren inguruko entzuketa prozesuaren emaitzak, eta Guggenheim Urdaibai egitearen kontrako iritziak gailendu ziren. Busturialdearen beharrei "arduraz" erantzutea exijitu die plataformak, eta proiektuaren inguruko informazio eta... [+]
Emakumea hilda aurkitu dute bere etxean. Senarrak, 85 urteko gizonak, emakumearen heriotzaren berri eman du, Polizia bertaratu denean diskurtso inkoherentea zuela ohartu eta atxilotu egin dute.
Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu
Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Diskurtso erreakzionarioen gorakadaz ari gara azken urteetan. Dela migrazioei buruz, dela feminismoa, euskara eta abarri buruz. Testuinguru horretan, garrantzitsua iruditzen zait jarrera erreakzionarioak edota migrazioei buruzkoak aztertzeko ez gelditzea titularretan, eta gaiari... [+]
Euskararen balizko etorkizunari buruzko ikerketa bat ezagutzera eman da berriki, eta zalaparta eragin du bertan irudikatzen den paisaia beltzak. Asaldamendu hori auzitan jarriz abiatuko dut nire ekarpena. Zergatik da harrigarria datu hori? Zein mundutan bizi gara, gure egoeran... [+]
Liburuak hasi, utzi… begietatik garunera nagi doaz esaldiak, eta itzali ezin dudan tik-tak bat entzuten dut. Ikus-entzunezkoak pikatzen ari naiz.
Entzun dut burpee, eta Llados, eta body count, eta nahi duzulako zara pobrea, eta Milei, eta Thiel, eta unibertsitatea... [+]
Uda honetako erronka omen sare sozialetan: kaka egitea igerileku publikoetan. Ohikoak dira jokabide zikinak sare horietan, eta batzuek beren gorotz fisikoa libratzea, ororen begi-bistan eta eskura, honezkero gaina hartu digun zikinkeria digital erraldoia hezurmamitzea besterik... [+]