Udazkenean, hementxe bertan idatzitakoaren harira etorri zitzaidan lagun bat baino gehiago, lerrotxo horietan jarritakoarekin adostasuna azalduz eta bere eskuetan zegoena egiteko asmo zintzoz, emakumeoi kantu zaharretan ere zirrikitu bat zulatu nahian. Baina esperantzari irekitako leihoa berehala itxi zitzaidan, tra(d)izioaren desilusio usain ustelak eraginda.

Asko kostatzen omen da halakoetan, eta urte «luzeetan» landutakoa «gauetik goizera» alboratzea. Inoxentea ni, kantu hori ez dela hain zaharra uste bainuen, baita ere horren aurretik andrea eta gizonezkoentzako agurrak luzatzen zituenik bazela ere gure kantutegian...

Auskalo nahia edo gogoa besterik ez denak nire ezjakintasuna elikatu duen!
Tra(d)izioa omen ere alarde militarretan emakumea kantinera moduan, besterik ez, azaldu beharrekoa.

Cantinera: mujer que tenía como oficio servir bebidas a la tropa, hasta durante las acciones de guerra. Eta definizio horri gehituta irakur daiteke: habitualmente de mala fama porque asumían otros «menesteres».

Hala ere, tradizioan ere halako emagaldu kutsu batez hornituta egon dena, aipagarri «soldadesca»rentzat, batez ere berdintasunaren «militante ez tradizionalen» aurrean kolpeka eta irainka aritzerakoan.

Tra(d)izioaren izenean, agintea eta ahalmena duen hainbat, mutu -ez dakit itsu eta entzungor ere- agian halako eskakizunetan gabiltzanok txikikeriatan denbora galtzen dugun horietako ganorabakoak garelako edo.

Tradizioa omen, ere, etxe barruetan emakumeok ederki egurtu eta gero, familiaren aginte eta etxekoen okerrak zuzentzeko gizonezkoek zuten ahalmen barruan kokatzen zituzten epaiak -eta ez hain aspaldian, ni abokatu lanetan hasi nintzenean halakoak irakurrita nago eta-. Pertsonaren duintasunaren aurrean halako traizioarekin bukatzeko bideak irekitzen -ea noiz zabaltzen diren zeharo- hasiak bagara ere.

Tradizioa omen atxilotuta egon den norbaitek torturak salatzen dituen bakoitzean, sistemaren kontra erabili nahian sortutako gezurrak direla aldarrikatzea ere, edo eta bere kontra egon daitezkeen frogei indarra kentzekoarena dela ezinezko omen diren portaerak deskribatzearen arrazoia. Hala zioten Argentinan eta Txilen, eta bakoitzak buruan dituen beste hainbat lekuetan ere, baina tradizioa hautsiz, Txilen guztia argitara atera denean, bertako Lehendakari den Ricardo Lagosek esan berri du, egiari aurrez aurre begiratzen hasiak direla, alfonbrapean gorde beharrean. Gogorra izan arren, sinestezina izan arren, gizakion gizakeriak -ez astakeriak, animaliak ez baitute holakorik egiten- noraino ailegatu daitezkeen ezin baita aldez aurretik asma, aurre egitearena da bide bakarra, nahiz eta ustez mantengarria den sistema eusten duten harbilak printzatu eta erortzeko arriskuan jarri.

Halako hainbat tradiziok traizio izateko soberan duten D hori Duintasunarena izan daiteke eta ez da hori bere lekua.