Ihesi: Erreka zulotik mendi kaxkora

"Anixko lo egitan dionak txiki ikastan du" dio Erronkariko atsotitz batek, horregatik goiz ernatu gara. Kalean dabilen haize finak di-da bizkortu gaitu. Eta goizeko lanbroak eta ke usainak neguko hotza gertuago dagoela akordarazi digute. Ibilbidea Burgiko zubi zaharrean hasiko dugu. Salvatierra de Esca aldera egingo ditugu hasierako kilometroak. Bailaran behera giharrak berotzeko eta Burgiko haitzartearen handitasunaz gozatzeko aprobetxatu dugu. Zintzurreko hormetan hegazti mordoa bizi da: sai arrea, saizuria, ugatza, zapelatza... Animaliok haitzartean sortzen diren aire korronte termikoak baliatzen dituzte igo eta planeatzeko.

Seigarren kilometroan "Virgen de la Peña 8" dioen seinalea dago. Errepidea utzi eta ezkerretik irteten den lurrezko pista batetik segi dugu. Hemen hasiko dugu ia zortzi kilometroko igoera latza. Gorantz lehendabiziko kilometroa egin aurretik bidegurutzea topatuko dugu, jarraitu erdiko pistatik. Ezkerrera Virgen de la Peñara oinez igotzeko bidezidorra abiatzen da.


Igoera ia osoan «Erronkariarren artzaibidean» sartu-irtenak egiten ditu pistak. Erronkariarrek antzinatik dute Bardeako bazkalekuetan artzain ibiltzeko pribilegioa. Negua pasatzera bortutik Bardeara eramaten dituzte artaldeak iraila edo urrian. Garai batean menditarrek alkatea izendatzeko eskumena ere bazuten. Eta alkate horrek Tutera, Caparroso eta Arguedaskoek adina agintzen zuen. Bardea ingurukoek «chalabardanos» esaten zieten urte erdiz eurengana biltzen ziren artzainei, eta abesten zieten: "A la Bardena del Rey, ya vienen los roncaleses, a comer migas con sebo, por lo menos siete meses".

Gora iritsi arte ez dugu gerizperik izango, inguruko mendi magaletan sasia eta zuhaixka besterik ez dago eta. Horregatik, txangoa udan egitekotan goiz ibiltzea komeni da, eguzkiak bete-betean ez jotzeko.

Hamargarren kilometrotik aitzinera aldapa asko gogortzen da eta zati malkartsuenetan hormigoizkoa da bidea. Hamaikagarren kilometroa pasatakoan bidegurutzea dago, Virgen de la Peñara iristeko ezkerretik jarraitu behar da. Ermitara ailegatzeko indarra, edo gogoa, ahitu zaionak eskuinetik segi eta berehala, 500 metrora, harrapatuko du mendi-lepoa. Guk ermitarako bideari ekin diogu. Azken zatia 1.200 metroko altueran dagoen mesetan barrena egiten da. Hemen ere bidea hormigoizkoa da tarteka eta beheko aldeak baino askoz landaredi ikusgarriagoa du.


Virgen de la Peñatik dagoen panoramika itzela da. Ermitaren atzealdean zelaia harkaitzek mugatzen dute. Horixe da mendi kaxkoaren karela, beste aldean ehunka metro amildegi dago. 700 metro beherago ageri da Ezka ibaia, Illon mendizerrako haustura geologikoaren erruduna. Hegoaldera Salvatierra; Iparraldera Pirinioen bizkarrezurreko tontorrak: Auñamendi, Hiru Erregeen Mahaia, Petretxema, Atxergo Gaztelua, Bisaurin...


Haizetik babesean zerbait jan eta edan ondoren behera abiatu gara. Lehengo bidegurutzean ezkerrera egin dugu oraingoan. Lepoa harrapatu ostean pare bat kilometro jaitsi behar dugu Sasiko putzuetaraino. Ukitu gabeko baso ederretik doa bide laiotza eta basa handia egoten da euria egin badu.

Lokatzez txerri eginda atera gara basotik Sasira. 1.000 metrotik gora gauden arren, lurrak zerealetarako landu egiten dituzte. «Erronkariarren artzainbidea»k Aragoi eta Nafarroaren arteko muga egiten du hemen. Artaldea ikusi dugu urrutitik, eta hura zaintzen artzaina. Erronkariko artzainek trashumantzia egin zuten baina Santos Garcia Salvatierrakoa da eta hangoek ez dute horretarako eskubiderik. "Herri ondoan dudan etxolara eramango ditut, laster umatzen hasiko dira eta". Hamazazpi urtean dabil artzain Santos, "gure aita zena herriko batzuei ardiak erosi behar genizkiela tematu zelako". Lehenago tailerrean eta garraiolari ere ibilitakoa da, eta bere seme-alabek artzain izaterik ez du aditu ere egin nahi: "Esker txarreko ofizioa da hau. Prezioak ez dira batere mudatzen, eta diru pitzar batzuk irabazteko gero eta ardi gehiago izan behar! Iaz malenkoniak jo ninduen eta ardiak, denak, saltzeko punttuan izan nintzen!". Ordu erdi egin dugu Santosekin berriketan. Makina bat kontu esan dizkigu ardienak, saienak eta Orirenak, lanean laguntzen dion Pirinioetako mastin dotorearenak.


Sasiko Putzuan 90º okertuko dugu gure norabidea ezkerrerantz eta 200 metrora suabe-suabe gorantz egiten duen pista aurkituko dugu. Kilometro eta erdi dugu lepo batera arte; hortik aurrera dena aldapa behera da. Basari izena du bidean azkar zeharkatzen ari garen basoak. Hemen baino hegoalderago nekez ikusiko duzue Nafarroan izeirik. Ametz, pago, hurritz, ezpel, astigar eta pinu artean ezkutatuta basurdeak eta orkatzak bizi dira. Eta lepahoriak ere bai, pistaren ezkerretara dagoen erreka inguruan. Ezka ibaia bistaratu eta makalen azpian ibili ostean, zubi batera iritsiko zarete. Ez gurutzatu eta jarraitu ezkerretik, akordatzerako ibilbidearen hasierara helduko zarete, Burgiko zubi zaharreraino.


Bizikletatik jaitsitakoan merezi du pasieran ibiltzea Burgiko karriketan. Herriak amets eginarazteko osagai denak ditu: ingurune basatia, arkitektura ederra, historia korapilatsua -agotak, sorginak-... 1527an Avellaneda inkisidoreak akelarreak ikusi zituen Erronkarin, Zaraitzun eta Aezkoan: "Gizon-emakume gazteak eta deabruak orgia sexualean neskatilei gehiegikeriak eginez", goikoaren, ilargiaren, argitan. Avellaneda Nafarroako mendialdean ibili zen sei hilabetez eta 150 lagun atxilotu zituen. Bederatzi eta hamaika urteko bi neskato zeramatzan bere segizioan eta horiexek erabakitzen zuten nor zen sorgina eta nor ez. Horretarako herri bakoitzeko susmagarriei ezkerreko begia begiratzen zieten. Sorginak ziren, niniaren gainaldean zapo oin baten orbana zutenak. Etorri garen moduan alde egin dugu Burgitik; "nola xin, kala xoan".