Ihesi: Erreka zulotik mendi kaxkora


2004ko abenduaren 12an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas

"Anixko lo egitan dionak txiki ikastan du" dio Erronkariko atsotitz batek, horregatik goiz ernatu gara. Kalean dabilen haize finak di-da bizkortu gaitu. Eta goizeko lanbroak eta ke usainak neguko hotza gertuago dagoela akordarazi digute. Ibilbidea Burgiko zubi zaharrean hasiko dugu. Salvatierra de Esca aldera egingo ditugu hasierako kilometroak. Bailaran behera giharrak berotzeko eta Burgiko haitzartearen handitasunaz gozatzeko aprobetxatu dugu. Zintzurreko hormetan hegazti mordoa bizi da: sai arrea, saizuria, ugatza, zapelatza... Animaliok haitzartean sortzen diren aire korronte termikoak baliatzen dituzte igo eta planeatzeko.

Seigarren kilometroan "Virgen de la Peña 8" dioen seinalea dago. Errepidea utzi eta ezkerretik irteten den lurrezko pista batetik segi dugu. Hemen hasiko dugu ia zortzi kilometroko igoera latza. Gorantz lehendabiziko kilometroa egin aurretik bidegurutzea topatuko dugu, jarraitu erdiko pistatik. Ezkerrera Virgen de la Peñara oinez igotzeko bidezidorra abiatzen da.

Gerizperik gabeko igoera

Igoera ia osoan «Erronkariarren artzaibidean» sartu-irtenak egiten ditu pistak. Erronkariarrek antzinatik dute Bardeako bazkalekuetan artzain ibiltzeko pribilegioa. Negua pasatzera bortutik Bardeara eramaten dituzte artaldeak iraila edo urrian. Garai batean menditarrek alkatea izendatzeko eskumena ere bazuten. Eta alkate horrek Tutera, Caparroso eta Arguedaskoek adina agintzen zuen. Bardea ingurukoek «chalabardanos» esaten zieten urte erdiz eurengana biltzen ziren artzainei, eta abesten zieten: "A la Bardena del Rey, ya vienen los roncaleses, a comer migas con sebo, por lo menos siete meses".

Gora iritsi arte ez dugu gerizperik izango, inguruko mendi magaletan sasia eta zuhaixka besterik ez dago eta. Horregatik, txangoa udan egitekotan goiz ibiltzea komeni da, eguzkiak bete-betean ez jotzeko.

Hamargarren kilometrotik aitzinera aldapa asko gogortzen da eta zati malkartsuenetan hormigoizkoa da bidea. Hamaikagarren kilometroa pasatakoan bidegurutzea dago, Virgen de la Peñara iristeko ezkerretik jarraitu behar da. Ermitara ailegatzeko indarra, edo gogoa, ahitu zaionak eskuinetik segi eta berehala, 500 metrora, harrapatuko du mendi-lepoa. Guk ermitarako bideari ekin diogu. Azken zatia 1.200 metroko altueran dagoen mesetan barrena egiten da. Hemen ere bidea hormigoizkoa da tarteka eta beheko aldeak baino askoz landaredi ikusgarriagoa du.

Virgen de la Peñatik begira

Virgen de la Peñatik dagoen panoramika itzela da. Ermitaren atzealdean zelaia harkaitzek mugatzen dute. Horixe da mendi kaxkoaren karela, beste aldean ehunka metro amildegi dago. 700 metro beherago ageri da Ezka ibaia, Illon mendizerrako haustura geologikoaren erruduna. Hegoaldera Salvatierra; Iparraldera Pirinioen bizkarrezurreko tontorrak: Auñamendi, Hiru Erregeen Mahaia, Petretxema, Atxergo Gaztelua, Bisaurin...

Aragoiko mugan, artzaina dudan

Haizetik babesean zerbait jan eta edan ondoren behera abiatu gara. Lehengo bidegurutzean ezkerrera egin dugu oraingoan. Lepoa harrapatu ostean pare bat kilometro jaitsi behar dugu Sasiko putzuetaraino. Ukitu gabeko baso ederretik doa bide laiotza eta basa handia egoten da euria egin badu.

Lokatzez txerri eginda atera gara basotik Sasira. 1.000 metrotik gora gauden arren, lurrak zerealetarako landu egiten dituzte. «Erronkariarren artzainbidea»k Aragoi eta Nafarroaren arteko muga egiten du hemen. Artaldea ikusi dugu urrutitik, eta hura zaintzen artzaina. Erronkariko artzainek trashumantzia egin zuten baina Santos Garcia Salvatierrakoa da eta hangoek ez dute horretarako eskubiderik. "Herri ondoan dudan etxolara eramango ditut, laster umatzen hasiko dira eta". Hamazazpi urtean dabil artzain Santos, "gure aita zena herriko batzuei ardiak erosi behar genizkiela tematu zelako". Lehenago tailerrean eta garraiolari ere ibilitakoa da, eta bere seme-alabek artzain izaterik ez du aditu ere egin nahi: "Esker txarreko ofizioa da hau. Prezioak ez dira batere mudatzen, eta diru pitzar batzuk irabazteko gero eta ardi gehiago izan behar! Iaz malenkoniak jo ninduen eta ardiak, denak, saltzeko punttuan izan nintzen!". Ordu erdi egin dugu Santosekin berriketan. Makina bat kontu esan dizkigu ardienak, saienak eta Orirenak, lanean laguntzen dion Pirinioetako mastin dotorearenak.

Sasitik Burgira

Sasiko Putzuan 90° okertuko dugu gure norabidea ezkerrerantz eta 200 metrora suabe-suabe gorantz egiten duen pista aurkituko dugu. Kilometro eta erdi dugu lepo batera arte; hortik aurrera dena aldapa behera da. Basari izena du bidean azkar zeharkatzen ari garen basoak. Hemen baino hegoalderago nekez ikusiko duzue Nafarroan izeirik. Ametz, pago, hurritz, ezpel, astigar eta pinu artean ezkutatuta basurdeak eta orkatzak bizi dira. Eta lepahoriak ere bai, pistaren ezkerretara dagoen erreka inguruan. Ezka ibaia bistaratu eta makalen azpian ibili ostean, zubi batera iritsiko zarete. Ez gurutzatu eta jarraitu ezkerretik, akordatzerako ibilbidearen hasierara helduko zarete, Burgiko zubi zaharreraino.

Burgiko sorginak

Bizikletatik jaitsitakoan merezi du pasieran ibiltzea Burgiko karriketan. Herriak amets eginarazteko osagai denak ditu: ingurune basatia, arkitektura ederra, historia korapilatsua -agotak, sorginak-... 1527an Avellaneda inkisidoreak akelarreak ikusi zituen Erronkarin, Zaraitzun eta Aezkoan: "Gizon-emakume gazteak eta deabruak orgia sexualean neskatilei gehiegikeriak eginez", goikoaren, ilargiaren, argitan. Avellaneda Nafarroako mendialdean ibili zen sei hilabetez eta 150 lagun atxilotu zituen. Bederatzi eta hamaika urteko bi neskato zeramatzan bere segizioan eta horiexek erabakitzen zuten nor zen sorgina eta nor ez. Horretarako herri bakoitzeko susmagarriei ezkerreko begia begiratzen zieten. Sorginak ziren, niniaren gainaldean zapo oin baten orbana zutenak. Etorri garen moduan alde egin dugu Burgitik; "nola xin, kala xoan".

Almadiak, egurra garraiatzeko baltsak
Erronkariko oihanetako aberastasun handiena, egurra, hirira ateratzeko sortu zituzten almadiak XVI. mendean. Geroago sistema bera sartaldeko haranek bereganatu zuten. Eta almadiak Zaraitzu eta Irati ibaietan ere azaldu ziren. Almadia hitza «armadia»tik omen dator, izan ere, hasieran armadako ontziak egiteko erabiltzen zen egur gehiena. Jeneralean Ezkako almadiek hiruzpalau zati izaten zituzten. Pago, pinu, urki edo haritz enborrak hurritz sokez lotu eta aitzinean lemazain bat edo bi eta gibelean bestea joaten ziren.

Egurra garraiatzeko biderik azkarrena eta merkeena zen ibaia; baita arriskutsuena ere. Almadieroek ibaiko harkaitz, zurrunbilo eta urjauziak saihestu behar izaten zituzten bideko haitzartetatik pasa eta Zangozara onik iristeko. Handik oinez itzultzen ziren herrira, biharamunean beste almadia gidatzeko. XVIII. mendera arte Gipuzkoan ere erabiltzen zituzten almadiak, eta Zuberoan beranduago ere bai. Euskal Herrian ez ezik Aragoiko eta Kataluniako ibaietan ere nabigatu zituzten almadien gisako baltsak; Cincan nabatak eta Nogueran raisak. Burgin Almadiaren Eguna ospatzen dute maiatzeko lehendabiziko igandean.

Tiernasko ur termalak
Ez dago Tiermasko putzuen moduko lekurik hainbeste bortxatutako gorputzari atseden emateko. Burgitik Ezka ibaiari segika Esako urtegira iritsiko zarete. N-240arekin bat egiten duen bidegurutzetik zortzi kilometrora ezkerrerantz jaisten den lurrezko bide bat hartu behar da bertaraino iristeko. Iturri naturaletik 37°ra irteten da ura hemen. Ia urte guztian urak estaltzen du leku hau. Baina udazkenean, urtegiko maila jaisten denean, berriz agertzen da. Iaz ez omen ziren pare bat aste baino gehiago egon azalean; beste urte batzutan martxora arte ere iraun omen du pagotxak. Iruñeko emakume tartaila batek esan digu bera behin baino gehiagotan bainatu dela elurra mara-mara ari zuela. San Migel egunean estreinatu zuten aurten bainu-sasoia, hurrengo urterako badakizue. Azaleko gaitzak sendatzeko ikaragarri ona omen da hemengo lohi beltzarekin gorputza estaltzea. Gero lokatza lehortu arte eguzkitan egon behar da uretara sartu aurretik. Jendea lasai-lasai dago. Tertulian edo txori migrariei begira batzuk; erdi lo besteak. Arrautza ustel kiratsaz ahaztea lortuz gero, paradisua da.


Azkenak
2025-07-18 | Mara Altuna Díaz
Noelia Sánchez Jenkins, gales irakaslea Patagonian
“Galesak bizirik dirau Patagonian”

Zerk lotzen ditu Galesko muino berdeak eta Patagoniako basamortu hotzak? Bada, hil nahi ez duen hizkuntza batek. Noelia Sánchez Jenkinsen arbasoak 1865ean lehorreratu ziren Patagonian (Argentina). Galesetik iritsi ziren, britainiarrek inposatutako zapalkuntzatik ihesean... [+]


2025-07-18 | Gedar
SAPAri 2,3 milioi emango dizkio Espainiako Industria Ministerioak

Gipuzkoako enpresak hainbat kontratu sinatu ditu Israelgo industria militarrarekin, eta diru publikoa jasotzen du ibilgailu elektriko bat garatzeko, Espainiako Gobernuak finantzatutako proiektu baten bidez.


Massive Attack musika taldeak Gazaren aldeko musikarien aliantza sortu du

Ingalaterrako Massive Attack taldeak artisten arteko aliantza sustatu du, hasi berri diren artistei edo Israelen aldeko erakundeen zentsura pairatzen dutenei babesa emateko.


Euskara, katalana eta galiziera Europar Batasuneko hizkuntza ofizial gisa aitortzea babestu dute hainbat unibertsitatek

Espainiako Gobernuak Europako Batzordeari egindako eskaerari Euskal Herriko, Kataluniako eta Galiziako 28 unibertsitatek babesa eman diote. Salvador Illa Kataluniako Generalitateko presidenteak eta Imanol Pradales lehendakariak eskutitz bat sinatu dute eskaerari babesa... [+]


Aurreakordioa erdietsita, Eskirozko BSH enpresa abenduan itxiko dute

Bilera akigarria izan zuten asteazkenean Eskirozko BSHko lan batzordeko kideek eta multinazional alemaniarraren zuzendaritzako kideek: aurreakordioa lortu zuten UGT, CCOO, ATTIS eta Solidarik (17 ordezkaritik gehiengoa dute 12 kiderekin) eta ez dute mahai gainean jarritakoa... [+]


Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude

Gaztetape (Getaria) eta Muriola (Barrika) hondartzak 2050. urterako desager daitezke Greenpeaceren txostenaren arabera. Itzurun (Zumaia), Karraspio (Mendexa), Isuntza (Lekeitio) eta Azkorri (Getxo) hondartzek hedaduraren erdia gal dezakete.


Iruñeko espetxeko osasun arreta “urria” dela salatu du Salhaketa Nafarroak

Nafarroako Gobernuak espetxeetako osasun zerbitzuaren eskumena eskuratu zuenetik, baliabideak “indartu” dituzten arren, presoek nabarmendu dute ez diela sobera eragin egunerokoan.


‘Eskumenlagoa’

Hezkuntza Sailak 2025-2026 ikasturtearen antolaketa bigarren hezkuntzako ikastetxe publikoetan ebazpena argitaratu du. Urteroko agiria da, uztail hasierakoa; ikasturte-hasierako ebazpena esaten diogu.

Aurtengoan, hauxe jasotzen du euskarazko bertsioak:... [+]


2025-07-18 | Aiaraldea
Gorrotozko delitu salaketa jarri dute Artziniegan eta Udalak “irain arrazistak” gaitzetsi ditu

Artziniegako Udalak mezua zabaldu du gertatutakoa gaitzesteko eta elkartasuna adierazteko irainak jaso dituzten herritarrei.


2025-07-18 | Elhuyar
Neandertalak San Adriango koban maiz ibili zirela berretsi dute, Aizkorrin

Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]


2025-07-18 | Sustatu
Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)

WeTransferren baldintza berri gaiztoen aurrean, alternatibarik? Bai, pare bat, edo bien arteko konbinazioa. Enkriptazioa edo/eta Tori.eus zerbitzu euskalduna erabiltzea.


2025-07-17 | ARGIA
Europan espetxean denbora gehien daraman preso politikoa
40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean

Georges Ibrahim Abdallah, Frantzian 40 urteko espetxealdia igaro ondoren kaleratuko dute. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz... [+]


2025-07-17 | Piztu Donostia
Ez dakigu ahoa ixten

Azken sei urteotan Piztu Donostia eragile sozialaren talde motorra osatu dugunoi txanda pasatzeko unea iritsi zaigu, mila gai eta beste mila fronte zabalik geratzen diren arren.

Duela sei urte Eneko Goiak, PSOEren laguntzarekin, osaturiko Donostiako Udalak bideratzen zuen... [+]


2025-07-17 | Joan Mari Beloki
Ekialde Hurbila sutan

Ekainaren 13an hasi eta 24an amaitu zena “12 Egunetako Gerra” bezala ezagutuko da aurrerantzean. Gauza harrigarri batzuk gertatu ziren bertan, pentsaezinak ordura arte. Nahiz eta lerro hauek idaztean egun gutxi igaro diren bukatu zenetik, ondorio batzuk atera... [+]


Eguneraketa berriak daude