zein da bizitza honetako onik gorena? Filosofia etikoaren aurrenekoetako galdera da hori, eta grekoarena ere izan zen. Epikureoek zein estoikoek irtenbidea edo erantzuna bilatzen jardun zuten; eta berdin egin zuten mende guztietako filosofo eta pentsalariek. Zein ote bizitzaren summun bonum? Ba al da erantzunik? Batzuentzat maitasuna izan daiteke; beste askorentzat, aldiz, boterea. Galdera konplikatua, bai horixe!

Nik uste dut Aristoteles genuela, mundua gizabanako isolatuen bilduma ez dela zioena. Denok, nola edo hala, bata bestearekin erlazionatuta gaudela defendatzen zuen greziarrak. Eta eguneko garaiei bagagozkie, badirudi egia osoa dela. Nik bederen zeharo onartzen dut ideia hori. Inor ez da uharte; denok osatzen dugu kontinente berezia den gizadia eta gutariko bakoitza zati bat gara osotasun horretan. Elkarrekin bizi gara, nahiz eta distantzia geografikoa handia daitekeen. Eta tximeletaren eraginaren erreprodukzio bikia balitz bezala, urruneko norbaiten desgraziak nire baitan efektua sortzen du, gizadiarekin konprometitua nago eta.

Bizitzaren onik preziatuena maitasuna ote den galdetuko balitzait, ez dakit baiezkoarekin erantzungo nukeen. Ziurrenik, elkarrekiko begirunearen alde egingo nuke, horixe iruditzen baitzait baliorik funtsezkoenetakoa. Ez dakit gizakia gai ote den bortizkeria bere erroetatik zeharo erauzteko; ez dakit, madarikazio itzela bailitzan geure azalean iltzaturik daramagun bortitzak izateko kalamitateaz inoiz libratuko ote garen; eta ez nago ziur, sortzezko bekatuarekin ez bezala, gizakiak gizakia suntsitzeko darakutsan gogoa ur bedeinkatuaren laguntzaz inoiz garbituko ote den. Ezezkotan nago.

Gizakiok kontrola ezin ditzakegun indarrek kontrolatuta bizi gara. Erakunde ikusezinen eskuetan txotxongilo bihurtu gara. Eta toxikazioa gero eta handiagoa da, geure arteko zatiketa eragiteko. Horregatik beharrezkoa zaigu kohesioa posible egin lezakeen balioa. Eta nik begirunean daukat jarrita itxaropena.

Begirunea maitasunaren aurreko estatusa da. Edo, behintzat, hurbilenetakoa, maitasuna badela suposatuz gero, jakina. Begirunea, batez ere gizarte harreman behartuetan, bitarteko ez bortitzaren lagunik hurkoena dugu. Ez dira faltako, kasu horietan begirunea eta beldurra sinonimoak direla esango dutenak. Baliteke. Nik neuk ere ezingo nuke askotan bereiztu bi sentimendu horien arteko marra, eta horren ondorioz bakezaletasunaren egonarria lur irristakorretan eraiki daitekeelakoan nago, gutxien espero denean bestearekiko begirunea gorroto bihur dakigukeelarik.

Edozein modutan, bakezaletasuneko militantea naiz »hori bai, doktrinakerian erori gabe». Bakezaletasun errealista batean ari naiz, guztietatik aukerarik egokiena delakoan. Bakezaletasunera begirunearen bitartez edo, berdin dit, alderantziz. Bizipen pertsonalek pentsamendua zizelkatu didate eta horri esker jakin badakit »edo, gutxienez, badakidala uste dut» pentsamenduetan ere denok desberdinak garela, bizitza esperientziak diferenteak dira eta. Horrexegatik, sentimenduen ozeano zabalean tanta guztiak konposaketa ezberdinekoak ditugu; denak batera, denak elkarrekin, baina arras bestelakoak.

Gizakiak gizakia otso: esplotazio eta zapalketarako XX mendeko metodo zaharrak berriztatzen ari dira. Munduko krisiak balioak bestelakotu egiten ditu, etengabe. Eta zabalagotu egiten da gizadiaren bizitza tragedia, aukerak arrisku bilakatzen direlarik. Erich Frommen teoriak inozo eta utopiazale banaka batzuen baitan bizi dira, konfrontazioaren hotsa munduko bazter guztietatik heltzen zaigun bitartean. Diodan parentesi artean, Frommek begirunea maitasun mota berezitzat hartzen zuen. Bada, horrexek egin nau bakezale, geldiunerik gabeko krisiak Eta horren izenean ausartzen naiz begirunea eskatzera, denontzat. Baita niretzat ere, noski, interesatuena naiz eta. Norbaitek zioen aspaldi maitasun perfektuak beldurra ezabatzen duela. Ez dut uste maitasun borobilean sinesten dudanik. Horrexegatik beldurrak bizirik irauten du nigan.