Hierarkietatik at bizi nahi duten eta autogestioa aldarrikatzen duten gazteek osatutako lokalak dira gaztetxeak. Halaxe deskribatzen ditu Galdu arte nobelaren egile den Juan Luis Zabalak. Eleberri horretan, 1984tik 1993ra bitartean Azkoitian izan ziren hiru gaztetxeetan bizi izan zituen pasarteak kontatzen ditu Zabalak. Filosofia irekia dutela irizten dio idazleak. "Espiritu partehartzailea duten gazteak mugitzen dira gaztetxeetan. Erabakiak asanbladetan hartu ohi dituzte eta jarrera hori edukitzea ezinbestekoa da harmonia egon dadin", zehaztu digu Zabalak.

80ko hamarkadatik gaurdaino, mugimendu honek okupazioa izan du ardatz. Galdu arte nobelaren egileak kontatu digunez, okupazioaren hastapenetan antimilitaristak, langabetuak... biltzen ziren. "Garai hartan, gazte belaunaldien artean etsipena zen nagusi, balio berriak aldarrikatzeko beharra bizi genuen eta ‘Etorkizunik ez!’ zen gure lema". Zabalak dioenez gainera, egungo belaunaldiekin alderatuz, ezinegon handiagoa bizi izan omen zuten. Hain zuzen, bat-batekotasunik jada ez dagoela deritzo. Filosofia eraikitzailea eta jokabide arrazionala omen ditu egun gazteriak: "Orain gazteek gehiago pentsatzen dituzte gauzak. Dena den, orduko ideiak mantentzen dira: jarrera aldarrikatzailea, elkartasuna... Iruñeko gaztetxearen kasua dugu adibide berriena. Pozgarria da gaztetxeko kideek lortu duten babesa eta auzokideen erantzuna".

Oihartzun handia izan du Iruñeko Euskal Jai Gaztetxearen husteak azken asteotan. Abuztuaren 16an goizaldeko 6:30etan polizia operazio zabala hedatu zen pilotalekua izandako gaztetxean. Udalaren aginduz, inguruko karrika guztiak moztu zituen Espainiako Poliziak. Plazaren ate berria behartu, garabi batez baliatu eta plataforma igokarien bidez teilaturaino igo ziren polizia taldeak gazte andana gaztetxetik indarrez kanporatzeko. Eraiste lanak, berriz, gaztetxea hustu gabe hasi ziren. Tentsio uneak bizi izan zituzten bertan ziren gazteek, baita kanpoan babesa eta elkartasuna adierazteko bildu ziren senitarteko, bizilagun eta lagunek ere. Hondeamakinak eteteko saiakera guztiak ordea, alferrikakoak izan ziren. 8:30ak inguruan bi makina handi pilotalekuaren hormak botatzen hasi ziren.

Euskal Jairen hormak eraitsi arren, sustraiek bizirik zirauten eta abuztuaren 21ean, Jesus eta Maria eliza okupatu zuten gazteek. Bi egun beranduago, Udaltzaingoak eta Espainiako Poliziak eraikina hustu zuten. Jesus eta Maria eliza okupatu zuten asteburu horretan bertan, Mendillorriko Jauregia ere okupatu zuten. Hurrengo egunean, Nafarroako Gobernuak Foruzaingoa bidali zuen eraikina hustu zezan.

Ekainaren 21az geroztik, Euskal Jai Udalarena da eta Yolanda Barcina Iruñeko alkateak bertan kiroldegia eraikitzea du xede. Zentro hidrotermala sortzeko ideia ere aipatu da. Espainiako Kode Penalak jabetzari buruz dioena argudio hartuta, alkateak "zuzena eta neurrizkoa" dela esanez erantzun die ekintza arduragabekeriatzat salatu dutenei. Jabearen baimenik gabe etxe bat okupatzeagatik bete beharreko zigorra azpimarratu du Barcinak behin eta berriro.


Gertatutakoak gertatu, hamar urtez hiriko gazteen gotorleku izan den eraikinak arrastoa utzi du iruindarren oroimenean. Gaztetxea bota badute ere, espazioak publiko izaten jarraitzen duela deritzo Oier Zuñiga Euskal Jaiko kideak. "Publiko hitza herriarena den zerbait bezala ulertzen dugu guk, ez instituzio batek kudeatutako zerbait bezala", azaldu digu Zuñigak.

Hustea gertatu baino bost hilabete lehenago, azken urteetako proiekturik potoloena aurkeztu zuten Euskal Jaiko gazteek, gaztetxeko frontoia plaza publiko bihurtzea, alegia. Auzolanean berritu eta auzoko beharrei egokitutako proiektua jarri zuten abian. Auzoak parte hartzeko espazio aske bat sortzea zen xedea. Kulunkak, erretegiak, bankuak, iturriak... sortzeko ideia biltzen zuen egitasmoak. Gaztetxea plazatik aparte egon zedin, bi ate jartzeko asmoa zuten. Zerbitzu ugari eskaintzeko plana ere bazen Euskal Jaiko gazteen artean, hain zuzen igandeetan zinema saioak doan eskaintzea, jantokia edukitzea, hitzaldiak ematea eta kultur eta musika ekimen ugari burutzea.


"Nolabait esateko guk markatu dugu hustea. Udalak hustea isilpean burutzeko asmoa zuen. Zurrumurruei jarraituz, kontaktuak eginez eta ikerketa lanak burutuz guk geuk utzi genuen agerian Udalaren azpijokoa", azaldu digu Zuñigak. Euskal Jai orain arte enpresa pribatu baten esku egon da. Udalak eraikina erosi bezain laster, kirolerako gune bat sortzeko aurreproiektua aurkeztu du. "Proiektua ez du arkitekto batek sinatu, neurririk ez du zehazten eta ez du zutabe nagusirik. Hamar egunetan egindako zirriborroa besterik ez da", argitu digu.

Gaztetxea eraisteko lanen inguruan informazio osoa helarazi ez izanagatik salaketa ugari jarri dituzte Iruñeko Udalaren kontra agente sozial eta politiko ezberdinek. Gaztetxea eraistearen ondorioz galerak jasan dituzten inguruko auzokideek ere salaketak jarri dituzte. Lerrook idatzi bitartean hamaika ziren Iruñeko Udalaren aurka ezarritako salaketak.


Honelaxe deskribatu digu Zuñigak Udalaren jarrera: "Hamar urtetan Udala atzetik izan dugu gaztetxetik bota nahian. Beraiek eskaintzen duten hiri ereduan, hau da, hiri elitista eta kontsumista batean, hiri erdian dagoen zikinkeria besterik ez gara. Beti kendu nahi izan gaituzte gainetik eta ez dute sekula hitz egiteko edo akordio batetara heltzeko jarrerarik agertu. Guk nahi duguna gazteok aisialdirako lekua izateko eta pertsona gisa garatu ahal izateko espazio aske bat da. Instituzioek ez digute aukera hori eskaini eta gure alternatiba bakarra okupazioa da". Okupazioari dagokionez, berriz, horrela mintzatu zaigu Euskal Jaiko kidea: "Guk lokal bat okupatzen badugu ez da bertan bizitzeko. Gure aisialdirako lekua nahi dugu, inolako kanpoko eraginik gabe gure arazoak trukatu eta gure bizimodua kudeatzeko tokia, alegia".

Zuñigaren ustez, Barcinak gaztetxea botata mugimendu guztia deuseztuko zuela uste zuen. "Gazte mugimendua azken aldian itzalpean zegoen. Indarra bazegoen baina txinpartak saltatu gabe mantentzen zen. Gertatu denaren ostean, Iruñeko gazteriak indarrak bateratu ditu eta gazteok ditugun beharrak errealitate bihurtzen saiatu dira hainbat auzotan. Denbora gutxian lau lokal okupatu dira. Mendillorrin esaterako, gazte asanblada ere sortu dute", adierazi digu gaztetxeko kideak. Honen aburuz, Iruñeko alkateak bizitza ezagutzeko grina duten ehunka gazteren ilusioarekin jokatu du. Ilusio hori itzali beharrean, indartu eta piztu egin duela baieztatu digu. «Animoak apur bat jaitsi dira, batik bat lokalak ekartzen zizkigun oroitzapenengatik, baina jaso dugun babesa funtsezkoa izan da berrindartzeko. Euskal Herriko komunikabide, kolektibo eta gaztetxeetako kideek euren elkartasuna adierazi digute. Izan ere, gazteok gauza berak elkartzen gaitu".


Barañaingo gazteek Iruñekoek baino zorte handiagoa izan dute, negoziaketetan bederen. Joan den apirilaren 20an, Guardia Zibilak Udalaren agindupean Barañaingo gaztetxea hustera behartu zituen herriko gazteak. Oztopoak oztopo, ekainaren 12an, gaztetxe itxi berria okupatu zuten, lokala berreskuratu eta jarduera autogestionatuak burutzeko xedez. Ehun bat lagunek euren aldarrikapenak biltzen zituen eskaera orria eman zioten Josu Senosiain alkateari. Negoziazioek egun osoan iraun ostean, herriko gazteei lokal berria esleitzea erabaki zuen Udalak. «Lokal autogestionatu bat nahi izatearen zergatia agertu genion alkateari, gure ideiak eta helburuak ezagutarazi genizkion eta elkarrizketaren bidez lortu genuen akordioa. Udalarentzat juridikoki errazagoa zen alokairuaren truke lokal bat esleitzea, baina guk lokal autogestionatu baten aldeko apustua egin genuen. Azkenik, gazteok lokal bat kudeatzeko gai garela onartuz sinatu zuen alkateak gaztetxe berriaren esleipena», dio gaztetxeko kide den Iker Martinezek.

Udalaren hasierako asmoa herriko gazteak Baragazte delako zentrora eramatea zen. Enpresa pribatu batek kudeatutako gunea denez, gazteek euren desadostasuna agertu zioten Udalari. Martinezek adierazi digunez, herriko gazteek hain zuzen horixe zen nahi ez zutena, enpresa pribatu edo instituzio publiko batek kudeatutako lokala. "Hasieran 40 metro koadroko lokal txiki bat eman nahi izan zigun Udalak baina eskaintza horri ere ezezkoa eman genion. Azkenik, herrian ekimen hainbat burutzearen truke, Udaletxe plazaren gainean dagoen 150 metro koadroko lokala esleitu zigun Udalak", azaldu digu gaztetxeko kideak. Ekimen horien artean, herriko haurrentzako ekitaldiak prestatu, festetarako jarduerak antolatu, akelarreak egin eta kultur nahiz bestelako ekintzak prestatu beharko dituzte Barañaingo gazteek.

Hamar urtetan Barañaingo gaztetxea izan dena ere Udalak bere garaian emandakoa zen. Lokal okupatua ez zen arren, orain artean Udalarekin harremanik ez dute izan gaztetxeko kideek. Lokal horrek eskalada murruak, musika taldeek entseatzeko intsonorizatutako aretoa, aisialdirako gunea eta argazkiak errebelatzeko gela zituen, besteak beste. Horrez gain, larunbatero haurrei zuzenduriko ikastaroak antolatu ohi zituzten. Gaztetxeko kideen esanetan, euren helburua beti gaztetxean ahalik eta herriko sektore gehien inplikatzea izan da.

Iruñeko gazteen kasuan ez bezala, Barañaingoek ez zuten gaztetxea husteko inolako jakinarazpenik jaso. Udalak bi arrazoirengatik salatzen zituen gaztetxeko kideak: bata, musika taldeek entseatzeko eginiko gela intsonorizatua legez kanpoko obra izatea, eta bestea, Baragazten autogestioaren alde eginiko pintaden arduradunak gaztetxeko jendea izatea. Ikerren aburuz, Udalak "zentzurik gabeko" argudioak izan ditu ardatz gaztetxea husteko. "Guk badakigu beraien kontrolpean ez zegoen lekua zelako bota gaituztela gaztetxetik eta horretarako aitzakiak behar zituzten", irizten dio gaztetxeko kideak.


Algorta aldean okupazio mugimenduak ematen du zer esanik. Izan ere, azken lau urteotan zortzi okupazio egon dira. Urrutira joan gabe, azken asteotan bai Algortan eta baita Erromon ere okupazio mugimendua berpiztu dela adierazi digu gaztetxeetako kide den Mikelek. Duela aste batzuk Erromoko gazteriak lokal bat okupatu zuen eta Algortako gazteek ere Haize-Errota auzoko beste etxe bat okupatu zuten. Bost egun beranduago ordea, Ertzaintzak eta Udaltzaingoak eraikina hustu zuten. Egun horretan bertan, Algortako kultur etxe zaharrean sartu ziren gazte asanbladan parte hartzen duten gazteak. Oraingoan ere, kanporatuak izan ziren. Geroztik, gaztetxe baten beharra aldarrikatzeko kanpaldiak ere egin dituzte Algortako gazteek. Mikelek jakinarazi digunez, gaztetxe batek Algortan gehien iraun duen denbora bost hilabete izan da, Sastraka izenekoa, alegia. Burdinola izenekoa da hurrengoa zerrendan, hiru hilabeteko iraupenarekin.

Algortako gazteek argi dute okupazio mugimenduarekin lortu nahi dutena eta halaxe adierazi digu Mikelek: "Udalak beti jabego pribatuaren aitzakia jarri izan du gaztetxeen kontrako erasoak egiteko. Guk okupazioa tresna gisa ulertzen dugu, alternatiba bakarra baita. Elkarrizketa eta negoziaketen bitartez autogestionatzeko lokal bat besterik ez dugu lortu nahi, baina ez da posible. Udalarekin harremanetan jartzeko ahalegin guztiak alferrikakoak izan dira". Azken asteotan Algortako gazteek manifestu bat aurkeztu dute gaztetxe baten beharra aldarrikatzeko. Talde horretako bozeramaileak azaldu digunez, inguruko sektoreen babesa eta inplikazioa sustatzea da manifestu horren helburu nagusia.


Gasteizko gaztetxea ere okupazio mugimenduaren adibide garbia da. Duela hamasei urte, 300 gaztek Apezpikutzaren lorazainaren etxe bezala ezagutzen zen eraikina okupatu zuten. Hastapenetan Apezpikuaren kexak jasan behar izan bazituzten ere, zazpi urte beranduago Udalak hartu zuen lokala husteko eskatzeko eginkizuna. Gasteizko Udalak urte ugari daramatza eraikina botako duela esanez baina auzokideek Udalaren mehatxuak baretu dituztela irizten diote gaztetxeko kideek. Dena den, Udalak auzoa birmoldatzeko proiektua du, eta horretarako, hainbat etxe botatzeko asmoa du. Bere garaian negoziatzeko ahaleginak egin bazituzten ere, egun, gaztetxeko kideek ez dute inolako harremanik gobernuan dagoen taldearekin.


Sorgintxulo gaztetxe izan aurretik ikastola, AEK euskaltegia, haurtzaindegia, zinema... izana da. Hamasei urtez itxita egon ostean, inguruko gazteek okupatu zuten duela bost urte eta erdi. Egun, berrogeita hamar talderen bilgune da Sorgintxulo, 300 gazte ingururen topalekua alegia. Elkarbizitza eta komunikaziorako gune horrek hainbat gela ditu: ludoteka, liburutegia, zinema aretoa eta musika, antzerki, informatika, ikastaro gela. Autogestionatzeko, barra zabaltzen dute ostiral eta larunbatetan. Horrez gain, kamisetak egin, kontzertuak antolatu eta festetan txosna zabaldu ohi dute.

Orain arte lokala ondoan bizi diren apaizena izan da, baina orain Udalaren esku gelditu da. Diotenez, Udalak Sorgintxulo zaharrentzako egoitza bilakatu nahi du. Husteko arriskuaren aurrean, auzuneko hainbat talderen artean Sorgintxulo Karmelon! Plataforma sortu dute. "Husteko mehatxuei erresistentziarekin erantzungo diegu. Hitz egiten eta negoziatzen saiatu gara baina ez dugu erantzunik jaso", adierazi digu Sorgintxuloko kide den Idoia Alonsok.

Udal ordezkariek ekainerako gaztetxea hustu beharko zutela jakinarazi zieten Santutxuko gazteei. Maiatzean bertan, eraikinaren neurriak hartu asmoz, udaltzain eta arkitektoak gaztetxera sartzeko ahalegin antzua egin zuten. Zenbait lagunek gaueko txanda egina zuten eta ateak itxita zituzten. Hurrengo bisita noiz iritsiko zain, gazteriak erne jarraitzen du.


Euskal Herriko gazteek euren aisialdirako gunea kudeatzeko gai direla erakutsi dute. Horretarako ordea, oraindik orain baliabide bakarrenetakoa okupazioa dela berretsi ahal izan dugu. Gurasoengandik independizatzerakoan buru aski izaten ikasten omen da. Adibide berean oinarrituz, inoren laguntzarik gabe lokal bat autogestionatzeak ez al die gazteei garatzen eta heltzen erakusten?