Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2025eko ekainaren 16an
Ur Apalategi Idirin: «Literatura ez da jolas huts eta debaldekoa, literatura tentsioa da»
- Paris, 1972. Euskal literatura garaikidea irakasten du Paueko Unibertsitatean, bertako irakasle titularra izaki. La Naissance de l'écrivan basque /Euskal idazlearen sorrera lanaren egilea da, Bernardo Atxagaren obraren azterketa.Eleberrigile gisa Beterriko liburua saria lortu du (1997) Gauak eta hiriak nobelarekin. Hurrenez hurren Elkar eta Erein argitaletxeen eskutik plazaratua. Gaztelaniaz Las Relaciones imperfectas (Hiru) izenburuarekin kaleratua.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Ur apalategi idirin-en Gure Gauzak S. A. eleberriak zer esan franko eman du. Argitaratu aitzin ohiko argitaletxe literarioen ezezkoa jaso zuen, eta azkenik, Utriusque Vasconi‘ argitaletxearekin kaleratu da. Liburua esku askotatik pasa da, eta dirudienez esku asko erre ditu. Nobelak ez du argitaratzeko bide konbentzionalik aurkitu. Alegia, polemikaren zurrunbiloan jalgi zen literatur plazara.
Zergatik Utriusque Vasconi‘ren eskutik eta ez Gauak eta hiriak kaleratu zuten Elkar eta Ereinekin?
Egia esateko, niri baino argitaldari horiei galdetu beharko litzaieke. Nik bere unean erabakiak hartu nituen, eta horietako bat, nobela muga guztien gainetik argitaratzea izan zen, ohiko ez zen bide batetik bazen ere. Utriusque Vasconi‘ren apustua ausarta izan da.
Zer moduz orain arte eleberriak egin duen bidea?
Zorionez erantzun positiboa izaten ari da, bai irakurleen aldetik bai prentsa edo hedabideen aldetik. Lehen edizioa agortzekotan da. Ondo irakurtzen ari dela dirudi.
Nobelak argitaratzeko izan dituen eragozpenak ezagututa, nola ikusten duzu euskal literaturaren panorama?
Euskal literatura gudu zelai konplexu bezain dibertitu bat bezala ikusten dut. Gudu zelai diot, bertan gauza asko jokoan daudelako. Bere txikian, jende asko ari da, baita era guztietako borroketan ari ere. Borroka horretan, batez ere, hierarkia baten egonkortzea »ez bakarrik idazleen artekoa, baita argitaletxeen artekoa ere» ikusten dut. Normalizazioaren zantzu pozgarria da egonkortze hori batzuentzat. Beste batzuentzat, ordea, inertzia kreatibitateari gailentzen ari zaion seinale. Uste dut egungo euskal idazleak bizi duen problematika berria dela eta egoera berri horren kontzientzia hartzear gaudela: zorionez sortzea lortu den industriatxo kultural erlatiboki autonomoak bere baitan sortzen ditu honezkero alienazio mota berriak »bereziki ekonomikoak», ez dago literatur esparrutik kanpo bilatu beharrik egungo idazlearen "etsaia". Garai batean Eliza zen idazlearen askatasuna mehatxatzen zuena, gero politikari profesionalak bihurtu ziren bere ahotsaz profitatu nahi izan zutenak. Orain ez da hala gertatzen. Hots, borroka eremua desplazatu egin da. Gaur egun literatur sistemaren baitan dago gatazka, idazlearen borroka ez da jada eremu extra-literarioen aurkakoa.
Eta nola ikusten duzu zure burua gudu zelai horretan?
Gudu zelaiaren metaforarekin jarraitzeko, frankotiratzaile gisa-edo.
Azaldu iezaguzu Gure gauzak S.A. izenburuak aditzera eman nahi duena.
Izenburuak hiruzpalau konnotazio edo denotazio dituela esango nuke. Lehenik, Gure Gauzak S.A. euskal argitaletxe handi baten izena da, fikziozkoa noski. Bigarrenik, gure gauzak esanez, euskal kulturan eta bereziki idazleen artean bizi ditugun bizipenei erreferentzia egin nahi nien. Hirugarrenik, tituluak Cosa Nostra famatua ekartzen ahal digu gogora. Azkenik, beharbada, "gu" izenordain kolektiboaz egiten den abusu susmagarria azpimarratzeko modu ironiko bat da.
Liburuaren azaleko argazkian emakumezko bat azaltzen da, bere ahoa esku batzuek tapatua. Adierazgarria.
Argazkiak liburuaren generoan sartzen gaitu, suspensezko nobela bat da, gaur egun komunzki thriller deitua. Hartara, liburua irakurri ahala zerbait deskubritzen goaz. Julene Oihanburu protagonistak gauza asko deskubritzen du kulturgintzan gertatzen denari buruz. Gure euskal letren mundutxoan, alegia. Alabaina, zerbaitek edo norbaitek eragozten dio hori egitea. Julene Oihanburu idazle hasi berriak ikusi eta esan ezin dituenen artean sortzen den tentsioa da nobela egiten duena.
Fikziozko eleberria da, baina gure errealitatea oso presente dago. Zerk bultzatu zaitu hau bezalako nobela bat idaztera?
Liburu indartsu bakoitzaren atzean errealitatea dago. Errealitate hori gehiago edo gutxiago errefraktatua izan daiteke, baita transformatua edo metaforizatua ere. Baina literatura ez da jolas huts eta debaldekoa. Literatura tentsioa da. Anbizio estetiko eta formala duen zeregina, baiki, baina baita bizitza errealarekin haragizko lotura duen zeregina, aldi berean. Finean, literatura zeregin nahiko inpurua eta bastardoa da, eta nahasketa horretatik datorkio interesa. Horiek guztiek bultzatu naute nolazpait.
Julene Oihanburu da nobelaren protagonista. Gaston Berrizar idazle historikoaren biografia egiteko beka jasotzen duena... Azaldu iezaguzu amiñi bat eleberriaren nondik norakoa.
Istorioa hortik abiatzen da. Thriller batean beti dago errealitatea ikertzen duen pertsona eta berau deskubritzen duena. Nik garbi neukan ez nuela protagonista detektibea izatea nahi. Figura hori ez zait euskal testuinguruan guztiz naturala iruditzen. Bekadunaren figura bektore hobea izan zitekeela bururatu zitzaidan, sinesgarriagoa, egokiagoa euskal literaturaren testuinguruan ikertzailearen figura birsortzeko. Hartara, Julene Oihanburu bekaduna hil berri den euskal idazle baten biografia idazten hasten da. Horren bitartez hasten da bilbatzen nobelaren trama.
Nobela, hala ere, ez da hari bakar batez osatua.
Ez. Hari baten bidez Juleneri gertatzen zaiona kontatzen da. Julene hezur-mamizko pertsonaia da, arazo sentimentalak eta afektiboak dituen bekadun gaztea. Bigarren harian idazle historikoen figura agertzen da, Gaston Berrizarrena eta bere bitartez euskal literaturaren iragan hurbila esploratzen da. Bere bizitza kontatzen zaigu, nolabait. Hirugarren harian, Julenek Gastonen biografia prestatu ahala euskal literatur sistemaren funtzionamenduaz ustekabeko hainbat gauza deskubritzen ditu. Hari hau da "errebelazioak" ekartzen dituena.
Nobelak irakurketa bat baino gehiago dauka.
Liburu honen baitan hainbat pertsonen errealitate konkretua dago, pertsona ezagunak. Beraz, liburuaren barne motibazioa ez da, hutsean, estetiko eta artistikoa soilik, beste zerbait ere badago tartean. Esan dudan bezala, literatura bastardoa da, errealitatearekin nahasten den zeregina. Hori ezin zaio liburu bati eragotzi.
Halere, ororen buru, inpultso artistikoak gaina hartu behar dio oinarrian dagoen kinada edo inpultso errealari. Bien arteko talkaren emaitza da literatura, nolabait.
Halere, ororen buru, inpultso artistikoak gaina hartu behar dio oinarrian dagoen kinada edo inpultso errealari. Bien arteko talkaren emaitza da literatura, nolabait.
Zure inguruak eta ibilbideak ekarri zaitu nobela honetara, antza.
Bai. Arrazoiak arrazoi, hainbat zirkunstantzia tartekatu dira, familiarrak eta beste. Gai bila ibili bitartean, hainbat nobela entsegu bertan behera geratu zaizkit. Halako batean ordea, gauzatu nahi nuen nobela idazteko materiala aurkitu nuen. Horrek eman zion hasiera idazketa prozesuari, material hori guztia eskura izan zezakeen bakarrenetakoa nintzelako kontzientziak bultzaturik.
Horren eskandalagarria al da gure testuinguru literarioa?
Beno, nola gerta edo nola konta! Berau betaurreko arrosekin edo beltzekin ikus dezakezu. Nire helburua ahalik eta thriller eraginkorrena egitea zen, eta gure errealitatea betaurreko beltzez begiratzea erabaki dut. Izan ere, euskal kultur industriak thriller on bat idazteko lain iluntasun ematen du. Hortik nire eskizofrenia: euskal hiritar gisa nobelan azaltzen den errealitate horrek indignatu egiten nau, baina nola uka idazle gisa ezin gozagarriagoa izan dela hau idatzi ahal izatea.
Antza denez, askori ez zaio gustatu zuk islatu nahi izan duzun mundua horrela islatzea. Literaturak funtzio hori ere bete behar du, ordea.
Literaturak »idazleak alegia» errepikatzen baldin badu prentsak kontatzen duena, modu estetizatu batean eginda ere, gureak egin du. Orduan, idazleok beste zerbait idatzi behar dugu, edo beste gisa batez behintzat. Idazlea ez bada bazter inarroslea, ez badator errealitatearen beste ikuspegi bat proposatzera, ez du merezi idazteak. Nire ikuspegia, agian, erromantikoegia da, baina, niretzat, idazletzari horrek ematen dio zentzua. Idazlea ez da politikari bat, ados. Baina politika egiten du »hitzaren jatorrizko zentzuan», modu sotilago edo baita batzuetan bihurriago batean.
Nola sentitu zara nobela behin kaleratu ondoren?
Bukatu eta argitaratu bitartean nengoen baino askoz lasaiago. Zazpi urte iragan dira Gauak eta hiriak kaleratu nuenetik. Nobela hau idaztea atzera begiratze moduko bat izan da niretzat. Idazletzarekin jarraitzeko ezinbesteko baldintza, halaber. Liburu hau idatzi gabe ez nukeen jarraituko idazten.
Nobela edota garai mugarria da zuretzat, beraz?
Bai, liburu honekin berriro sortu naiz idazle gisa.
Idazle izatea
«Idazle izateko nahikoa al den idaztea?
Erantzunik gabeko galdera da. Liburu hau idaztearekin batera, idazletza modu
kontziente batean hartu dut nire gain. Gauak eta hiriak aurreneko liburuarekin ez bezala. Lehen liburua idaztea gauza errazena da, bigarrena da benetan zaila».
Erantzunik gabeko galdera da. Liburu hau idaztearekin batera, idazletza modu
kontziente batean hartu dut nire gain. Gauak eta hiriak aurreneko liburuarekin ez bezala. Lehen liburua idaztea gauza errazena da, bigarrena da benetan zaila».
Gure gauzak S.A. eleberria kaleratu ondoren
«Ea nola ikusten dudan nire burua euskal industriaren esparruan?
Oso ondo. Liburuak badu umore dosi bat. Nahiz irakurketa maila ezberdinak eskaintzen dituen, liburua ezin da lehen graduan bakarrik irakurri.
Gaiztoki, baina esango dut, idazleak oso nartzisistak gara eta nahiago dugu gure burua liburu batean erretrataturik agertzea »gaizki agertzeko bada ere» ez agertu baino».
Oso ondo. Liburuak badu umore dosi bat. Nahiz irakurketa maila ezberdinak eskaintzen dituen, liburua ezin da lehen graduan bakarrik irakurri.
Gaiztoki, baina esango dut, idazleak oso nartzisistak gara eta nahiago dugu gure burua liburu batean erretrataturik agertzea »gaizki agertzeko bada ere» ez agertu baino».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Josune Azurmendi
#3
Koldo Nausia
|
Antxeta Irratia
#4
#5
Gorka Bereziartua
Azkenak
2025-06-16
Jon Fernández González
UEMAra beste bost herri batu dira eta plan estrategikoa adostu dute
Azkoitian egindako aurtengo lehenengo batzar nagusian batu dira UEMAra ondoko bost herri hauek: Donamaria, Ibarrangelu, Mundaka, Mutiloa eta Ormaiztegi.
2025-06-16
Eneko Imaz Galparsoro
Istilu arrazistak gertatu dira Martzillan, eta bizilagunek adingabeen zentroa ixtea eskatu dute
Joan den asteko asteazkenetik ostegunera bitarteko gauean istiluak izan ziren Martzillan (Nafarroa), eta hainbat bizilagunek harriak eta aulkiak jaurti zizkieten zentroan zeuden etorkin adingabeei. Bizilagunak kalera irten ziren igandean, "herri seguru bat defendatzeko"... [+]
2025-06-16
Eneko Imaz Galparsoro
BSHko langileek Eskirotzeko lantegiko sarrera moztu dute berriz, kaleratzeen aurka
Joan den astean iragarri zuen BSH enpresak Eskirotzeko lantegia itxiko zuela langile batzordeak, Espainiako Industria Ministerioak eta Nafarroako Gobernuak eginiko eskaerei jaramonik egin gabe. Asteartean egingo dute Enplegu Erregulazioko Espedientearen negoziatzeko lehen... [+]
2025-06-16
Jon Fernández González
B etiketadun ibilgailuak Bilboko Emisio Gutxiko Eremuan sartzea debekatu dute
Neurriak orain arte, A etiketadun eta etiketarik gabekoei eragiten zien.
2025-06-16
Jon Fernández González
Subflubialaren proiektua gelditzea eskatu dute Leioako Artatza parkeko kanpaldian
Ekainaren 14 eta 15ean ibaipeko subflubialaren proiektuaren aurkako kanpaldia egin zuten 200 lagun inguruk Subflubiala Ez! plataformak antolatuta.
2025-06-16
Eneko Imaz Galparsoro
Israelek eta Iranek elkarri eraso egiten jarraitzen dute, geroz eta intentsitate handiagoarekin
Israelek ostiralean Irani eraso egin ostean, azken horretako lider nagusi Ali Khameneik "mendekua" iragarri zuen. Israelen erasoek dagoeneko 224 lagun hil dituzte Iranen; 23, berriz, Iranek Israelen eginikoek, horietatik zortzi igandean. Irango Parlamentuan NPT Arma... [+]
2025-06-16
Behe Banda
barra warroak
Berandu zabiltza
Oporretan nago baina oraindik ez dut zutabea hasi. Oporretan nago baina nire gelak ez du igarri. Oporretan nago eta etxeko hautsa ez da mugitu. Oporretan nago eta topaguneko kanpin dendak lokatzez beteta jarraitzen du egongelan. Oporretan nago baina nire agenda ez da... [+]
2025-06-16
Jon Fernández González
Ehunka herritar turismo masiboaren aurka manifestatu dira Donostian, Europako hainbat hirirekin koordinatuta
Donostiako desazkunde turistikoaren aldeko BiziLagunEkin plataformak deituta, Europa hegoaldeko turistifikazioaren aurkako SET sarearekin koordinatu dute ekimena.
2025-06-16
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Analisia
Kanarietara bidaiatzeko oharrak
Mingainari kosk txikia eginda joan ginen oporretan Kanarietako Lanzarote irlara. Maiatzaren erdian, turista asko-askorik topatuko ez genuela jakinda, prezio guztiak ere merkeago, eta hara eta hona mugitzeko lasaitasun gehiago. Espero bezalaxe izan zen. “Esperientzia”... [+]
2025-06-16
Bertsozale.eus
Unax Aizpuruak irabazi du Euskal Herriko Eskolartekoa
Arantzan izan da saioa eta herrialde guztietako 13 bertsolari aritu dira kantuan. Bertsozale asko gerturatu dira eta giro ona gailendu da.
2025-06-16
Eneko Imaz Galparsoro
Jerusalemen eraikitzen ari den tren sarea gelditzea eskatu diote ehunka lagunek CAFi
CAFek urteroko akziodunen batzarra egin duen egun berean, Jerusalemgo trenaren martxan duen tren proiektua bertan behera uztea exijitu diote Donostian eginiko manifestazioan. Amnesty Internationalek hitza hartu du tren ekoizlearen akziodunen batzarrean, eta Israelen "legez... [+]
2025-06-16
Aiaraldea
Juan Garai konkistatzailearen “aurpegia zuritzea” leporatu dio EH Bilduk Urduñako Udalari
2025. urtean konkistatzaile baten omenezko monumentu bat egitea "lekuz kanpo" dagoela adierazi dute oposizioko kideek.
Irungo kale-segurtasuna zaindu nahian sortu den ‘Auzo Patruilak’ ez ditu agintariak kezkatzen
Irungo Udalak isilarena ematen duen bitartean, asteburuero hiriko kaleen segurtasuna zaintzeko aitzakiapean "Patrullas Vecinales" antolatu duten herritarren taldea ugaritzen doa. Ertzaintzak sare sozialetan ikusi dituztela aitortu du, baina Andoni Urdangarin Irungo... [+]
Eguneraketa berriak daude