Euskal Herriak elkartasuna esportatzen du GKE, mediku, erizain, profesional, hezitzaile, boluntario, erlijio gizon eta emakume, eta misiolarien bidez. Enpresetako produktu ez militar asko ere esportatzen ditu. Baina armak ere egin eta esportatzen ditu, Hegoaldeak Iparraldeak baino gehiago. Ez ehizarako armak bakarrik (horrelakoak gutxi dira eta gainbeheran daude), baita munduko gerra eta gatazka latzenetan erabiltzen direnak ere. Ekoizpen militarraren zati handi bat euskal lurraldean gauzatzen da. Oso zaila da erabat militarra den ekoizpenaren benetako datuak eskuratzea, baina nahiko datu daude errealitate hori badela inork zalantzan ez jartzeko.
Existitzen diren hainbat gerra tramankuluren artean, besteak beste ondorengo hauek ekoizten dira Euskal Herrian: armamentua, munizioak, minak, kanoi antiairekoak, gerra-gurdiak, obusak, traktore anfibioak, misilen osagaiak eta borrokarako hegazkinen zatiak. Hain zuzen ere, arrazoi horrengatik esleitu izan dizkie azken urteetan Espainiako Defentsa Ministerioak lehiaketak euskal enpresei. Esate baterako, 1990-2001 aldian 25 euskal enpresek lehen aipatutako ministerio militarrak egindako lehiaketetako 569 esleipen lortu zituzten guztira. Horrek 111.478 milioi pezetako kopurua osatzen du. Lehen adierazitako produktu militarrei, gainera, Sestaoko La Naval ontziolak eraikitako fragatak eta ontzi militarrak gehitu behar zaizkie.
Batere susmagarria ez den "Asociación Independiente de la Guardia Civil" delakoak 2003ko uztailaren 28an Vasco Press agentziak zabaldutako informazioaren bidez adierazi zuen 2002. urtean Espainian egindako armen %99 Euskal Herrian egin zirela. Euskal Autonomia Erkidegoan egin omen ziren 309.822 arma luze eta beste 18.255 arma labur.
Armagintzaren tradizioa
Euskal Herriko historian zehar, batez ere Gipuzkoan eta Gipuzkoa eta Bizkaiaren arteko mugan izan du tradizioa armagintzak. Gurean, ez ditugu mundu osoan ezagunak diren ehizarako armak bakarrik egin. Euskal Herria punta-puntakoa izan da eta oraindik ere da munduko hainbat gerratan erabiltzen diren armamentua eta munizioa egiten. Bi adibide historiko jartzearren, Markinan zegoen Esperanza y Cia (ECIA) zen morteroak egiten zituen munduko enpresarik garrantzitsuenetakoa. Garai bateko Banco Vizcayak jarri zuen hasierako kapitala, eta orain dela zenbait urte utzi zion morteroak egiteko enpresa gisa funtzionatzeari. Orain izen berria dauka, Nueva Ecia, eta besteak beste, osagai militarrak egiten ditu. Bigarren enpresa Sociedad Anónima Placencia de Armas (SAPA) dugu, euskal gremio-industriaren oinordekoa den ehun urtetik gorako enpresa, "kanoi fabrika" izenez ezaguna dena. Ehungintzan ere aritzen da, eta kanoiak konpontzen eta gerra-gurdi eta obusak bezalako tramankulu modernoagoak ere eraikitzen jarraitzen du. Eibar-Elgoibar-Zaldibar ingurua, bestalde, armagintzan jardun izan diren enpresa txiki eta ertain ugariren gunea izan da.
Ekoizkin militarren areagotzea
Irakeko gerra hasi zenetik hamalau hilabete besterik ez dira pasatu, eta arlo zibilean ere jardun diren armagintzako gure fabriken ekoizpen militarrak gora egin du ARGIAk eskuratu ahal izan dituen datuen arabera. Bizkaiko ITPk (Industria de Turbo Propulsores), bere programa nagusiarekin jarraitzeaz gain -Eurofighter borrokarako hegazkin europarra- kontratuak sinatu ditu Tigre borrokarako helikopteroaren eta A-400M garraio militarrerako hegazkin europarraren programetan parte hartzeko -Tigreren programan Gipuzkoako SAPAk eta Arabako GAMESA eta EXPALek ere parte hartuko dute-. Horrez gain, Joint Strike Fighter (JSF) ehiza-hegazkin estatubatuar berriaren programan parte hartu ahal izateko negoziatzen ere aritu da.
Bizkaiko SENERek ia ITP osoa bereganatu du eta, horrez gain, Espainiako Zientzia eta Teknologia Ministerioarekin akordio batera iritsi da Iris-T -Infra Red Imagery Sidewinder Tall- izeneko irismen laburreko aire-aire misila teknologikoki garatzeko, aireko ejertzitoak F-18 eta Eurofighter-etan mota horretako 1.000 misil jartzeko asmoa baitauka. Defentsa Ministerioak EXPAL arabarra hautatu du datozen urteetarako daukan programa nagusietako bat garatu eta eraiki dezan: BPG-2000, laser bidez gidatzen den lehergailu zulatzailea, Espainiako industriak inoiz sortu duen lehergailurik indartsuena. Horretarako, joan den udaberrian Bardeetako tiro-eremuan aritu zen asmakuntza berria probatzen eta lehengo azaroan lehenengo 14 milioi euroak eman zizkion Ministerioak -zenbaitek argitaratu duenez, EXPAL-EDB taldeko Burgoseko enpresa bat eta Galdakaoko UEE dira martxoaren 11n Madrilen izandako atentatuan erabili ziren lehergailuak eta detonagailuak egiten dituztenak-. Azken orduko albisteek diotenez, EXPALek Araban duen produkzio zentroa itxi egin daiteke segurtasun arazoak direla medio. Iturri horien arabera, Espainiako Estatuko bere beste zentro batzuetan burutuko du EXPALek produkzio lana.
Gipuzkoako SAPAk eta Espainiako beste bost enpresak eraikitzen dute Espainiako Lurreko Ejertzitoaren Leopard izeneko 235 gerra-gurdien (tankeen) osagai bat: trakzio sistema. Espainiako Gobernuak 1.872 milioi euroko (318.000 milioi pezeta) inbertsio erraldoia egin zuen horretarako.
Gainera, lehiaketetan lortutako esleipenen bidez, euskal enpresek 2002an baino %146,5 material militar gehiago eman zioten 2003an Espainiako Defentsa Ministerioari (120 milioi euro inguru balio du dirutan material horrek). Bestalde, Euskal Herriak azken bi urteetan %30 arma eta munizio gehiago esportatu ditu (58 milioi euro). Arma laburrei dagokienez, 90eko hamarkadan krisialdi larria izan zen, eta jarduera horretan aritzen ziren bi enpresa garrantzitsuenetakoak itxi behar izan zituzten: Bizkaiko Astra Unceta eta Gipuzkoako Star-Bonifacio Echeverria. Arabako Fabrinor (garai bateko Llama-Gabilondoren oinordekoa) eta Beretta-Benelli Iberica ere azkenetan geratu ziren. Hala ere, azken bi enpresa horiek krisialdia gainditu dute eta urtez urte fakturazioa handituz joan dira.
Esportazioaren areagotzea
EAEko Kanpo Merkataritzako Estatistiken arabera, muga-zergen 19. ataleko esportazioak -armak eta munizioak, horien zatiak eta osagarriak- etengabe eta asko egin du gora 1996az geroztik -ia bikoiztu egin da-, sektoreko krisiaren eraginez jaitsi beharrean. Aipatutako iturri ofizial horren arabera, 31,11 milioi euro lortu ziren 1996an esportaziotik; 40,83 milioi 1999an; eta 57,26 milioi 2002an.
Ondorengo hauxe dugu armen negozio handiaren beste datu adierazgarri eta osagarri bat: Espainiako Merkataritzako Estatu Idazkaritzaren datu ofizialen arabera, enpresa euskaldun eta espainiarrek, 2000. urtean; 1.300 milioi euroko balioa zuten material militarrak esportatu zituzten -defentsarako eta erabilera bikoitzeko materiala-. Gai honen inguruko informazio ofiziala oso iluna da eta, nazioartean prestigio eta ospe handia duen Bartzelonako Unibertsitate Autonomoko Unescoren Bakearen Katedrak dio defentsa-gaien benetako esportazioa Espainiako Gobernuak adierazten duen kopuru ofizial horren bikoitza izan daitekeela -2.600 milioi inguru eurokoa, beraz-. Arma horiek jasotzen dituztenen artean daude Saudi Arabia, Arabiar Emirerri Batuak, India, Indonesia, Israel, Jordania, Pakistan, Sri Lanka eta Turkia.
Azken kontratuak,4.000 milioitik gorakoak
Horri guztiari azken orduko datu bat erantsi behar zaio. Aurtengo martxoan aditzera eman da eta armagintzan diharduten zenbait euskal enpresei ere "mesede" egin diezaieke: PSOEren Gobernu berria agintzen hasi bitartean lanean aritu zen Espainiako Defentsa Ministerioak 4.176 milioi euroko balioa duen armamentua eskuratzeko kontratuak sinatu zituen. Martxoaren 24an IZAR taldearekin -Sestaoko La Naval ere talde horretakoa da- sinatu zuen 1.756 milioi euroko balioa duten lau S-80 urpekontzi eta 360 milioi balio dituen proiekzio estrategikoko ontzi bat eraikitzeko kontratua. Martxoaren 31n Santa Barbara Sistemas-ekin sinatu zuen borrokarako 212 Pizarro ibilgailuren erosketa (707 milioi euro). 1.353 milioi euro balio duten 24 Tigre helikoptero eskuratzeko jarraibideak ere eman zituen.
Hori guztia Espainiako gobernu aldaketa egin baino egun gutxi lehenago egin zen. Programa horiek 20 urteren buruan ordaindu beharrak eta hartutako beste konpromisoek (Leopard gerra-gurdia, F-100 fragata eta Eurofighter eta A-400M ehiza-hegazkin bonbaketariak) ezinezko egingo dute PSOEk hauteskunde kanpainan agindutakoa betetzea: Defentsako aurrekontuak izoztuko zituela, alegia.
Testuinguru horretan, ez dugu ahaztu behar Espainiako Gobernuaren gastu militarrak hezkuntza eta osasun arlokoak baino hiru aldiz handiagoak direla. Ikerketa eta Garapenerako (I+G) gastu publiko osoaren %54 industria militarraren ikerketarako erabili da azken urteetan. 2003. urtean inbertsio hori Barne Produktu Gordinaren (BPG) %1,2koa izan zen.