Ahozkotasuna irakasleon artean kezka iturri izatea ez da harritzekoa, ondo hitz egiten jakitea gizakiok guztiz beharrezkoa dugun trebezia baita, bai ezagutzak eraiki eta pentsamendua garatzeko unean, bai norberaren nortasuna sendotzeko eta bizitza pertsonal zoriontsua bideratzeko, bai eta gizartean besteekin elkarrekintzan era egokian parte hartu ahal izateko. Eguneroko bizitzan ahozkoak dira »hitz egin eta entzun» gure hizkuntza jardueraren gauzatze gehienak. Gaur egungo eremu profesionalean ere, modu errezeptiboan entzuten jakitea eta komunikazio egoera bakoitzari dagokion egokitasun mailaz hitz egiten jakitea asko baloratzen diren gaitasunak dira eta, era berean, baita harreman onak, pertsonalak nahiz sozialak, ezartzeko beharrezko trebeziak ere.

Ondo hitz egitea pertsonek duten berezko dohaina dela, batzuek dutena eta besteek ez dutena, esan ohi da maiz askotan. Ezin ukatu, dantzarako edo eta marrazteko bezala, hobeto edo okerrago hitz egiteko ere aurretiko joera naturala baduela izakiak, baina horrek ez du ukatzen gehiengook zeregin horiek modu onargarrian egiten ikasteko dugun gaitasuna. Ildo horretatik, gurea egin dugu Ignasi Vilaren ideia: edozein pertsonak ikas dezake hobeto hitz egiten eta entzuten, baldin eta norbaitek irakasten badio.

Baina nola irakatsi ahozkotasuna? Jakin badakigu hitz egiten irakastea ez dela bakarrik hizkuntzaren egitura zuzenak irakastea. Halaber, hitz egiten irakastea ez da euskara herrikoi, bizi eta koloretsua, irakastea soilik. Esparru garrantzizkoak dira dudarik gabe ahozko hizkuntzaren jabetzean, baina ahozkotasuna, ikasteko eta pentsamendua garatzeko tresna gisa eskolako hizkuntza formala era egokian erabiltzea ere bada, taldean harremanetarako arauak errespetatuz elkarrekintzan era egokian aritzea ere bada, norberaren iritzia defendatzen eta justifikatzen jakitea ere bada, bizitzan beharrezko zaizkigun harreman instituzionaletan erregistro egokia erabiliz komunikatzea ere bada... Hitz egiten irakastea, bizitza "errealeko" egoera horietan guztietan besteekin komunikatzen irakastea da.

Begi bistakoa da ikastolek eta antzerako eskolek zeregin horretan dugun garrantzia, begi bistakoak ere zeregin horretan egunero topatzen ditugun zailtasunak, baina argi izan behar dugu ahozkotasunak bizitzako esparru guztiak ukitzen dituen bezalaxe, eskolako esparru guztiak ere ukitzen dituela. Hartara, ahozkotasunaren garapen egokia hezkuntza komunitate osoaren ardura da eta ez Hizkuntza (edo Euskara) irakasleena soilik.

Asko da Hizkuntza arloak egin dezakeena, hizkuntza sistema, komunikazioa eta haren arauen inguruko hausnarketa ez ezik, ereduak aztertu eta saiakera askotarikoak egiteko leku ezin aproposagoa baita arlo hori. Hizkuntza arloa diot, eta ez Euskara arloa, eskolan erabiltzen/irakasten diren hizkuntza guztiak hartu behar baititugu kontuan. Hizkuntza bakoitzak bere baliabide linguistikoak izango baditu ere, badira hizkuntza guztietan berdinak diren edukiak eta, beraz, batetik bestera transferitzeko modukoak direnak. Ikuspegi horretatik abiatuta, Hizkuntza irakasle guztien elkarlana beharrezkoa izango da transferigarriak diren edukiak identifikatu, landu eta transferentzia hori bideratzeko.


Halere, guztiok dakigu hitz egiten ikasteko benetako komunika zioa ezinbestekoa dela eta hemen topatzen ditugu Hizkuntza arloaren mugak. Arlo horretan egiten den lanak ez du eraginik izango, berezko erabilera egoeratan ez bada ikasitakoa aplikatzen eta sendotzen. Esaterako, eskolako arlo guztietan erabiltzen dugun tresna nagusia ahozko hizkuntza (eta idatzizkoa) den arren, eskasa izan ohi da hizkuntzari arlo horietan eskaintzen diogun arreta. Beraz, ahozko hizkuntzari dagokionez, ikastarlo bakoitzak zer behar duen erabaki, eta hori lantzeko bideak zehaztu beharko ditugu. Hizkuntza arloak berak lagundu egin dezake, baina irakasle bakoitzak bere arloko edukien artean ahozkoari dagokion lekua aitortzen ez badio, alferrik galduko da Hizkuntza arloan egindako lana. Bestela esanda, eta adibide gisa, Hizkuntza arloan ahozko azalpen mamitsuak eginez asko ikasten da baina ahalegin horrek ez du benetako eraginik izango baldin eta gainerako arloetan ahozko azalpenik egiten ez bada.

Baina ahozkotasuna ezin dugu ahozko azalpen, debate, eta antzerakoetara soilik mugatu, irakaskuntza eta ikaskuntza prozesuetan elkarrizketa oinarrizko tresna baita ezagutzak barneratzeko garaian. Horrela, ikasten ari garenaren inguruan hitz egitea garrantzitsua da, kontzeptu berri bat ahoz adierazterakoan ikasleak kontzeptu hori garatu eta osatu egiten baitu. Kontzeptu hori nahiko garatua egon daiteke ikaslearen buruan, baina hitzez adierazi arte ez du(gu) jakingo benetan barneratu duen ala ez. Elkarrizketa hori, jakina, ez da irakasle eta ikasleen artekoa soilik; ikasleen artekoa ere bada. Gela barruko bost orduotan hitz egiteko zenbat aukera eskaintzen diegu ikasleei? Gela barruan hizkuntza erabiltzaile nagusia irakaslea baldin bada, nolakoa izango da ikasle horien ahozko gaitasuna? Hezkuntzak ahozkotasunari eman diezaiokeen erantzuna neurri handi batean gela barruko lan motan kokatzen da eta esparru horretan badugu zer hausnartu eta zer egin.

Hala eta guztiz ere, eskola ez da soilik ikasgela, eta ezinbestekoa da arlo akademikoaz gain ikaslearen beste bizitza esparruetan ere eragitea, haietan ohiko komunikazio hizkuntza euskara izan dadin ziurtatu nahi badugu. Ikastoletan aspaldi ohartu ginen testuinguru euskaldunak sortzearen beharraz eta ekintza mordoa antolatu ohi dugu. Eskolaz kanpoko esparruak, eskola barruan ez ditugun aukerak eskaintzen dizkigu, euskalkiak, erregistroak, hizkera kolokiala eta antzerakoak lantzeko. Izan ere, esparru horretan irakasleok bideratu dezakegun hizkuntza erabilera antzua ez ezik, artifiziala ere gerta daiteke. Horregatik, hizkuntzaren erabilera egokia bermatu nahi badugu, eskolaz kanpoko ekintza horiek bideratzen dituztenek ondo ezagutu beharko dituzte egoera horiei dagokien hizkuntza eta haren erabilera sustatzeko estrategiak.

Azken batean, ahozkotasuna garatzeko bizi egin behar da, hau da, bizitzako eremu guztietan erabili behar da hizkuntza. Helburu hori lortu ahal izateko, ezinbestekoak izango dira plangintza sistematikoak garatu eta gauzatzea, eta ez ekintza bakartuak. 2002. urtean abian jarritako Ikastolen Hizkuntza Proiektua egitasmoak, bide horretan laguntzea du xede. Hizkuntza Proiektua ikastolako hizkuntzen irakaskuntza eta erabilerari dagozkien alderdi guztiak bildu, eta hezkuntza komunitate osoaren elkarlana ziurtatuko duen tresna da. Hartara, aukerak eskaintzen dizkigu, besteak beste, ikastolaren egoeraren diagnostiko egoki bat egiteko, lan plangintza koherentea eta egingarria martxan jartzeko, zein egindako lanaren emaitzak baloratzeko. Bestela esanda, ahozkotasunari bere osotasunean heltzeko eta erantzuteko aukera ematen digu.