Zabor-kultura: Akatsaren Ospakizuna


2003ko azaroaren 23an
Baina zertaz ari gara zehazki Zabor-Kultura esatean? Jordi Costa kazetari eta erakusketako komisarioaren hitzetan "zabor-kultura errorearen ospakizunean oinarritzen den plazer estetikoaren poetika da". Gizartea, artea eta kultura ulertzeko eta begiratzeko modu alternatibo bati loturik, kultura ofizialak gaitzesgarritzat jotzen duen hori goratzea du eginkizun. Hala ere, ezarritako arauetatik at geratzen den oro ezin omen da zabor-kultura kontsideratu, honek ere baditu eta bere muga propioak. Ederki zehazten du Costak berak: "Zabor-obra biribila liluratzen duen zerbait zatar-zatarra da. Horregatik kreazio aberrante guztiak ez dira klub horretan sartzeko modukoak: ezarria dagoen kultura itogarritzat bizi duen ikusleak, zintzotasunak, indarrak eta errepikaezintasunak bereizten duen errorea soilik aldarrikatuko du sedukzio-objektutzat".

Beraz, ofizialtasunaren galbahean, zirrikitu estuetatik pasa ezinik geratutakoaren zati bat da Montehermoson ikusgai duguna. Erakusketaren kokapena bera aurkeztutakoaren izaerarekin bat dator, garai bateko hiriko ur-gordailuan, eraikinaren zorupean baitago. Bertara iristeko, xumeki argitutako maldetan behera, azpimundu ezezagun eta misteriotsu batean murgiltzeko prestatzen da bisitaria, nahigabeko errorea ezaugarri komun nagusi duten era guztietako objektu, ikuskizun eta sentsazioen bila.

Akatsaren goraipatzea

60ko hamarkadan, begi izugarri handi eta tristeak zituzten haurrak margotuz AEBetan Kitsch estetikaren paradigma bilakatu zen Margaret Keane eta espetxean dauden serie-hiltzaileen arte obrak, beraien ibilbidearen krudeltasunaren arabera kotizatuak (gero eta ibilbide odoltsuagoa, orduan eta kotizazio altuagoa merkatuan, noski), osatzen dute erakusketaren lehenengo atala. 70eko hamarkadan Espainiako Estatuko Costa del Sol eta Zaragozan hirigintzan eta arkitektura turistikoan nagusitu zen estetikak, oraindik orain, zenbait txokotan topa litekeenak, ere badu bere lekua. Zinema, musika, telebista, Internet... dagoeneko alor guztietara zabaldu da zabor-kultura delakoa eta guztiak ezagutzeko aukera izango du bisitariak.

Zinemari eskainitako atalean Ed Wood, historiara sekulako zinema zuzendari txarrena bezala pasatu dena, da aipagarriena. Bere asmoa, inondik ere, ez zen film txarrak egitea izan, baina halakoxeak atera zitzaizkion. Hain ziren kaxkarrak eta gaizki eginak, ordura arteko zenbait arau estetiko eta formalen haustura ere eragin zutela. Nahi gabe edo aurrez intentziorik eduki gabe, hala ikusi nahi zuenarentzat, espresio modu berritzaile bat sortu zuen. Ed Wood bera eta bere gisako zabor-sortzaileak abangoardia artistiko eta estetikoarekin nolabaiteko lotura izatera iritsi dira nahiz eta kasualitatez izan, eta lengoaia berri horiek, ondorengo sortzaileetan eragin nabarmena izan dute. Abangoardia artistikoekin duten aldea nabarmena da ordea, artearen kasuan sortzailea baitzen obrari artistikotasuna eman edo kentzeko eskubidea zuen bakarra eta hemen, sortzaileak ez du berritzailea izateko asmorik, ikusleak ematen dio izaera hori.

Zaborraren inperioa

Erakusketaren azken zatiak bisitariaren partehartze zuzenari aukera ematen dio. Musikaren kasuan, merkatuak inposatutako gustuaren diktadurari aurre egiteko, gustu alternatiboa lantzea aldarrikatzen du, "zabor" arteko arkeologiaren bidez, batetik eta bestetik, ahaztutako "perlak" erreskatatuz. Raphael, Heino, Luixy Toledo, Mary Scheider edo Tamara bezalako kantarien disko, kartel, bideoklip eta elkarrizketekin "gozatzeko" aukera ematen zaigu bertan.

Orain arte estetika eta bizimodu alternatibo eta hein batean iraultzaile bezala ikusi dugun zabor-kultura, telebistaren esparrura iristean arau bilakatu da. Zabor-kulturak izan zitzakeen elementu kritiko eta ironikoak desagertu egin dira telebistan eta guztia bilakatu da hondakin. Erakusketak adibide paregabeak ematen ditu "zaborraren inperioa" bilakatu den telebistari eskainitako atalean. Beste hainbeste gertatu da Interneteko sarean ere. Hor ditugu egungo freak showak diren zenbait web orri pertsonal. Zaborra gure bizitzako esparru guztietara hedatu dela azpimarratzen duen instalazio batekin amaitzen da erakusketa. Lana, janaria, harremanak, gizartea... zabor-kulturaren filosofia botereak bere egin duenean, lehen estrategia kulturalean eragile aktibo bezala jokatzen zuen ikuslea osagai pasibo bilakatu da.

Hausnarketarako deia

Erakusketaren helburua ez da ezeren aldarrikapena egitea, ofizialtasunaren harresien kanpoaldean sortutakoaren ikuspegi orokor bat ematea baizik. Baina bada mota honetako erakusketa bat Arte eta Kultura ofizialari eskainitako gune batean ezartzea begi onez ikusi ez duenik. Azken finean, kultur munduan eliteak beti egon izan dira eta badaude. Kultura ofiziala eta zabor kulturaren arteko harremana, erregea eta bufoiaren artekoaren parekoa da. Kultura ofizialak beharrezko du zabor kultura bere edertasuna eta nagusitasuna nabarmentzeko.

Honek guztiak galdera zaharrak berrikustera garamatza. Nork du benetako eskumena artea zer den eta zer ez erabakitzeko?

Erakusketa muntaia aldetik oso ongi egina dago eta dudarik gabe, bisitariak une atsegina igaroko du bertan. Oroitzapenak eta irriak piztuko dizkio baina baita gogoeta sakon bat egiteko beharra ere, artea eta kulturaren izaeraren inguruan eta gero eta hedapen handiagoa duen zaborraren inguruan, besteak beste. Norberak atera ditzala bere ondorioak.

Irribarretik higuinera
Guztia AEBetan hasi zen, XIX. mendearen erdialdean, freak-show bezala ezagutzen diren giza fenomenoen feriekin. Ia mende luze batez batetik bestera ibili ziren edozein anormaltasun fisikok desitxuratutako gizakiek osatutako ikuskizunak. Elefante aurpegidun emakumea, munduko gizonik txikiena edo bururik gabeko emakumea aurrez aurre ikusteak esperientzia katartiko bat sortzen zuen ikusleengan eta baita anormaltasunarekiko halako jakin-mina ere. Lehen begiratuan ikusleari irria eragiten dioten freak-showetako kartel eta argazkiek, segundo batzuen ostean, ezinegona eta higuina ere eragiten dute.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude