Abisatu zuen Kavafisek: Itaka bera agian aurkituko duzu pobre, baina Itakarako bidaia luze eta beteak egingo zaitu jakindurian aberats. Poetaren argitan, ea zer ikasi dugun ibilbideko kaietan.

Estatutuaren aldekoak eseri ziren Ajuria Eneko mahaian, autonomia sostengatzen zuen gehiengoa. Kudeatzaile, jeltzaleak eta sozialistak, kide ohikoak Jaurlaritzan. Popularrak ez ziren beti eroso agertu, ezta EAkoak ere. Gutxiago nahi haiek, hauek gehiago. Kanpoan ezker abertzalea. Itun barrukoak demokrata, kanpokoak biolento. Hori zioen dotrinak. Ehunekotan, 80 barru eta 20 kanpo, apurra goitik behetik.
Itunak nahi izan zuen HB isolatu baina ezin. Ezker abertzaleak erakutsi zuen zein den bere indarra eta eutsi egin zuen, iraun. Hori bera izan daiteke ezker abertzalearen muga: eusten bakarrik jakitea, soilik irauten.
Ajuria Eneak berak ez zuen iraun. Istiluak gora behera, arrak joa zuen itunaren muina. Autonomia ez zen gehiago joko zelai komuna. Ardanzaren azken ahaleginak ez zuen inor konbentzitu. Akabo mahaia.

Hurrengo bilgunea ustekabean etorri zen, isil antzean egin ziren sukalde lanak. Lizarran agertu ziren elkarrekin alderdi politikoak, sindikatuak eta gizarte eragileak, Euskal Herri osokoak, abertzale guztiak bai baina ez guztiak abertzale. Eta adostu zuten aurrera egiteko tramankulurik sinpleena: eskubide guztienganako errespetua, egitasmo guztien aukera berdintasuna eta erabakia herritarren esku uztea. Edonork onartzeko modukoa, guztiek onartu beharrekoa.
Baina ez zuten guztiek onartu. Eta marra berria sortu zen: alde batekoek aitortzen zioten euskal gizarteari erabakitzeko eskubidea, bestekoek ez. Ehunekoak, oraingoan, 55 eta 45. Banaketa honek argi gorriak piztu zituen eta bistan da zer etorri zen gero.
Lizarrak ere ez zuen iraun. Berez demokraziazko tresna soil zenari gaineratu zitzaion eraikuntza nazionalaren zama, eta aldamioak ezin izan zion guztiari eutsi. Baina hazia ereinda zegoen. Harrezkero, Lizarrakoek ez dute atzera egin, aurrera baizik.

Ulertu nahi bada Ajuria Enetik Lizarrarako ibilia, giltzarri da EAJk Arriagan egin zuen batzar famatua, eta han onartutako ponentzia, 'Ser para decidir' izen xelebrekoa. Bihurgune erabakigarria marraztu zuen alderdi abertzale nagusiak eta geroztik ezer ez da berdin izan euskal politikan. Zenbaitek uste zuen Lizarrako porrotarekin jelkideak kikildu egingo zirela, baina denborak erakutsi du aldaketa estrategikoa izan zela Arriagakoa.
Eta konstituzionalistek nahi izan zutenean Jaurlaritza eskuratu, nahikoa izan ziren Arriagako espiritua eta Ibarretxeren zintzotasuna eraso izugarriari aurre egiteko. Garaipen hark akuilatu zuen lehendakaria plangintzan hasteko.

Ibarretxek bere plana aurkeztu du eta eragin hainbat mugimendu, txosten eta proposamen. Orain, sintesiaren garaia omen. Sindikatu abertzaleek erakutsi dute laguntzeko borondatea. Elkarrik nahi du gizartea mugiarazi prozesuan eragin dezan. Bideak zerbait irakatsi digu eta abian gara berriro, hurrengo kaiaren bila, Itakatik hurbilago.
Ez dezagun ahantzi, ordea: soluzioa ez dago bide amaieran, bidea bera da soluzioa. Euskal gizarteak ez du konpartitzen Itaka bakarra, eta inork ezingo du berea inposatu. Bidean zehaztu beharko dugu zenbat dagoen komuna, eta gainontzekoetan nola hartuko diren erabakiak, gaur garaile ez denak aukera izan dezan bihar nagusitzeko, gehienen borondateak bildu eta metatzeko gai den neurrian.
Ariketa honek egingo gaitu jakindurian aberats, elkar bizitzarako gai.