Agurtzane Azpeitia Eizagirrek osatutako lanaren izenburu zehatza "Zestoarren erretolika. Hitzen, esamoldeen eta atsotitzen bilduma" da. Zestoan euskaldun sortu eta euskaraz bizi diren herritarrek -batik bat bertako amon-aitonek- hitzetik hortzera erabiltzen eta transmititzen dituzten 3.873 hitz, esamolde eta esapide daude jasota bertan. Izan ere, euskaldun horiek ez dute erdararen laguntzaren beharrik izan elkarrekin jolastu, haserretu, lan egin, elkarri adarra jo edo maitasun sentimenduak hitzez adierazteko, beren bizitzaren eginbehar guztiak euskara hutsean egin dituztelako. Liburuak, gainera, eranskin bat ere badarama: "Zestoako hizkera. Irainak 1. Ardi txikia beti bildots" izenburu esanguratsua duena.

Xipri Arbelbide Mendibururen "Jean Pierre Goytino eta Californiako Eskual Herria" saiakerak eskuratu zuen iazkoan Euskaltzaindiak eta BBK Fundazioak eman ohi duten Mikel Zarate saria. Aurretik 1848an Agozti Xahok "Uscal Herriko Gazeta"ren bi zenbaki atera bazituen ere, eta geroxeago Bizkailuz zorigaiztokoak "Escualdun Gazeta"ren hiru ale Los Angelsen, osorik euskaraz kaleratu diren kazeten aitzindaritzat jo daiteke Xipri Arbelbide Mendiburuk saiakera honetan aztertzen duen "Californiako Eskual Herria". Bost bat urte iraun zuen bizirik kazeta horrek (1893tik 1898ra), eta Ameriketan bizi ziren euskaldunen munduaren berri ugari ematen zuen bere orrialdeetan.

Inork jakin nahi badu nolakoa izan zen "Diario de Navarra"ren hasiera, orain du aukera, Ramón Lapesquera idazle eta ikerlari nafarrak Pamiela argitaletxean kaleratutako "Diario de Navarra (1903-1908). El despertar del camaleón" lana irakurriz. Kereila bat jaso zuen Ramón Lapesquerak "Gora el Diario" kaleratu zuenean (Pamiela, 1985) eta, hala ere, egunkari horri dagozkion ikerketekin aurrera jarraitzea erabaki du, batik bat inongo maitasunik ez diolako bere iritzian Nafarroari eta nafarrei XX. mendean kalte handiena egin dien enpresa ideologikoa denari. Ehun urte daramatza jadanik bizirik aipatutako egunkariak, eta kaleratu orduko hasi omen zen nafarren arteko giza harremanak usteltzen saitzen. Horren berri ematen digu Ramón Lapesquerak bere lanean.

Literatur mugimendu guztietatik at, bide bakarti eta pertsonala egin du Xabier Galarretak idazle gisa, eta "Bertso askeak. Kateatuko nautenak" poesia liburuan ildo berari jarraitu dio. Egileak ez omen daki zer den poesia, bere zentzua zertan datzan; eta gutxi axola zaio gainera. Hauxe bakarrik daki: zoriontsu dela emozio bat azaltzen duenean, irudi bati forma ematen dionean, hitz eskutada bat bildu eta norabait jaurtitzen duenean. Eta horixe egiten ahalegindu da hainbat atalez osatutako liburu honetan. "Hilko zaitut" deritza lehena. "Alferrikako igarotzeak", "Axuriol", eta"Poemario ergela" dira ondorengoak. "Musikak iradoki zizkidan poemak" atala da ugariena, non Santana, Jimi Hendrix edota Eric Clapton bezalakoek iradokitakoak agertzen dituen.

Ezusteko polita dute ezkutaturik Ibaizabal argitaletxeak etxeko txikienei zuzentzen dien Ikusi Makusi bildumako irudiek. Jolasteko aproposak diren liburu hauen azalean beti agertzen da animaliaren bat -adibidez "Igela ote da?"n, igela-. Baina gero, kartoi mehea zabaldu ahala, azaleko animalia horrexen itxura aldatuz doa, eta oso bestelako lau animaliaren antza hartzen hasten da. Beraz, "Igela ote da?" liburuarekin jolasten duten neska-mutikoek, kasu, igela bera ezagutzeaz batera, dortoka bat ere ezagutu ahal dute, eta baita basoetan zein edozein lur eremutan hain arruntak diren zizare familiako kide bat duela asko desagertu zen dragoia, eta krokodiloa ere.

"Hik hasi"koek kaleratu berri dute "Euskal Herriko Baliabide Pedagogikoen Gida"ren laugarren zenbakia. Badira zazpi urte irakaskuntza lanerako baliagarri den gidaren egitasmoa martxan jarri zutenetik, eta ordutik hona hiru gida zituen "Hik hasi"k kaleratuak. Aurreko horiexek izan dituzte oinarri azken gida hau egiterakoan ere, nahiz eta oraingoa osatu eta gaurkotu duten.Euskal Herriko historia eta artea, zientzia eta ingurumena, natur kirolak, irakaskuntzako erakundeak eta abarren berri aurki daitezke bertan.

Oraindik galdua izan gabe, arima erresumindua duten guztiei eskaintzen die Pello Otxotekok Elkar argitaletxearekin plazaratutako bere hirugarren poesia bilduma, "Arnasa galduaren ondarea" izenburutzat duen hauxe. Filosofia bidea aurkitu duen poeta dugu Pello Otxoteko, Felipe Juaristik poema liburu honen hitzaurrean dioenaren arabera. Eta poeta den oro legez, denborarekin eta heriotzarekin dago kezkatua, aspaldiko filosofo hark esan zuen moduan iragana jada ez delako, oraina desagertzear dagoelako, geroa oraindik ez delako, eta iristen denean ere ez delako izango. Bat egiten du ikuspegi horrekin Juan Ramon Mankusok ere liburuari amaiera ematen dion lanean. Bertan Pello Otxoteko "ustekabeko filosofoa" dela dio, jakinduria maite duen poesia delako berea; ezjakintasuna abiapuntu duelarik, galderak, zalantzak azaltzen dituena. "Arnasa galduaren ondarea" liburuan Pello Otxotekok bildu dituen poesietan gizakia agertzen da, erabat biluzik, munduko osotasunaren aurrean. Eta inongo aurreiritzirik gabe egiten ditu poetak bere hausnarketak, jakinduria jainkosa bizitzarekin uztartuz.