ZEINUAK HITZ BIHURTUTA


2003ko martxoaren 23an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Arazoak izan ohi ditu irakasle batek baino gehiagok arbelean idazten duen adierazpen matematiko izugarri konplexua euskaraz irakurri ahal izateko. Esparru honetako hiru aditu "Zientzia eta teknikarako euskara" liburua idazteko bildu dira: Martxel Ensunza, Jose Ramon Etxebarria eta Jazinto Iturbe. Ez da linguistentzat idatzitako liburua, zientzia eta teknikaren eremuan euskaraz lan eta ikasten duten pertsonei egunero sortzen zaizkien arazoak konpontzea helburu duen eskuliburua baizik. Adierazpen matematikoak nola idatzi eta irakurri diren aztertu eta gomendio batzuk proposatzen ditu. Atal historiko bat ere badu, euskarak arlo hauetan izan duen bilakaera kontatzen duena.

Bi atal nagusi ditu liburuak. Lehenengoak, zientzia eta teknikan etengabe agertzen diren ikur eta zeinu matematikoak hizkuntza arruntaren barnean txertatzen ditugunean sortzen diren arazoak aztertzen ditu. Azken batean, adierazpen matematikoak modu sistematikoan nola idatzi eta irakurri gomendatzen du. Bigarren atala kontsultarako prestatu dute eta horregatik biltzen ditu katalogo moduko eranskinak. Eranskin hauetan, euskara zientifiko eta teknikoaren ezaugarriak aztertzeaz gain, era laburrean, lexiko sorkuntzarako bideak eta adjektibo erreferentzialen problematika aztertzen dira eta hainbat arazo konkreturi irtenbide praktiko bat ere ematen zaie.

Liburua idazterakoan zientzia eta teknika euskaraz egunero lantzen ari diren ikasle, irakasle eta ikertzaileak izan dituzte gogoan. Lehenik eta batez ere ,Unibertsitateko ikasleak; bigarren, gaur egun eskola, ikastola eta institutuetan irakasle direnak eta baita Unibertsitateko irakasleak ere. Hauek guztiek lana euskaraz egokiro egin ahal izan dezaten lan tresna erabilgarria eta praktikoa prestatu nahi izan dute, ideia zientifiko eta teknikoak garatzeko orduan hizkuntza oztopo izan ez dezaten.


EREDU FINKO BATEN BILA.

Inguruko hizkuntza "kultuak" deitzen direnetan aspalditik izan dute eskolatik barneratutako eredu finko, garbi eta koherentea. Euskaraz ez da orain arte eratu, baina hala ere hizkuntza zientifikoa oso bateratua izan da betidanik. Euskaraz zientziaren eta teknikaren irakaskuntza eremuan jardun dutenak ez dira hainbeste izan eta hauen artean erabaki komunak hartu izan dituzte terminologiari dagokionean. "Hizkuntzak biziak direnez etengabeko aldaketa jasaten dute, baina irizpide orokorrak zeintzuk ziren beti izan dugu argi, estilo bat existitzen da eta oso argia da", azaldu digu Jose Ramon Etxebarriak.

XX. mendearen hasieratik hainbat ahalegin egin dira norabide honetan eta ahalegin horiek oso kontuan hartu dituzte liburu honen egileek, horietan oinarritu baitira eta baita lankideek eginiko ekarpenetan, noski. Saio horien artean, agian garrantzitsuena, duela 19 urte Martxel Ensunzak argitaratutako liburua izan da, "Alfabetatze Zientifikoa. Zenbakiak/ unitateak/ irakurketa/ eragiketak/ esamoldeak". Liburu hark bere bidea egin zuen garai hartan, baina agortuta zegoen jada. Han irekitako eremuak gehiago landuz, zabalduz eta osatuz, ordukoa eraberritzen saiatu dira.


ERABILGARRIA OSO.

Egileetariko bakoitzak bazuen jada zerbait aurreraturik. Jose Ramon Etxebarriak "Garatu" plangintzaren bidetik, hainbat ikastaro emanak zituen gai honen inguruan eta ikasleek oso gustura hartu ohi zituzten apunte batzuk zituen idatzirik. Martxel Ensunzak ere, Zientzia Fakultatean euskara teknikoa irakasgaia ematen duenez, bazuen hainbat material bildua.
Izerdia erruz bota dutela aitortu digu Etxebarriak, baina atseginez botatako izerdia izan dela ere. Lan hau egileen buruetan zegoen aspalditik eta berak esan digunaren arabera, funtsean, buruan zuten hori paperera eramatea izan da egin dutena. Kezka oso aspalditik zuten eta motibazio handiz lan egin dute. Liburuak izan duen erantzunarekin oso pozik daude; izan ere, liburuak zabalkunde handia izan du eta jakintza arlo hauetan dihardutenek oso erabilgarri gertatzen ari zaiela aitortu omen diete.

Etxebarriak hizkuntza guztiek edozer gauzari buruz jarduteko berezko gaitasuna dutela uste du eta ez die jaramon handirik egiten historian zehar eta baita gaur egun ere, euskarak, zenbait gai jorratzeko gaitasunik ez duela esaten dutenei. Berandu samar iritsi den arren, inguruko hizkuntzek bezala euskarak ere badu orain oinarri finko eta arautua, euskara zientzia eta teknika arloetan normaltasun osoz erabili ahal izan dadin

Pauso bat gehiago
Liburuak biltzen duen azterketa historiko eta kritiko bati jarraiki, zientzia eta teknikaren arloetan euskararen garapena era esponentzial samarrean gertatu da, oso geldo hasieran eta gero eta bizkorrago azken urteotan. Gerra aurreko ahaleginak labur eta geldoak izan ziren arren, bidea irekitzearen meritua onartzea merezi dute. Gerra ondorengo isilunearen ondoren, aurrekoa berreskuratu eta bide berriak jorratzeari ekin zioten. 70eko hamarkadan, Euskara Batuaren aldeko ekimena tartean zela, oinarriak finkatu eta seriotasun handiz landu ziren gai hauek. Elhuyar taldeak eta UEUk funtsezko lana bete zuten, zientzialari euskaldunen biltoki modura jokatuz. Aipamen berezia merezi du Karlos Santamariaren lanak, gero etorriko zenaren aitzindari eta sustatzaile izan baitzen. Ekimen horien guztien fruituak 80ko hamarkadan hasi ziren ezagutzen, euskarazko irakaskuntza Euskal Herriko Unibertsitatean ofizialki sartu zenean. Ildo horretatik, jarraipen izan nahi du lan honek


Azkenak
Zabaltzen ari den morofobiaren azken adibidea, Gasteizen

Gasteizko hainbat auzotan ezarri dituzten “Moros fuera de España” kartel eta pegatinak ikertzen ari da Ertzaintza. Irun, Hernani, Barakaldo… Ez dira kasu isolatuak, eta “etorkinen kontura jarraitzaileak irabazi nahi dituen ideologia” ikusten du... [+]


Donostiako auzitegi batek ebatzi du zaharren egoitzako langile denek ez dutela euskarazko B2 maila eduki beharrik

Euskarazko B2 maila dutela ez ziurtatzeagatik Eibarko Egogain zaharren egoitzako lan eskaintza publikotik kanpo utzi zituzten bi langileen alde ebatzi du Donostiako Lehen Auzialdiko 3. Epaitegiak, CCOOk jakinarazi duenez. 2024ko urrian, Gonzalo Pérez Sanz epaileak... [+]


Jesus Maria Gomez Ezkerro preso iruindarra aske geratu da zigor osoa beteta

Jesus Maria Gomez Ezkerro 'Txutxo', 2001eko urtarrilean atxilotu zuten, 2021ean hirugarren gradua ezarri zioten, eta 2023ko otsailean baldintzapeko askatasuna eman zioten. 24 urte geroago aske geratu da. 


2025-07-22 | Estitxu Eizagirre
Frutazaintza ekologikoa ezagutzeko txangoa deitu du Biolurrek

Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]


2025-07-22 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Japoniar nazionalismoa hasi da berragertzen mozorrorik gabe

Japoniako goi-ganberaren erdia berritzeko uztailaren 20an egindako hauteskundeek berretsi eta ondu egin dituzte aurreikuspenak: Alderdi Liberal Demokratikoak eta haren ia betiereko aliatua den Komeito konfesional eskuindarrak galdu egin dute Aholkularien Batzar horretan zuten... [+]


2025-07-22 | Mara Altuna Díaz
Haien hizkuntzak hiltzen uzteko prest ez dauden zortzi gazte grinatsu

Uztailaren 14tik 18ra munduko hizkuntza gutxituen hiriburua izan da Gasteiz. HIGA, hizkuntza gutxituetako gazte hiztunen topaketetan, lau kontinenteko dozenaka gazte elkartu ziren esperientziak eta estrategiak trukatzeko. Hizkuntza “txikiak” babestea dute helburu... [+]


2025-07-22 | ARGIA
Kanakyko independentistek eta Frantziak adostutako akordioa eztabaidatuko dute oinarriek egunotan

Uztailaren 12an akordioa sinatu zuten Kanakyko indar independentistek eta Frantziako Gobernuak Parisen. Negoziatzaile independentistek “akordio historikotzat” jo zuten. Alabaina, independentisten arteko hainbat taldek akordioari buruzko erreparoak agertu dituzte, eta... [+]


Banketxeen mozkinak eta ustezko ezinak

Askotan hitz egin izaten da (dugu) banketxeen inguruan, kritika askoren jo-puntuan jarriz behin baino gehiagotan. Inor gutxi ezagutzen dut banketxeei buruz zerbait txarra esan ez duenik… baina, era berean, inor gutxi ezagutzen dut banketxeen zerbitzurik erabiltzen ez... [+]


2025-07-22 | Nagore González
Maite ditugun pertsonen heriotza

Zenbat min jasan dezake bihotz batek?

Zenbat aztarna sentitu dezake azkenengo bihotz-taupadara arte?

Jaiotzen garenetik, min desberdinak sentitzen ditugu. Desilusioak eta arazoak, gero eta helduago garenean, orduan eta jasanezinagoak bihurtzen dira.

Jolasa bukatzea... [+]


2025-07-22 | UEU
Elisa Peredo Quiroz (Maitelan)
“Emakume eta migrante izateagatik ez gaituztela kontuan hartzen hautematen dugu”

Kooperatibismo bat komunitateari begira: lurraldeetako beharrei erantzuteko ereduak zabaltzen jardunaldia izan zen ekainaren 19an eta 20an Usurbilen, Jakinek, Usurbilgo Udalak eta UEUk elkarlanean antolatuta. Praktika kooperatibo eraldatzaileen adibide gisa, besteak beste, [+]


2025-07-22 | Bertsozale.eus
Bertsolaritzaren dokumentazio bilketa sendotzeko aurrerapausoetan

 Xenpelar Dokumentazio Zentroak dokumentazio bilketan sakontzeko aurrerapausoak eman ditu: Bertsozale Elkarteko egitasmoen bilketa prozesuak berrikusi dira eta tokian tokiko eragileekin harremanetan jarrita, eremu horretako jarduna aztertu eta hobekuntzak bideratu... [+]


2025-07-22 | Kote Camacho
Aurtengo baraualdirako jada hamalau lagunek eman dute izena

Barau kolektiboak beti erdaraz izaten ziren, baraualdi bat euskara hutsean antolatzen hasi ginen arte. Irakurketa dramatizatuak taldean, abestu, dantzatu, arnasketa kontzientea, masaje trukaketa, Bergarako igerilekura jaistea, kanten liburuxka... eta pilota partiduak.

Aurten,... [+]


“Herriak erabaki du Hatortxu Rock 30 aldiz egitea”

26 urtez euskal preso eta iheslariak etxeratzeko aldarria oholtza gainera eraman ondoren, Hatortxu Rock jaialdiak bere azken edizioa egingo du ostegunetik igandera bitartean, Lakuntzan (Nafarroa). Jaialdian bildutako dirua preso sein senideentzat dispertsioak zekarren zama... [+]


2025-07-22 | Patxi Azparren
Armagintza eta gerrekin eten

Orain dela 39 urte Hego Euskal Herriak, Kataluniak eta Kanaria uharteek ezetz esan zioten NATOri; duela 36 urte lehenengo intsumisoek euren burua aurkeztu zuten Gobernu Militarretan. Garai hartan Gerra Hotzaren izua hedatuta zegoen, blokeen arteko gatazka, gerra nuklear baten... [+]


Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Eguneraketa berriak daude