Batzuk jabetu ez badira ere, euskararen batasuna lortzeko bideak ez du bere hutsez eta baitatik sendatuko eta indarberrituko gure hizkuntza soil-soilik, hots, kontutan edo kontuan, batean edo batetan, e.a. behar duen ebaztea lagungarri egokia eta, batzuen aburuz, garrantzi handikoa izan daiteke euskararen bilakaerarentzat, alabaina, euskararen normalizazioaren giltzarri nagusia, erabakigarria, status-plangintzan dago ezbairik gabe. Hartarako, baina, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) euskararen ofizialtasuna erdietsi ez ezik, horren baitarik, 1982ko azaroaren 24an, Euskeraren Erabilpena Arauzkotzeko Oinarrizko Legea (10/1982) eta, urte batzuk geroago, administrazioen hizkuntza politikari koherentzia eta ibilbide komuna emateko asmoz Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia (EBPN) onartu behar izango ziren. Bada, hogei urte igaro dira, nahiko modu bitxian pasa ere, ezen Lege honek ireki zituen bideak urratzen uzkur eta behin baino gehiagotan oztopo-jartzaile izan ziren eta diren sozialisten -salbuespenak salbuespen- eremuan, besteak beste, Fernando Buesa Fundazioaren bitartez, sortu den gogoeta saioak albo batera utzita, orain artekoaz eta aurrera begirakoaz Jaurlaritzak ez baitu aparteko gogoeta-saiorik edota bestelako ekimen zabal eta komunik burutu. Hori ere, azken aldian hizkuntza politikan oro har, Jaurlaritzaren aldetik, sumatzen den aitzindaritza ezaren beste zantzu bat izan daiteke, beharbada.

Hogei urte hizkuntza baten bilakaeran ezereza da, baina, nahikoak, botila erdi hutsik erdi betea dagoen eztabaida antzuan sartu gabe, aurreratu genezakeen beste aurreratzeko ez-gauza izan ote garen zalantza mahai gainean jarri ez ezik eskuartean izan ditugun askotariko bitartekoei behar beste zuku ez diegula atera egiaztatzeko. Izan ere, euskararen bilakaeran kontrako joera daukaten administrazio eta alderdiak albo batera lagata, urte hauetan guztietan denetarik ikusi dugu. Besteak beste, laurogeiko hamarkadan zehar, alderdi euskaltzaleen aldetik, administrazioen egitekoa gehiegi azpimarratzeko eta gizarte zibilaren esku hartzea murrizteko, gutxiesteko, alboratzeko edo/eta ordezteko joera nozitu dugu. Aldi berean, sortu berriak ziren instituzioak hankaz gora jartzeko estrategiaren altzora, euskara borrokarako eremutzat hartuta, ustez gizarte zibilaren kide izanik ere badira alderdi batzuen posizioetara irristatu ez ezik alderdi horien unean uneko xede eta estrategia politikoen zerbitzura eta arabera jokatu duenik eta, hala diharduenik ere, euskalgintzan eragiteko transmisio katea eran jokatuz.
Ez hori bakarrik, laurogeita hamarreko hamarkadan, administrazioaren eta gizarte zibilaren arteko etena gainditze bidean urratsak hurreratu ahala, ezker abertzaleko sektore esanguratsu bat, ezker abertzalekoak diren beste pertsona askoren lan isil eta saiatua lardaskatuz, haren estrategia politikoa elikatzen zuen garrantzi handiko gatazka eremua galtzeko arriskuaz jabetuta, gizarte erakundeen barne bizitza ahalik gehien bortxatuz eta tenkatuz, prozesu horietan zein ondorengoetan galga jartzaile, arazo sortzaile eta zatiketa eragile bilakatuko zen. Bide beretik segituz, batzuei hala dela sinestaraztea interesatzen zaien arren, euskalgintzako zenbait erakundek alderdi eta Madrilen aski ezagunak diren epaile batzuen aldetik jasan dituzten erasoaldiak azaltzeko unean euskarari eta herri honi dieten herra bezalako argudioak ezin erabili daitezke soili-soilik, izan ere, egiari ere zerbait zor zaionez, bidenabar, sektore politiko batek gizarte ekimenak nahierara, bere zerbitzura eta bestelako zereginetarako erabiliz aitzakiarik behar ez duenari bidea erraztu diola esan beharko genuke. Alabaina, erantzukizunak gure bizkar hartzeko gauza izan beharko genuke eta ez gaude herri honetan, tamalez, horretara batere ohituta. Denak balio du eta, horren ondorioz lardaskeria noizbait agerian geratzen bada, ez-ikusiarena egin, beste batzuei leporatu eta aurrera mutilak!
Administrazioen hizkuntza politikari koherentzia ez ezik haren eta gizarte eragileen arteko lankidetza marko gisa plan estrategikoa ere aldarrikatzen lehena izan zen euskalgintza. Administrazioak euskara ez normalizatzeko -ustez- zuen borondate ezaren testuinguruan kokatu zuen gainera halako plangintza zehazteko prozesua abian jarri ez izana. Alta, 1996an, Eusko Jaurlaritzaren Euskararen Aholku Batzorde (EAB) eraberrituaren egitekoetan Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia (EBPN) egitea eta Jaurlaritzari proposatzea aurreikusita zeudelarik sortu zen ezinegona.
Izan ere, ordurako, prozesua abiatzeko lehenbiziko urratsak eginda zituen EKBren kide batzuen aldetik "lasai, hauek borondaterik ez dutenez iruzurra izango den plangintza proposatuko dute, bada, guk segi geurearekin eta geure estrategiarekin" zen inguruan hedatzen ahalegindu ziren kontsigna eta hala, 1998an elkarte eta pertsona askoren ekarpenak tarteko, EABn EBPN aho batez onartu zenean, egoera berrira egokitu beharrean, orrialdea igaro eta lankidetzarako aukera baliatu beharrean, arrazoi askorengatik EKBk suposatu izan zuen porrotetik aldenduz, diskurtso berritzaile eta adostasun berrien sortzaile bilakatu behar zuen Kontseilua antzeko plan bat egiteko bidean endredatzea bilatu eta lortu zuten. Gaur da eguna non bi planen arteko jendaurreko erkaketak, besteak beste, euskara lanbide duten zenbait enpresek eta erakundek horren bizkar lortu zituzten baliabide gehigarriak -etekinak- gorabehera, herritarrek emandako horrenbeste baliabide xahutzea, erakunde sortu berriaren -Kontseiluaren- bilakaera erabat baldintzatzea eta bide batez, Jaurlaritzarekin ekarri duen etena justifikatzen duen gutxieneko azterketa gaindituko ez lukeen. Jende saiatuaren garai bateko kemen eta ilusioak, bada, janzki berria ere behar zuen erakunde berri bati garai bateko zarpailak jartzeagatik, ezerezean berriro ere.
Batzuen aburuz, gure hizkuntza-eskubideak ukatzen omen dituen euskararen legea aldatzea da lehentasuna. Itxura guztien arabera, Aldundi eta Jaurlaritzak egin ohi dituzten dirulaguntza deialdietan, oztoporik egon ez arren, euskararentzat erabilera eremu berriak irabazteari begira ez ezik hiztunentzat aukera berriak zabaltzeari begira ere, lehentasunezkotzat hartutako ildo estrategiko garrantzitsuetan egitasmo berri bakar bat ere ez aurkezteak ez dauka garrantzirik. Euskara dakitenen kopurua gehitu arren euskarazko produktuen kontsumoak nabarmen gora ez egiteak ez daukan bezala. Alabaina, lehenak, burua nekatzea eskatzen du eta, bigarrenak, egun, eskaintzen den euskarazko produkzioa erakargarri suertatzen ote den konplexurik gabe hausnartzea. Euskararen odol-isuria erabat eteteko ez-gauza izateaz gainera, euskararen legeak eraiki urtegia betetzeko ezinean gabiltzanean, urtegiaren hormaren altuera handituz ez dut uste aiseago betetzeko gauza izango garenik, zinez.
Bukatzeko, biztanleriarekin alderatuta, hedadura ekonomikoa zein bestelako irizpideak kontuan hartuta euskalgintza ez da, besterik adierazi den arren, oro har, mugimendu ahula eta eremu urria, alabaina, azken aldian geldiune batean dago bai diskurtso, estrategia nola norabide aldetik. Testuinguru horretan badukegu biktimaren diskurtsoa gaindituz, norabide berrian urratsak eginez eta alderdikeriak albo batera utziz, elkarte zein erakunde bakoitzaren zeregina, ikuspegia, balioak-eta xedeetara iristeko egin beharreko pausoak argi edukiz, bakarka garatu ezin ditugun egitasmoen ingurumarian, lankidetzarako marko berriak eraikitzeko beharra. Iragan hurbilari ez diogu nahikoa atarramentu atera, baina, ondoriorik ateratzeko gauza izango ote gara?