Belaguako haranetik Maulera espartinak egitera

  • Nafarroaren ekialdeko muturrean ibiliko gara gaurkoan, Belagua haranean eta Zuberoako mugetan, Camille Euskal Herriko hartz ospetsuenaren ibileren lurrean. Euskal Herriko mendi handienen eskualdea da hau, eta edertasun bitxiko eremuak ditu Larrako ingurunean. Askok Belaguan izan dugu haurtzaro edo gaztaroan goi mendiarekin lehenengo kontaktua; eta, bai udan eta bai neguan, jende askoren irteeren helmuga dira inguru honetako mendiak. Juan Pito benta izango dugu abiapuntu, Izabatik San Martin Harriaren leporantz doan errepidearen bihurgune batean, aspaldiko espartingileen bidea ezagutzeko. Bailaratik airoso itxuran ikusten den Keleta mendiaren gailurretik pasaz, Arrakoko Amaren baseliza eta izen bereko benta zaharrera gerturatuko gara gero.
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas


Juan Pito benta 1820 urtean existitzen zela dokumentatua dago. Ez dakigu noiztik, baina urte horretan hortxe zegoen jada. Denborarekin itxuraldaketa gutxi izan duen benta honek, esaten denez, Juan Pito deitutako gizon batengandik hartu omen zuen izena. Dirudienez, Erronkariko dultzaina jole bat zen, Zuberoarako bidean benta bat zuena. 1962an berritu zuten eta 1964an jatetxea jarri, urte horretan bertan heldu zen errepidea honaino. 1971-72an gaurko errepidea ireki zen Belaguako haranetik Zuberoaraino, Erraizeko lepotik. Honela bi isurialdeak errepidez elkartuta gelditu ziren, gaur ezagutzen dugun bezala. Artzain borda berritu honetako berezitasuna "artzainaren ogi mamiak" dira. Janaria ordubatetik bostetara ematen dute, baina ez da erreserbarik egiten.

Juan Pito eta Arrako bentekin batera, ezin aipatu gabe utzi Pedregon borda edo Gorria taberna ia mitikoa. Gorria taberna zaharra bailarako zelaien erdian dagoen artzain borda txiki bat da, errepidearen ertzean. Belaunaldi ezberdinetako mendizale ugariren pasaeraren lekuko gisa, taberna autentiko hau, bisitatu duen jende mordoak utzitako pegatinez, txartelez eta argazkiz betea dago barrualdean. Bertan gazta saltzen dute eta edariren bat eman ere bai.
Ibilbidea Juan Pito bentaren aparkalekutik hasi dugu, Jordan errekarantz zuzentzen den bidezidorretik, etxearen atzeko aldetik pasaz (1.150 m). Bidea harri batean seinalatua dago pinturaz, baina hasieran bakarrik, aurrerago ez. Ezkerrean basoa eta eskuinean belardi bat ditugula, maldarik gabe joan gara minutu gutxiren buruan errekaren ondora heldu garen arte. Berau gurutzatu, ur jauzi baten gaineko aldetik (ur jauzi honetatik hasi ohi da arroila honen jaitsiera), errekatik aldendu gara, maldan gora, eta pagadian sartu gara. Basoko tarte honetan ez dugu bide garbirik topatu, baina mendi bizkarrean gora igotzen segituz, berehala heldu gara gain borobildu baten gaineko soilune batera, leku ederra lehen geldiunea egiteko, eta Belaguako mendien ikuspegiaz gozatzen hasteko (1.235 m).
Gain honetatik gora, oroitarri zuri bat ikusten da urrunean. Igo behar dugun maldaren erdian jarria dago, piolet batekin apaindua. Pixka bat gorago, mendi bizkarretik igotzeari utzi diogu ezkerraldeko malkarretatik zehar joateko, horizontalean doan bidexka estu batetik. Honela goialdeko zelaietara gerturatzen joan gara pixkanaka, lepo nagusi bateraino (1.416 m) iritsi arte: Arrakogoitiko lepoa deitzen zaio Nafarroako aldean, Urdaiteko lepoa Zuberoako aldetik. Bi lurraldeon arteko muga da. Arrakogoitiko lepoa zen Nafarroa eta Zuberoaren arteko oinezko komunikabidea, hauxe baita aurrean ditugun mendi hauen beste aldera pasatzeko leporik baxuena; gaur egungo errepideak jarraitzen duen ibilbidea askoz altuera handiagotik doa. Lepo zabal honen beste aldean Zuberoako lurrak agertu zaizkigu aurrean, gure oinetara justu, Kakuetako arroila handia dugula. Gure atzera begiratzen badugu, berriz, Belagua gaineko mendiak ikusten dira udazkeneko lehenengo elur geruza fin batez jantzita: Auñamendi, Hiru Erregeen Mahaia, Petretxema, Txamantxoia eta abar. Gure eskuinen, aldiz, Lakora daukagu, eta ezkerrean Binbaleta. Hona heldu baino lehenago, Maulera espartinak egiten lan egitera lepo honetan barna joaten zirenen oroimenezko monumentu bat dago, soilik "d'un monde a l'autre" esaldia dauka idatzita, mugaren alde batetik besterako bidaia hura gogora ekarriz.
Oroitarria Mauleko elkarte batek jarria da, Zuberoako hiriburura lanera joaten zen jendearen omenez. Jende hura Arrakogoiti lepotik eta Kakueta arroilaren gainaldetik Santa Grazira jaitsi, eta handik Maulera autobusez joaten zen. Espartingileak mendearen hasieratik 1940-50 alderaino joan ziren Maulera lanera. Garai haietan, Juan Pito bentan jendeak lo egiteko ganbara bat zeukan, eta hor hartzen zuten ostatu bizimodu bila joandako jende pobre hark. Antzeko oroitarri gehiago dago Fago, Izaba eta Anso herrietan, herri horietatik abiatzen baitzen jendea mugaren beste aldera.
XIX. mendean, Maulek aurrerapen ekonomiko garrantzitsua ezagutu zuen espartinen industriaren garapenarekin. Izan ere, Zuberoako hiriburua 1.600 espartingile izatera heldu zen, dozena bat lantegitan banatuak. Bezero oso garrantzitsuak ziren meatzariak: astebetean Mauleko bi espartin pare gastatzen baitzituzten. Industria hau, ordea, pixkanaka garrantzia galtzen joan zen, eta gaur egun Mauleko ekonomia Pirinioetako ardi esnea eta gazta ekoiztera dedikatua dago gehiago, espartinak gauza berezi moduan saltzen jarraitzen badira ere.
Arrakogoiti lepotik Binbaletarantz igotzen hasi gara pixka bat, eta berehala, bide on eta garbi bat topatu, mendia ezkerreko maldetatik zehar inguratuz doana. Gure parean garbi ikusten den lepora iritsi behar dugu, eta haraxe zuzentzen da bidea, azken zatian malda gogorxeagotik gora. Lepo txiki honetan (1.820 m) Zuberoako mendien ikuspegi berria daukagu zain: Ori, Txardekagaina edo Barazea, Holtzarteko arroilaren goialdea eta Arballak, Behorlegi, Hauskoa eta Zaboze.
Gure ezkerrean dugun malda arras gogorrari ekin behar diogu segidan, Lakartxelaren (Kartxela eta Kartxila ere deitua) gailurrera iristeko. Zigi-zaga igotzen den bide garbiari jarraituz, Lakartxela eta Keletaren arteko gailurrerian irekitzen den beste lepo txiki batera heldu eta azken metroak ibili ditugu tontorreraino (1.982 m). Anaitasuna elkartearen postontzia eta haize orratz bat daude bertan. Zelai ederrak ikusten dira gure azpian justu, beherago, Mintxateko bailara, Otsogorrigaina mendebaldean, eta hegoekialdera segidan igotzera goazen Keleta mendia. Horra iristeko, Lakartxelaren ondoko lepo txikira itzuli eta gailur ertzeko gain guztian barna joan gara, tentuz, leku batzuetan eroriko arriskua baitago. Elurra edo izotzarekin izan ezik, ez du batere zailtasunik, arreta pixka bat jartzea besterik ez. Bidexka lauso bat jarrai daiteke zati batzuetan, eta gailurren bat igo gabe pasa behar denean beti eskuineko aldetik inguratzen da, ezkerrean amildegia baitago. Keletako tontorrera iritsi gara honela; ez dauka postontzirik, burdin zahar bat bakarrik (1.902 m).
Keletako gailurretik ikuspegiak Belaguako harana luze-zabalean menperatzen du. Garbi ikusten da, urrutian, honaino iristeko hasieran ekarri dugun bidea, eta lehen geldialdia egin dugun baso arteko soilune berezi hura. Baina itzulerako bidea geratzen da, eta horrela, hegoalderantz zuzentzen den gandorretik hasi gara jaisten, malda gogorrean behera, bidexka txiki bati jarraituz. Gure parean Larrondoa ikusten da, belardiz estalitako mendi borobildua; bere oinean dagoen Lapatia lepora goaz (1.530 m). Lepo honetatik ezkerreko alderantz jaitsi beharko dugu haranera bueltatzeko. Lepotik beherako lehenengo tartean belardia da nagusi, gero basoan sartu beharko dugu. Ez dago bide garbirik. Zelaiak pasa ondoren basoan sartu, ezkerrerantz joz, eta basoan bizkar batetik behera jaisten hasi behar da. Aurrerago bada bide bat, haranean dagoen Arrako bentaraino eramaten duena, baina Lapatiako lepo inguruan hasiera aurkitzea ez da erraza. Edonola ere, adi ibili beharra dago hemen: lepoaren azpialdean bertan dagoen errekatxotik behera jaisten hasiz gero, erreka zulo txar eta zail batean sartuko gara, gero eta beherago malkar gogorragoa duena. Ibilaldia bukatu eta gero izan solasaldian, Gorria tabernako gizonak zioenez, nahi gabe arroila horretan sartzea jende askori gertatzen omen zaio.
Bide ona bilatuta beraz, Arrakobeitiko oihana zeharkatuz, Arrako bentaraino iritsi gara (950 m). Baseliza eta aspaldi benta zen eraikuntza haraneko zelai zabalen ondoan daude, eta metro gutxitara, oso ongi kontserbatutako trikuharri bat, ikusteko oso polita. Arrako benta ez da ziur noiztik egon den hor, dakiguna da oso aspaldi utzi ziola benta lana betetzeari, eta azken urteotan ukuilu gisa erabiltzen zen. Abandonatu samarra zegoen Donostiako ikastola batek erosi eta konpontzen hasi diren arte umeak-eta bertara eramateko.
Bentaren eta ermitaren artetik pasatzen den bidetik segitu dugu oinez, ibilbidearen azken tarteari ekiteko. Arrako erreka gurutzatu dugu hormigoizko zubi txiki batetik, eta hor berriro maldan gora hasi. Berehala, belaze batean, espartingileen beste oroigarri baten ondotik pasa gara: "Nous avons fait ce voyage pour trouver notre vie" dio, ogibidea bilatzera joaten zen jende hark ibilitako bide bera egiten ari garela gogora ekarriz. Hemendik Juan Pito bentaraino bide ona dago, tarte batzuetan basotik. Eguneko azken argiekin eman dugu bukatutzat gaurko ibilaldia, benta zaharraren atarian
Belagua harana: interes kontrajarriak
Belagua balio handiko ingurune naturala, eski instalazioen kokalekua, artzaintza bezalako erabilpen tradizionalen eskualdea eta hartzaren ibileren eszenatokia da. Artzain askok beren ofizioa eta hartza "bateraezinak" kontsideratzen dituzte. Desagertzear dauden animaliak babestu beharra ikusten da beste aldetik. Baina kontua da bai artzain eta bai hartzen eskualdeak, eskia eta turismoarekin lotutako hainbat azpiegitura sortzeko proiektuen itzala duela gainean.

1976an "Belaguako plan berezia" delakoa aurrera eraman nahi izan zuen elkarte pribatu batek. Belaguako zokoa 20.000 turista jasotzeko prestatutako hotel, apartamentu, kanpin, piszina, zentro komertzial eta aparkalekuekin urbanizatzea eta eskiatzeko 1.500 hektarea prestatzea zen asmoa, baina ez zuten lortu. 1978an, Izabako udalak ingurune babestu urbanizaezina deklaratu zuen Larrako eremua.
1985ean prestatu zen Eskilzarra eremuan iraupen eskirako lehenengo pista, lehendik zeuden bideak aprobetxatuz, ez baitzen makinarik erabili. Geroago beste pista batzuk egin ziren, baina Larrako arroka eremua makinaz txikitu gabe.
1987tik Erreserba Naturala da, eta Txamantxoian Erreserba Integral izendatutako alderdi bat dago, bi eremu hauek baitira gizakiak gutxien aldatutakoak. Belaguak edertasun paisajistikoaz gain, interes zientifikoa ere badu, Larrako labirinto karstikoa eta pinu beltzeko basoa, esaterako.
Gaur Erronkari bailarako batzordeak Belaguako eski eremua zabaldu nahi du, pista berriak eginez, baina Espazio Naturalen Legea du oztopo, eta legea aldatzeaz hitz egiten da...
Larrako eremuan artzaintza, iraupen eskia, mendizaletasuna eta espeleologia egiten dira eta neurri batean ingurumena nahiko ongi kontserbatu da. Politiko batzuek erreserba naturalak izateak bailararen garapen ekonomikoa oztopatzen duela esan arren, Belaguako natur-guneak bisitariak erakartzen ditu, lehen eta orain. Jarduera ekonomiko ia guztia turismoan oinarritu eta elurra egin edo ez egitearen kapritxoaren menpe egoteak, bideraezina egiten du asmo hori. Bestalde, Areta-San Martin Harria eski alpinoko estazioa dago distantzia gutxira, gaurko iraupen eskiko pistek dagoen eskaera betetzen dute, eta onena: bakoitza nahi duen ingurunean ibil daiteke raketa edo mendiko eskiekin


Azkenak
‘The Lancet’ aldizkariaren arabera, Israelek 434.000 palestinar hil ditu 2023ko urritik: Gazako biztanleriaren %20

Iazko uztailean eginiko "aurreikuspen zuhurraren" ondoren, zuzenean eta zeharka Gazan hilda egon daitezkeen palestinarren kopurua eguneratu du aldizkariak. Kalkuluen arabera, 2023ko urriaren 7tik egunean 732 palestinar hil ditu batez beste, Israelgo armadaren erasoen... [+]


Europa makurrarazi du Trumpek
AEBek Europako produktuei %15eko muga-zergak ipiniko dizkie, eta alderantziz ezer ere ez

Horrez gain, Europa behartu egin du gasa AEBei erostera, 750.000 milioi euro xahutu beharko ditu horretan datozen hiru urteotan; beste 600.000 milioi euro gehiago inbertitu beharko ditu han, "inbertsio estrategikoetan"; eta, "ehunka milioi euro", zehaztapen... [+]


Agur esan du Hatortxu Rockek, baina segida izango du abenduan: Aske jaialdia

Lau egunez Lakuntza milaka lagunez bete du Hatortxu Rockek. Aurtengo edizioak presoen aldeko jaialdiaren bideari amaiera eman dio. Hala ere, abenduak 27rako jaialdi berria iragarri dute: Aske.


Gosez hiltzen ari gara

Nire gorputza erortzen ari da. Ama kolapsatzen ari da nekeak jota. Nire lehengusuak egunero jokatzen du bizitza laguntza pixka baten truke. Gazako haurrak gure begien aurrean hiltzen ari dira eta ezin diegu lagundu.


Janaria sartzeko “10 orduko etenak” iragarri ditu Israelek, Gazan 100.000 haur desnutrizio arriskuan daudelako

"Pausa taktiko" gisa definitu ditu Israelek. Igandean hasi da eta 35 kamioi sartu dira Gazako zerrendara.


Espetxetik irten da Georges Abdallah, Europan espetxean denbora gehien zeraman preso politikoa

40 urte pasatxoko espetxealdiaren ostean, joan den ostiralean atera zuten espetxetik, eta segituan Libanora eraman, bere jaioterrira. Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz ez... [+]


2025-07-28 | Hala Bedi
Gasteizko kanpaldian jasandako Poliziaren bortizkeria salatu dute GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak

GKSk eta Etxebizitza Sindikatuak salatu dute Ertzaintzak eta Gasteizko Udaltzaingoak gogor kargatu zutela "giro lasaian" egiten ari ziren ekimenaren aurka. Lau atxilotu, 11 identifikatu eta hamarnaka zauritu utzi zituzten Poliziaren esku hartzeari buruzko bestelako... [+]


Umezurtz geratu diren Palestinako haurrei eskolak ziurtatzeko 41.000 euro bideratuko ditu Salam Gaza erakundeak

Nafarroako Kutxa Fundazioari esker 41.000 euro bideratuko ditu Palestinara Salam Gaza Gobernuz Kanpoko Erakundeak, umezurtz geratu diren haurrei eskolak bermatzeko gutxienez beste urtebetez. Alor akademikoa eskaintzeaz gainera, babes psikologikoa eta laguntza emozionala... [+]


2025-07-28 | Gedar
Arrazakeriarekin lotu ziren iazko gorroto-delituen ia erdia Espainiako Estatuan

%37 genero- eta sexu-diskriminazio kasuekin loturik egon ziren, eta aporofobia %33 hazi zen. Gorroto-delituen intzidentzia tasarik altuena Nafarroan identifikatu zuten iaz.


Paul Urkijoren ‘Gaua’ hurrengo filmaren soinu bandaren grabaketan parte hartu du Aiaraldeko Iaiaiai taldeak

Irrintzi eta performance taldeak aste honetan egin ditu grabaketak Paul Urkijoren eta Mursegoren eta Aran Callejaren gidaritzapean, eta beste artista batzuekin elkarlanean, Ibon RG-rekin besteak beste. Sitgeseko zinema jaialdian estreinatuko dute pelikula, urrian.


Octavio Alberola zendu da, Donostian Franco hiltzen saiatu zen anarkista

1962ko udan, CNT Francisco Franco diktadorea hiltzen saiatu zen Donostian, ETAren laguntzarekin. Octavio Alberola anarkistak koordinatu zuen ekintza, baina huts egin zuten.


Sendabelarrak oliotan

Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]


Eskuz eta banaka

Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]


2025-07-28 | Jakoba Errekondo
Harroputzetik artaputzera

Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]


Eguneraketa berriak daude