Magreb osoan eta zehazki Marokon gizarte zibila deitzen den horren irakitea bizi da azken hamarkadan. Eta mugimenduaren barruan, berbere edo amazigh kulturaren inguruan zabaldu den elkarte eta ekintza sailak garrantzia berezia du. Espainiaren kanpo politika erabakitzen dutenen artean eragin berezia duen «Politica Exterior» bihilabetekariak berak leku berezia eskaini dio irail-urriko zenbakian, Maria-Angels Roquek argitaratu duen «Sociedad Civil y asociacionismo ‘amazigh’ en Marruecos» artikulu interesgarriari. Antropologoa da Roque, eta Institut Europeu de la Mediterrània erakundeko ikasketa zuzendaria.

Marokon «mugitzen dena elkarteak dira» dio Maria-Angels Roquek, eta bere analisiei kasu egin behar badiegu, Aljeria eta Tunisian ez bezala Marokon bertako aginteak eskua zabalago erabili du kudeaketa administratiboa, nortasuna, ekologia edo txirotasunaren inguruan antolatu den asoziazionismoaren aurrean. Horrela, aginteak solaskide berriak ditu gaur egun, lehengo notableen ondoan hirietan bizi baina beren jaioterriei lagundu nahi dieten unibertsitario eta profesionalak. Eta hauetako asko, amazigh nortasuna, kultura, hizkuntza eta giza egituren alde ari da inplikatuta.


Magreb osoa amazigh jatorria duen eskualde handi bat da. Maroko, Aljeria eta Libian amazigh populua oso garrantzizkoa da kopuruz, nahiz eta honetaz zifrak ez datozen beti bat. Etnia eta kultura berekoak diren tuaregak Aljeria, Mali eta Nigerren bizi dira. Mauritaniako zenet jendea ere kultura horretakoa da, Egiptoko siwak bezala, eta Tunisiak ere badu minoria oso txiki bat. Historian atzera eginez, Kanariar uharteetako jatorrizko biztanleak ere amazigh kulturakoak ziren. Argi dezagun hitzen saltsa errazteko, amazigh dela hitza bere singularrean, imazighen pluralean, eta tamazight bai emakumea eta bai hizkuntza izendatzeko erabiltzen dena.
Gutxitan aipatzen da Marokoko herritarren %50 edo %60 tamazight hiztuna dela (gobernuarena da kalkulu apalena eta altuena hizkuntzalariena). Izugarrizko nombrea da hori, gero hizkuntza horrek duen onarpen ofizialarekin alderatuta. Marokoko hizkuntza ofiziala arabiera estandarra da. Profesionalen eta negozioen munduan berriz frantsesa da bigarren hizkuntza faktikoa. Eta amazigh mugimenduaren aldarrikapen nagusia Marokoko konstituzioak berena ofizialtzea da.
Mohamed VI.a errege gazteak keinu sinboliko batzuk egin ditu estatu marokoarraren nortasun ezaugarrien artean kultura zaharra integratzeko, baina tamazight hiztunak duintasunaren minimoen oso azpitik bizi dira beren eskubideei dagokienez. Hizkuntza bera oso gutxi eguneratua dute oraindik, hasteko.
Baina okerragoa dena, errege berriak asmo on teoriko batzuk formulatu arren, estatu aparatu osoa dago arabofonoen esku, eta normaltasun zeinu txikienak arazo izaten segitzen du. Amazigh mugimenduko edozein komunikabide edo web gunetan aurkituko dituzu haur jaioberriei nahi den izena ipintzeko dauden oztopoengatiko protestak. Egia esan, euskaldunok ondo ezagutzen ditugun «tontakeriak», astekari honetan 70eko hamarkadan ikusten zirenak bezalako albisteak.

Marokoko agintea eskuzabalagoa izan omen da berbereen nortasunaren aurrean ondoko Aljeria eta Tunisia baino, hori da Maria-Angels Roquek defenditzen duen tesia. Eta hori kolonialisten garaietatik: «hemen, frantsesek bidenabar, amazigh jendeak bere ohitura eta egitura tradizionalak baimendu zituzten. Ziurrenik, nekazal lur eta herrietan nagusi zirelako».
Ordainetan, nazionalismo marokoarra amazigh egitura horien kontra eraiki zen, ikuspegi pan-arabiarrago batean. Herrien eta hirien arteko borrokaren zantzuak ere aurki daitezke etsaigo horietan. Baina independentziaren ondoren Marokoko erregeak ulertu zuen laborari herrialdeak kontrolatzeko zein garrantzizkoa izan zitekeen, eta amazigh herrien antzinako ohiturek bere horretan jarrai zezaten laga zuen. Neurri batean, noski, eta beti ere Jauregiko funtzionarioen kontrol estuaren pean.
Berbereen mugimenduak 1967tik eten gabe garatuz etorri dira, baina indarrik handiena 1990 ingurutik aurrera hartu dute. Rabateko aginteak lortu du hori oraingoz politikara ez pasatzea («nazionalak» ez diren alderdiak debekatuta daude Marokon) baina tarteka istiluak izan dira, eta espetxea ezagutu duten militanteak ere bai. Asoziazionismo berri hori eta auzoko Aljerian Kabilian oldartutakoek agintearen kontra eragin dituzten istiluak edukiko zituen buruan Mohamed VI. errege gazteak, eta jargoian eseri zeneko bigarren urteurrenean esaldi famatu hau aldarrikatu zuen: «Gure nazio nortasuna anitza da, hainbat eraginetatik sortua delako: amazigh, arabiar, sub-sahariar-afrikar eta andalusiarra».
Zeren eta Marokon ere 90eko hamarkada horretan mugimendu oso kontraesankorrak garatu dira. Batetik, islamiarrek unibertsitatean, komunikabideetan eta alde orotan hartu duten indarra, azken hauteskundeotan nabarmen gelditu dena. Eta alderantziz, irekitze demokratikoa eta gutxiengoen eskubideak aldarrikatzen dituztenena. Honetan, Marokokoak Ipar Afrikako gainerako amazigh mugimenduaren barruan oso dinamikoak izan dira.


Amazigh jendeen aurrerakadarako aukera berri bat hain zuzen beren ahultasun nagusitik sortu da: emigraziotik. Antzinako kultura baserri eta artzain leku atzeratuenetan babestu bazen, horietatik lan bila Marokoko hirietara eta Europako emigraziora jo dute biztanleek.
Aspalditik arabofonoak nagusi diren hiri marokoarretatik eta Europa (batik bat Frantzia) eta Amerikako diasporetatik datorkio orain laguntza berria amazigh populuari. Beren sorterria garatzen lagundu nahi dute etxetik urruti joan direnek, baina beren laguntza modu eraginkor eta demokratikoan kudeatu dadin ere nahi dute. Eta hor jokatzen du paper zentrala amazigh asoziazionismoak. Hau gehienbat apolitikoa da, nahiz eta iparraldean (Tanger, Nador...) talde erradikalago edo «neo-siba»k ere zabaltzen ari diren.
Gauza da gure artean ere milaka marokoar bizi dela eta etorkinoi hemen bizimodua errazteko planetan ez dela kontuan hartzen horietako askok (erdiak baino gehiagok) duten amazigh nortasuna. Oharkabean, lehen erdaldunek euskaldun akonplexatuok tratatzen gintuzten bezala erabil ditzakegu. Galdetu, kuriositatez, zure auzoko marokoar horiei. Ausartu ezkutuko eleaz argi mintzatzera, bai zu eta bai haiek

http://www.argia.eus/nethurbil helbidean, gai honi buruzko informazio gehiago eta Interneteko loturak.