HIZKERA BENETAN BITXIA DUTE AUZOKO MAROKOAR HAUEK
Magreb osoa amazigh jatorria duen eskualde handi bat da. Maroko, Aljeria eta Libian amazigh populua oso garrantzizkoa da kopuruz, nahiz eta honetaz zifrak ez datozen beti bat. Etnia eta kultura berekoak diren tuaregak Aljeria, Mali eta Nigerren bizi dira. Mauritaniako zenet jendea ere kultura horretakoa da, Egiptoko siwak bezala, eta Tunisiak ere badu minoria oso txiki bat. Historian atzera eginez, Kanariar uharteetako jatorrizko biztanleak ere amazigh kulturakoak ziren. Argi dezagun hitzen saltsa errazteko, amazigh dela hitza bere singularrean, imazighen pluralean, eta tamazight bai emakumea eta bai hizkuntza izendatzeko erabiltzen dena.
Gutxitan aipatzen da Marokoko herritarren %50 edo %60 tamazight hiztuna dela (gobernuarena da kalkulu apalena eta altuena hizkuntzalariena). Izugarrizko nombrea da hori, gero hizkuntza horrek duen onarpen ofizialarekin alderatuta. Marokoko hizkuntza ofiziala arabiera estandarra da. Profesionalen eta negozioen munduan berriz frantsesa da bigarren hizkuntza faktikoa. Eta amazigh mugimenduaren aldarrikapen nagusia Marokoko konstituzioak berena ofizialtzea da.
Mohamed VI.a errege gazteak keinu sinboliko batzuk egin ditu estatu marokoarraren nortasun ezaugarrien artean kultura zaharra integratzeko, baina tamazight hiztunak duintasunaren minimoen oso azpitik bizi dira beren eskubideei dagokienez. Hizkuntza bera oso gutxi eguneratua dute oraindik, hasteko.
Baina okerragoa dena, errege berriak asmo on teoriko batzuk formulatu arren, estatu aparatu osoa dago arabofonoen esku, eta normaltasun zeinu txikienak arazo izaten segitzen du. Amazigh mugimenduko edozein komunikabide edo web gunetan aurkituko dituzu haur jaioberriei nahi den izena ipintzeko dauden oztopoengatiko protestak. Egia esan, euskaldunok ondo ezagutzen ditugun «tontakeriak», astekari honetan 70eko hamarkadan ikusten zirenak bezalako albisteak.
Marokoko agintea eskuzabalagoa izan omen da berbereen nortasunaren aurrean ondoko Aljeria eta Tunisia baino, hori da Maria-Angels Roquek defenditzen duen tesia. Eta hori kolonialisten garaietatik: «hemen, frantsesek bidenabar, amazigh jendeak bere ohitura eta egitura tradizionalak baimendu zituzten. Ziurrenik, nekazal lur eta herrietan nagusi zirelako».
Ordainetan, nazionalismo marokoarra amazigh egitura horien kontra eraiki zen, ikuspegi pan-arabiarrago batean. Herrien eta hirien arteko borrokaren zantzuak ere aurki daitezke etsaigo horietan. Baina independentziaren ondoren Marokoko erregeak ulertu zuen laborari herrialdeak kontrolatzeko zein garrantzizkoa izan zitekeen, eta amazigh herrien antzinako ohiturek bere horretan jarrai zezaten laga zuen. Neurri batean, noski, eta beti ere Jauregiko funtzionarioen kontrol estuaren pean.
Berbereen mugimenduak 1967tik eten gabe garatuz etorri dira, baina indarrik handiena 1990 ingurutik aurrera hartu dute. Rabateko aginteak lortu du hori oraingoz politikara ez pasatzea («nazionalak» ez diren alderdiak debekatuta daude Marokon) baina tarteka istiluak izan dira, eta espetxea ezagutu duten militanteak ere bai. Asoziazionismo berri hori eta auzoko Aljerian Kabilian oldartutakoek agintearen kontra eragin dituzten istiluak edukiko zituen buruan Mohamed VI. errege gazteak, eta jargoian eseri zeneko bigarren urteurrenean esaldi famatu hau aldarrikatu zuen: «Gure nazio nortasuna anitza da, hainbat eraginetatik sortua delako: amazigh, arabiar, sub-sahariar-afrikar eta andalusiarra».
Zeren eta Marokon ere 90eko hamarkada horretan mugimendu oso kontraesankorrak garatu dira. Batetik, islamiarrek unibertsitatean, komunikabideetan eta alde orotan hartu duten indarra, azken hauteskundeotan nabarmen gelditu dena. Eta alderantziz, irekitze demokratikoa eta gutxiengoen eskubideak aldarrikatzen dituztenena. Honetan, Marokokoak Ipar Afrikako gainerako amazigh mugimenduaren barruan oso dinamikoak izan dira.
Amazigh jendeen aurrerakadarako aukera berri bat hain zuzen beren ahultasun nagusitik sortu da: emigraziotik. Antzinako kultura baserri eta artzain leku atzeratuenetan babestu bazen, horietatik lan bila Marokoko hirietara eta Europako emigraziora jo dute biztanleek.
Aspalditik arabofonoak nagusi diren hiri marokoarretatik eta Europa (batik bat Frantzia) eta Amerikako diasporetatik datorkio orain laguntza berria amazigh populuari. Beren sorterria garatzen lagundu nahi dute etxetik urruti joan direnek, baina beren laguntza modu eraginkor eta demokratikoan kudeatu dadin ere nahi dute. Eta hor jokatzen du paper zentrala amazigh asoziazionismoak. Hau gehienbat apolitikoa da, nahiz eta iparraldean (Tanger, Nador...) talde erradikalago edo «neo-siba»k ere zabaltzen ari diren.
Gauza da gure artean ere milaka marokoar bizi dela eta etorkinoi hemen bizimodua errazteko planetan ez dela kontuan hartzen horietako askok (erdiak baino gehiagok) duten amazigh nortasuna. Oharkabean, lehen erdaldunek euskaldun akonplexatuok tratatzen gintuzten bezala erabil ditzakegu. Galdetu, kuriositatez, zure auzoko marokoar horiei. Ausartu ezkutuko eleaz argi mintzatzera, bai zu eta bai haiek
Donostiako epaitegi batek aurretik emandako epaia berretsi du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. ELAk eta LABek mobilizazioa antolatu dute ostiralerako, eta Euskalgintzaren Kontseiluak bat egin du.
Horixe da datorren irailaren 10ean Frantziako Estatua hankaz gora jarriko duen deialdi herritar berriaren lema. Sarean gaia lantzen ari diren gune asko daude, baina bi interesgarrienak aipatzearren, hor daude, besteak beste, @lessoulevements edota @bloquonstout atariak.
Izan... [+]
Sena ibaitik metro eskasera egon arren, ez dago Mundolingua museoa aipatzen duen turismo gidarik. Kasualitateak baino ez gaitu eraman horra. Nolanahi, horrela aurkitzen dira, maiz, hiri baten sekretu gordeenak.
50 urte dira Francoren diktadura garaiko azken bost fusilamenduetatik. Jon Paredes, Txiki eta Angel Otaegi ETAko kideak, eta Sánchez Bravo, Humberto Baena eta Ramón García Sanz FRAPekoak. Txikiren abokatuetakoa izan zen Magda Oranich, mende erdia eta gero... [+]
UPNk salatu du Nafarroan eskuin muturreko taldeen eta Poliziaren indarkeria aztertzen duen batzordeak ia edonor hartzen duela biktima gisa. María Chivite lehendakariak erantzun dio Poliziak egindako abusuen salaketak asko izan direla eta denboran hainbat garaitan... [+]
Uztailean Keir Starmerren gobernuak erakunde "terrorista" gisa izendatu zuenetik, Palestine Action taldearen aldeko mezuak erakusteagatik ehunka lagun atxilotu dituzte. Larunbatean manifestazioa antolatu dute Londresen eta beste mila pertsonatik gora atxilotzeko... [+]
Zinemagile iruindarrak, ibilbide labur baina baliotsua egin zuen zinemagintzan 1970eko eta 1980ko hamarkadetan, zuzendari lanetan emakumerik apenas zebilenean. Irrintzi lanarekin garai hartako errepresioa islatu nahi izan zuen, eta Ikuska proiektuan euskal emakumeak erretratatu... [+]
Irailaren 9an eta 12an egingo dituzte udako eskolak. Telesforo Monzon eLab Euskal Herrigintzaren Laborategiak hizlari potenteak gonbidatu ditu, besteak beste, Iñaki Iurrebaso, Olatz Altuna, Jon Sarasua, Idurre Eskisabel, Josu Aztiria, Iñigo Urrutia eta Miren Zabaleta... [+]
Sara Fantova zinemagile bilbotarraren Jone, batzuetan filma zinema aretoetara helduko da irailaren 12an. Pelikula komunitarioa sortu du Kaskagorri eta Kranba konpartsekin, Bilboko Aste Nagusian girotuta baitago amodioa, jaia, gaixotasuna eta zaintza ardatz dituen istorioa.
Usaiako "süjetik" gabea, esku andana batek idatzia, errejent multzo batek zuzendua, gertakizun askoren kontari, gisa guzietara kolektiboa da.
Greban dira Benito Menni egoitzako langileak joan den abuztuaren 25etik, irailaren 8ra bitarte. Hermanas Hospitalarias enpresak agindutako kaleratzeen eta unitate itxieren aitzinean, Nafarroako Gobernuak ez duela arduratsuki jokatzen ari salatu dute.
2010ean "Mavi Marmara" itsasontzia abiatu zenetik, Palestinarekiko elkartasun itsas operaziorik handiena osatzen du Global Sumud Flotillak. Israelgo Gobernuak terroristatzat jo ditu nazioarteko ekintzaileak.
Bilboko erdigunean amaitu behar zuen txirrindularitza etapak, baina Deustun sartzear zirela antolakuntzak erabaki hori hartu du, helmuga ingurua manifestariz beteta zegoelako. Aurretik ere igaro dira helmuga puntu horretatik, eta istiluak izan dira. Ertzaintzak gutxienez hiru... [+]
Kontratua segi ala eten, enpresaren erabakia "errespetatuko" lukeela argi utzi nahi izan du Imanol Pradales lehendakariak, Euskadi Irratiari egindako elkarrizketan. Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza.
Astearte honetan egin da Valle de Odietako makroetxaldearen aurkako epaiketa Iruñeko Justizia Jauregian. Epaileak ebatzi behar du ea 2021ean haien lur sailetan egindako isuri baten ondorioz, lur eremu horiek larri kutsatu zituzten ala ez, eta nork eragin zuen. Aditu... [+]