Iruñeko Ezkabara bidean
- Ezkabara bidean: Komerien karrika, Pozoblanco eta Zapateria, San Nikolas auzoa, Nabarreria, Errotxapea auzoa, eta buruz altxatuz gero Erreniagako haize errotak ere bai.
Bego datu hau paleosubertsioaren balizko historiarako.Zugarrondo plaza erraten zioten lehengoek Nabarreriakoari, eta noizbait ere iturri neoklasiko batek kendu zion lekua arbolari. Iturri puntatik hegaldatzen dira australiarrak gaur egun, sangriaz ase, San Ferminetan; eta baten batek hortzak utzi ohi dizkigu, geroko arkeologoen ikergarri. Nabarreria Karmendu da orain, eta ezkerrean ikusi dut Nafarroako errege-erreginen jauregia, kalexka baten buruan. Gure historiaren adierazgarri: erregeordeen (paper zaharretako bisorraien) egoitza izan zen konkistaz geroztik, espioien habia. Eta kapitania militarra gero, espainiar armadak okupaturik. Molak hemendik zion bere traizioa harilkatu errepublikari.
Soldaduak egoitzatik joan eta, okupa bohemio batzuk sartu ziren 80etan, margolari esperimental bezain arno zale. Eta deuserezak gero, zoko urrin, heroina, usteltze eta ahanztura. Harik eta politikariek Artxibo Nagusia ikusi zuten arte hondakin haietan. Lanen hasteko, Evreuxtarren arkeria gotikoa suntsitu egin zuten osoki, eta kurri aitzina. Arkitektura zibilean, erlijiosoan ez bezala, barra libre izaten baitute kontsigna arkitekto ofizialek. Karmen karrikan beti, Zumalakarregi jenerala bizi izan zen luzaz, 25 zenbakian; eta haren etxeko eskaileren baranda Bigarren Gerra Karlistako fusil ahoz egina da. Eta Zumalakarregiren atarira gabe, (lehen Frantziako ataria eta lehen Askakoa) Mikel Castillo iruinsemearen fotoa, peñen zapiez apaindurik, eta baratzea. Hementxe tirokatu zuten bizkarretik, iheska eta armarik gabe zihoala. Hiltzailea dominaz saritua dago. Galtzaileak eta irabazleak beti.
Eta ataria zeharkaturik, maldan behera abiatu naiz Errotxapeara buruz. Garai batean, iluntzean zerratzen zituzten harresiko atariak, eta ez zegoen Hirian sartzerik biharamun arte. "Dohakaiztuna,Zizurrera orduko iluna" bildu zuen Oihenartek mende haietan. Zubi berri afrusaren pean pasatu naiz Argaren bertze bazterrera, ehunka oinezkok marraztu xendran zehar; gainetik autoak burrunbaka pasatzen dira, dekoratu futuristetan bezala. Errotxapea auzo langile eta nekazaria da, Bilbokoak kantatu nolaxe: erreka ondoko barazki biologikoak eta greba historikoak lantegietan.
Aspaldi honetan, plan urbanistikoa itxura berria ematen ari zaio, batzuren onerako eta zenbaitzuren kaltetan. Oraintxe zeharkatu behar dudan San Pedroko zubi zaharraren puntan, eraikuntza baten hondarrek salatzen dute beti alkate ohi hura, Lorea Etxearen erauslea: jaime I exkabator. Gezurra dirudi, lauzazko zola tipi honen gainean, hainbertze bizia pasatu izana gaztetxe hartan... bilkura, gaupasa, atelier... Zu gabe etorriagatik, malenkoniatzen hasia naiz dagoeneko; noan aitzina bada, eta zalu gero.
Errotazaharreko zubittoa zegoen lekutik, San Pedro komentu zaharra begi bistan dut, beti mutatzen ari. Oraingoan liburutegia ere zabaldu dute bertan, eta sala bati Jimeno Jurio izena eman diote; Honelakoxeak gu, sujeta handiago eta hiri barnetik urrunago. Auzoetara jo beharko duzu Campion, Joana III edo eta Jose Maria Jimeno Jurio beraren plaka ofizialaren ikusteko. Beharrik auzoak. Iparra galdu gabe, beti ere, Marzelo Zelaieta hiribide luze eta inurritsura iritsi naiz. Gurutzatu, eta Artika karrikan sartu. Ezkerrean, adreilu gorrizko fabrika ikaragarria: MATESA. Francoren garaian eman zen ministroen krisi larriena markatu zuena: Fraga, Solis eta bertze11 ministro faxistari kargua kendu zien diktadoreak. 18tik. Heien ordez Opus Deiko teknokratak sartuko ziren, malobraren irabazle. Norbaitek egitasmo industriala saldua zion Francori: puntako makineria baliatuz, oihalgintzaren iraultza ekarriko omen zuen delako MATESAk. Lantegi animalea eraiki ondoren, destapatu egin zen marro, ederra, dena iruzur, eta milioi aunitz betiereko desagerturik.
Ez zen sekula harako makineria martxan hasi, eta fabrika hertsirik egon da luzaz, harik eta berriki zatika alokatzen hasi den arte. Kontzentrazio eremu itxura duen gune honetan biltzen dira egun, bertzeak bertze, Errotxapeako AEK, Kukuxumusu, diseinu enpresak, Batasuna... Iruñea inguraturik daukan zirkunbalazioa gainetik salbatu dut, zubi baten barrena, eta luza gabe Artika herrian naiz.
MENDIA
Ezkaba kukullan, bertze hainbertze mendietan bezalaxe, kristauen ermita eraiki zuten inoiz. San Kristobal eman zioten izena. Bigarren karlistaldiaren ondotik, gotorlekua eraiki zuen Espainiako armadak, Iruñea kontrolatze aldera: harresi, galeria, lurpeko labirintoa mendian barrenaturik. Eta bastioi militar gisa mamitua zena, presondegi espantagarri bihurtu zuten inoiz. Hemen metatzen ziren 2.500 preso politiko: anarkista, laborari, abertzale, sozialista. Zafraldiak, gosea, zorriak, tuberkulosia; halakorik ez omen zuen ikusi Rafael Aizpun justizia ministroak, kartzela bisitatu zuelarik 1935ean. Frente Popularrek hustu egin zuen espetxe makabroa gero, hurrengo urteko bozak irabazi baiko, baina ez zuen betirako errautsi; eta gerra hastearekin bat, mukuru beterik zen berriz.
1938ko maiatzaren 22an, zaindariak beretu orduko, ehunka preso iheska eskapatu ziren oihanean beheitik. Gaizki armaturik -latak, koilarak, hodiak- eta guti antolaturik, ehizatuak izan ziren monteria odoltsuan: Hiritik jin frankistek 187 gizon hil baitzituzten mendian bertan, eta bertze 14 Iruñeko gaztelu gibelean, "epaitu" eta. Gutienek erdietsi zuten bertze aldera pasatzea. Eta hementxe nagokizu orain, Ezkaba kaskoan, San Kristobaleko galerietan zehar, horrorearen erraietan, bakarrik. Iruñerria inguratzen dituzten bertze mendiak ikusi gabe, egun oskarbiagatik. Nuremberg izan bagenu, honako hau museo litzateke. Graffiti berria egin, eta etxera itzuli naiz, fixtuka.
Hamaika familiak egin dute ikastetxe publikoan D eredura pasatzeko eskaera. Zentroak baiezkoa eman du, baita Udalak ere, baina errefusatu egin du Nafarroako Gobernuak "espazio falta" argudiatuz.
Presidentetzarako bozen lehen itzulian bigarren gelditu ostean, hautagai independenteak puntu bateko aldea atera dio Trzaskowski egun gobernuan dagoen alderdi europazaleko hautagaiari. Emaitza ofizialak argitaratu arte ez da argi egon zein izan den bozen irabazlea, bigarren... [+]
Debekua uztailak 1ean sartuko da indarrean hainbat espazio publikoetan, hondartzak edo parkeak kasu. Araua errespetatzen ez duten herritarrei 135 euroko isuna jarriko diete.
5.000 lagun inguru bildu dira Yala Nafarroak eta BDZk igande honetan Iruñean deitu duten manifestazioan, Israelekin harremanak haustea eskatzeko. Halaber, erregimen sionistarekin edo Israelgo enpresekin interesak eta negozioak mantentzen dituzten Nafarroako enpresen eta... [+]
Israelgo armadako tankeak eta droneak zentrora bertaratzen ari ziren palestinarrei eraso egiten hasi dira, eta 31 lagun hil eta 115 zauritu dituzte. Israelek AEBek proposatutako su-etena onartu ostean, Hamasek zenbait baldintza gehitzea eskatu du: su eten iraunkorra... [+]
Abian da zesta-puntako Nazioen Liga. Ekainaren 6ra bitartean, hainbat selekzio arituko da lehian Gernika-Lumoko Jai Alai pilotalekuan, euskal selekzioa tartean. “Historikoa” da hori, txapelketaren antolatzaileek adierazi duten moduan, euskal selekzioak aurrenekoz... [+]
-M.jpg)
Ekainaren 6, 7 eta 8an Ficoba produktu eta zerbitzu ekologikoz beteko dute, “jasangarritasunarekiko konpromisoa” dutela ziurtatu duten 117 enpresak. Azokaz gain, egitarau oparoa prestatu dute, eta hainbat tailer eta hitzaldi egongo dira, baita bizikleten bigarren... [+]
Gernika-Palestina herri ekimenak antolatuta, Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute gaur eguerdian Alderdi Ederren. Gorputzak goitik behera izara zuriz estalita, lurrean etzan dira ehunka lagun, Palestinan egunero bizi duten egoera lazgarriari erreferentzia eginaz.
Euskal Herriko hainbat txosna eta jai batzordek deituta, elkarretaratzea egin dute larunbatean Bilboko Miribilla auzoan. Azpimarratu dute txosnak ez direla "edariak zerbitzatzeko barra hutsak", jai herrikoien "bihotza" baizik. Horregatik, Txosnak. Gureak, denonak... [+]
Osasun etxeko telefono deiaren itxaronaldian, supermerkatuko korridoreetan, kiroldegiko aldageletan... Isilune izan daitezkeen uneak soinuz betetzen ditugu. Zergatik, zertarako? Isiltasunak urduritzen gaitu? Sor diezazkiguken barne gogoetengatik?
Zortzigarren saioa, eta... [+]
Dozenaka eragilek babestutako agerraldi jendetsuan, kezka agertu du auzoetan mezu xenofobo eta baztertzaileak indartzen ari direlako herritarren artean. Herrigintzak “zailtasun eta erreminta falta handia” duela uste dute, baina gatazkei elkartasunetik eta saretuz... [+]
Aspaldian Irunen ikusi den manifestaziorik jendetsuenetakoa izan da larunbatekoa, Bidasoako ospitaleko zerbitzuak desegitearen aurka. Besteak beste, larrialdi pediatrikoak, haur eta gazteentzako psikiatria zerbitzua eta urologia ezabatu dituzte, eta agerikoak dira ondorioak... [+]
Correosen bidalketa zerbitzuan "kaosa" eta "kolapsoa" nagusi den bitartean, enpresa publikoak Axa aseguru etxearekin akordio bat iragarri berri du. Ekainaren 1erako, Correosek Espainiako Estatu osoan dituen 800 bulegoetan Axaren aseguruak egin ahal izango dituzte... [+]