ORGANO ERROMANTIKO UGARI ETA ONAK
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Esteban Elizondo, Donostiako musika kontserbatorioan organo irakasle da. Orain gutxi aurkeztu du organo erromantikoaren inguruan egindako bere tesia: "La organería romántica en el País Vasco y Navarra (1856-1940)".
Garai hau berak proposatu du, epe horren aurretik eta ondoren egindako tresnak erabat desberdinak baitira. 1856. urtearen aurretik egindakoak barrokoak dira. Organo horiek desberdinak izaten ziren herrialde batetik bestera eta horrek, musika jotzeko garaian ere muga ugari ezartzen omen zituen. Organo ona omen zen, izaera handikoa eta teklatu bakarrekoa. Muga horiek, ordea, molde berriak bilatzera bultzatu zituen garai hartako organogileak.
Eboluzio horren emaitza izan zen organo erromantikoa. Handiagoak ziren hauek, bi edo hiru teklatudunak, beheko doinua ateratzen zutenak eta ondorioz, teknikoki aukera gehiago eskaintzen zituzten.
Frantzian eta Alemanian hasi ziren horrelako organoak egiten, eta bertatik iritsi ziren Euskal Herrira ere. Egile garrantzitsuenak, Cavaillé-Coll eta Stoltz ziren garai hartan.
Lekeitioko elizan dago Euskal Herriko organo erromantikorik zaharrena. 1856. urtean eraiki zuten. Tamainu ertainekoa da eta bi teklatu ditu. Harrezkero, pixkanaka hedatuz joan ziren mota honetako tresnak. Esanguratsuenen artean daude Donostiako Santa Maria eta San Bizente elizetakoak, Loiolako basilikan dagoena, Azkoitikoa, Tolosakoa eta Bergarakoa...
Gipuzkoan daude organo erromantiko garrantzitsuenak, baina Hego Euskal Herriko beste lurraldeetan ere badaude onak. Horren lekuko, Portugalete, Lekeitio edota Berako organoak.
Gainera, Hego Euskal Herrian dauden organo erromantiko hauek, badaukate beste bereizgarri bat, Europan geratzen direnekin alderatuz. 1940. urtetik aurrera, organo hauek zahartzat jotzen hasi ziren Europan eta neoklasikoak sortu zituzten. Toki askotan, erromantikoak eraldatu egin zituzten garai berrietara egokitzeko eta jatorrizko euren izaera galdu egin zuten. Hemen ez zen, ordea, horrelakorik gertatu. Hasierako egiturarekin mantentzen dira eta gainera, egoera onean.
Horregatik, sarritan atzerriko musikagile asko etortzen dira hemengo elizetara, diskoak grabatzera. Organo erromantikoen benetako kutsuarekin irteten omen dira grabazioak.
Lehenengo urteetan, atzerritik etorri ziren organogileak, lehenengo tresnak egitera. Gero, ordea, euskaldunak ere hasi ziren industria honetan muturra sartzen. Azpeitia da horretan nabarmendu zen herria. Organo erromantikoak 1856an hasi baziren, hogeita hamar bat urte beranduago hainbat azpeitiarrek ikasia zuten jada ofizioa. Amezua, Elezgaray eta Olaziregi bezalako organogileek tresna asko eta onak egin zituzten. Organería Española S.A. enpresa ere Azpeitian sortu zen. Euskal Herriaz gain, Espainian, Portugalen eta Hego Ameriketan ere organo erromantiko ugari eraiki zieten enpresa hauek.
Askori zaila gerta dakioke Euskal Herria bezalako lurralde txiki batean hainbeste organo erromantiko nola egon daitekeen ulertzea. Hori azaltzeari eskaintzen dio Esteban Elizondok bere tesiaren zati handi bat. Garai bateko artxiboetan buru-belarri ibili da, kontratuak ikusi, ordaintzen zutenak nortzuk ziren jakin eta lanak nola egin ziren ikertzeko. Garai honetako organoa hainbeste zabaltzearen arrazoia, bere esanetan, pertsona jakin batzuren diru emaitza izan zen. Bergaran esaterako, emakume batek ordaindu omen zuen organoa. Loiolako basilikan jesuita batek bere testamentua utzi omen zuen organoa egiteko eta Tolosan berriz, herritarrek emandako diruarekin eraiki zuten. Kasu batzuetan, Foru Aldundiak eta udalek ere eman omen zuten laguntza
Gainera, berak dioenez, tresnaz gain, euskal obra ugari dago organorako idatzita eta horietako asko erabat ezezagunak dira. Aurten esaterako, Jesus Guridi musikagilearen obra oso bat eskainiko omen du Alemanian. Berak dioenez, txundituta geratzen dira atzerrian horrelako lanarekin eta partiturak eskatzen omen dizkiote.
Halabeharrez hasi omen zen tesi hau egiten baina bost urteko ikerketaren ostean, lan mardula aurkeztu du.
Argitaratu aurretik, Alemania, Frantzia, Danimarka eta Belgikatik eskatu dizkiote jada kopia bana. Azkoitiko koruan aurkeztu zuen bere tesia iragan otsailean, Kataluniako unibertsitateko epaimahaia aurrean zuela. Bikaintzat jo zuten lana eta Cum Laude onespena ere eman zioten
Loiolako basilikakoa: 3 teklatuko organoa, Cavaillé Coll frantziarrak egindakoa.
Azpeitiako parrokiakoa: 3 teklatuko organoa, Cavaillé Coll frantziarrak egindakoa.
Tolosako parrokiakoa: 3 teklatuko organoa, Stoltz frantziarrak egindakoa.
Bergarako parrokiakoa: 3 teklatuko organoa, Stoltz frantziarrak egindakoa.
San Bizente elizakoa (Donostia): 3 teklatuko organoa, Cavaillé Coll frantziarrak beste batzurekin egindakoa.
Lekeitioko parrokiakoa: Tamainuz ertaina eta Euskal Herriko lehen organo erromantikoa
Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.
Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]
Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]
María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]
Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]
Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.
Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]
Ekainaren 23aren eta uztailaren 2aren artean iraganen da ahozko azterketa. Frantsesez pasa beharreko azterketa izanda, Seaskako, sail publikoko eta pribatuko irakasle batzuek publikoki jakitera eman dute euskaraz bideratzeko aukera eskainiko dietela ikasleei.
Gasteizko Umandi ikastola duela 50 urte sortu zuten hainbat familia aski ausartek –herri ekimena, orduan ere–, euskararen transmisioa ardatz hartuta. Mende erdia joan da, ikastola hazi egin da, belaunaldi berriak hezi ditu ez gutxi, komunitate baten erreferente ere... [+]
Maitasun erromantikoari lotuta, nerabe askok normalizatuta eta barneratuta du bikotekideak mugikorraren eta sare sozialen bidez kontrolatu nahi izatea. “Inportantea da ziberbiolentzia gisa identifikatzea, eta ez maitasun seinale gisa”, gogorarazi dute ikertzaileek.
Sexu erasoei lotutako epai ugari eman dira azken egunetan, eta bost gizon zigortu dituzte. Tuteran izandako bortxaketa batengatik, bi gizoni 9,5 urteko kartzela zigorra ezarri diete. Gasteizen gizon bati bost urteko kartzela zigorra ezarri diote emakume bat bortxatzeagatik... [+]
3.000 zauritu ere utzi dituzte Israelgo armadaren erasoek. Maiatzaren bukaeran berrekin zioten laguntza humanitarioari, GHF fundazio estatubatuarraren eskutik; eta ordutik, bertaratutakoei tiro egin diete soldadu israeldarrek.