Lizarra-Garaziko Akordioaren garaian, 1988an, Ruiz Olabuenaga irakasleak prentsaren azterketa kualitatibo bat egitea proposatu zien Deustuko unibertsitateko bere ikasleei. Hiru gai eman zizkien aukeran: langabezia, egungo gazteriaren morrontza eta euskal nazionalismoa hizpide duen Espainiako prentsaren zutabegileen azterketa. 80 ikaslek azken gai hau lehenetsi eta 30 zutabegileen artikuluak aztertu zituzten. Emaitza «Opinión sin Tregua» (Visos y denuestos del nacionalismo vasco 1998-1999) liburua da; «Información y proganda ante el conflicto vasco» izeneko liburuaren osagarria.

Prentsako iritzi-zutabeei buruz. Hiru kazetari mota dago. Bat: mezua helarazten duena. Bi: ekimen politiko baten soldatapeko konspiratzailea. Eta hiru: Estatuaren defentsan ari den kazetari zelataria. Espainiako prentsan, iritzi-zutabeak idazten dituen laugarren kazetari mota bat gehitu behar zaie hiru hauei. Kazetari honek berezko idazkera edo estilo bat sortu du Espainiako kazetagintzan:«estilitismoa». Hitz hau ez dator «estilo»tik, «estilita»tik baizik. Artikulugile honek ezaugarri berri bat darabil euskal nazionalismoaz idazten duenean, itxura (edo itxurakeria) eta laidoa (edo iraina) darabiltza euskal nazionalismoaren aurka bereziki.

Grezia zaharrean «estilita» zutabearen gainean jartzen zen ermitaua zen. Ermitaua edo anakoreta zaharra zutabe gainean igoa bizi zen eta berak aholkatzen zituen basamortuan barrena zihoazenak. Liburuan azaltzen diren iritzi-zutabegileak «estilita» haiek bezalakotsuak dira. Hau da, beren zutabeetatik «zuk ez dakizu, nik badakit» esaten diete irakurleei. «Zuk hau uste duzu? Bada ez. Honelaxe da». Iritzia eman beharrean errealitatearen itxuraldatze bat egiten dute, alegia, itxurakeriak eskaintzen dituzte. Itxura -edo visoa- argiak begietan eragiten duen itxuragabetze bat da. Kasuon, artikulugileok euskal nazionalismoaren koloreak itxuraldatzen dituzte, nazionalismoaren kolore anitzak agertu beharrean, itxuragabeki zabaltzen dituzte bere koloreak. Iritzi-zutabe hauek deigarriak eta sentsazionalistak dira, pertsonak estigmatizatzen dituzte, baita errealitatea sinplifikatu, distortsionatu eta faltsifikatu ere.

Erabatekoa. Gauza bat da egunkarietan iritzi askatasuna izatea, eta beste bat egunkari batek iritziemaile hauek horrela idazten uztea. Zutabegile hauek gorroto ikaragarria ereiten ari dira Espainian. Gorrotoa hain da handia, ezen eta, egunen batean, Jose Maria Aznarrek euskal nazionalismoarekin akordio batera iritsi nahiko balu ere, ezin izango lukeela. Honezkero, Aznarrek espainol iritzi publikoa kontra dauka edozein akordio posible baten aurrean.

Bai. Ordurako oso hedatua zegoen jada. Iritzi-zutabe mota hau ETAk Miguel Angel Blanco PPko zinegotzia hil zuenean indartu zen. Victoria Prego kazetariak Espainiako lau gobernuburuak -Suarez, Calvo Sotelo, Gonzalez eta Aznar- atzean zituela «A por ellos» oihua jaurti zuenean euskal nazionalismoaren aurkako hedabideen aldetiko erasoaldi ikaragarria zabaldu zuen. Euskal nazionalismoaren aurkako gerra oihua izan zen, «maccarthysmoa»ren hasiera. Izan ere, gauza bat da borroka politikoa eta beste bat gerra politikoa. Espainiako hedabideetatik biolentzia mediatiko izugarria burutzen ari da. Hitzek ez dute hiltzen baina pertsonen ideiak urratu eta bortxatu egiten dituzte. Funtsean, egoera politikoa itxuraldatu eta zaildu egiten dute.

Espero genezakeen kontra, iritzi-zutabegile hauen jarrerak okerrera egin du, irainak are gaiztoagoak dira. Hedabide hauek maiatzaren 13ko hauteskundeak iragarri eta behartu zituzten. Kanpaina ikaragarria zabaldu zuten euskal nazionalismoaren kontra, ordea, frustrazio itzela jaso zuten ordainetan. Beren kanpainak porrot egin zuen eta modu eta neurri batean euskal nazionalismoa indartu dute. Hedabide hauen kanpainak indarrean segitzen du tamalez, Aurelio Artetak edota Fernando Savaterrek ildo beretik segitu nahi dute. Ez dute eskarmentu nahikoa hartu, antza; ez dute aldatu nahi behintzat.

Gogo intelektual bat bete nahi izan dut. «The Economist» egunkarian agertutako berri batek animatu ninduen. Aznar jaunak euskal nazionalismoa erasotzean EAJko kideak pariak bezala tratatzen dituela zioen egunkari honek. Jeltzaleak baina, eta nazionalistak oro har, ez direla pariak esaten zuen egunkari honek, eta nik ere bai.

Hasteko, pertsonen ideologiarekiko errespetua eskatzen dut. Pertsonaren ideologia edozein dela ere, ezin da berau iraindu eta laidoztatu. Nire eredu teorikoa epailearen eredua da. Epaileak iraindu gabe tratatu behar du epaitua; errespetuz hitz egin behar dio zigortuari. Epaileak pertsona bat hiltzailetzat jotzen badu, zigorra jartzen dio, baina, «putakume edo usteldu zaitez!» esan gabe. Epaileak formala behar du izan, ez du «estilita» izan behar. Iritzi-zutabegileek ere horrela tratatu behar dituzte euskal nazionalistak. Euren kazetaritzak, baina, ez du justiziaren eredua segitzen.

Ni ez naiz politikoa, soziologoa naiz. Ez dut zer den ondo eta zer gaizki esan behar. Gizarteak zer esaten eta eskatzen duen aztertzen dut. Jende gehienak Lizarrako Akordioa bake saioarako bidea ontzat jo zuen. Aukera zapuztu ostean ere gizartearen gehiengoa bide horren alde agertzen da. Harrezkero, Batasunako jarraitzaileen erdiak ez du biolentziarik nahi eta gainontzeko nazionalistak zer esanik ez; gehiengoak ez du indarkeriarik nahi. Izan ere, teorikoki behintzat, protesta soziala lantzen den sistema batean biolentziak ez du izaterik. Alabaina, biolentzia historiaren motorea da. Boterea duenak ere biolentziaren bidez eusten dio botereari. Tristea da, baina horrelakoa da giza kondizioa.

Nire datuen arabera biolentziari ekiten dioten %83 ez dira ikastolatik pasa izan. Halaber, biolentzia praktikatzen duten euskal jatorriko katolikoak beren jatorria kanpoan dutenak baino gutxiago dira. Euskal katoliko tradizionala hil da. Etakideak ez doaz mezara, ez dute apaizekin harremanik, ez dira ikastolan hezitako umeak ez Elizako enarak.

Ezein mugimenduk ez dio biolentziari musu-truk uko egiten. Biolentzia Estatuaren monopolio da, halaber. Funtsean, boterea helburu izaki, boteretik ere biolentzia erabiltzen da. Hala ere, nazioarteko egoera kontuan hartuta -Berlineko harresia eroria, EEBBen aurkako erasoa eta globalizazio ekonomikoaren joera- ETAk erakunde bezala oso zaila du irautea. Gizarte fenomeno gisa badu segitzea, ordea. 15 eta 30 urte arteko 20.000 gazte inguru prest daude biolentziari ekiteko egun ere. 1975an biztanlegoaren %3 prest zegoen eta 2000n kopurua berdina da. Sostengu soziala berean mantentzen bada, biolentziak iraun dezake luzaz.

Ez dute euskal nazionalismoa zientifikoki ezagutzen, ez dira jabetu euskal nazionalismoak bizi izan duen eskarmentuaz. Euskal nazionalistak arrazistak garela esateko Sabino Aranaren testuetara jotzen dute. Adibidez, nik oraingo espainolez berba egiten dudanean, ez naiz Felipe II.aren Espainiaz ari. Egungo nazionalismoa postindustriala da, hirikoa da; komunismoa eta faxismoaren ondoan bizi izandakoa. Nik Espainiako ezkerrak eta eskuinak bere historian ikasi dutela onartzen badut, bada, haiek ere onart dezaten euskal nazionalismoak ere ikasi duela. Xabier Arzalluzek Euskal Herrian jaioek soilik botoa emango balute nazionalismoak irabaziko lukeela esatea ez da arrazakeria, datu objektibo eta estatistikoa da. Espainolei izorratzen die hori entzuteak, ordea. Zorroztasun historiko eta zientifiko gehiago behar da, eta errespetua.

Ikusmolde hau zutabegile hauen itxurakeriaren beste ondorio bat da. Euskal nazionalista bezala azaltzen garen unetik ez omen dugu intelektualak izaterik. Euskal nazionalismoa baserri giroko fenomeno bezala ikusten dute oraindik ere, eta ez dira nonbait hiriko fenomenoa izatera pasa dela ohartzen. Euskal nazionalismoak ez zituen EAEko azken hauteskundeak irabazi herri txikietan lorturiko botoei esker; EAEko botoaren %10 da herrixketakoa. Baina, gauza bat da herri txikietako herritarren %90k boto nazionalista ematea eta beste gauza bat da nazionalisten %90 baserritarra dela esatea. Itsuen artean %90k badaki irakurtzen, baina irakurtzen dakien jendearen %90 ez da itsua

Bai. Francoren diktaduraren porrota lekuko. 1977ko hauteskunde orokorretan 1936ko emaitza berberak errepikatu ziren; Francoren 40 urteko agintaldiak ez zuten aldatu gizartearen nahia. 1977ko herritarren %80 ez zen Euskadin bizi 1936an; ez zirelako oraindik jaioak izan edo herritarren %53 kanpoan sortua zelako. 1977ko hauteskundeetan EAEko botoemailen %53 etorkina zen, gehiengoa. Logikoki ez zion bere botoa euskal nazionalismoari eman behar, baina eman zion. Egun, herritarren %30 kanpoan jaioa da. Hauen seme-alabak ordea, gero eta hurbilago dira euskal nazionalismotik. Euskal Herrian sortu ez den gehiengoak nazionalismoa bozkatzen du. Horixe da euskal nazionalismoaren indarra, pertsonez haratago doana. Azken 150 urteotan -ez politikoki ulertuta- etorkinak euskal kultura asimilatuz joan dira eta gero euskal nazionalistak bihurtuz. Euskal nazionalismoak joan den mendearen erdialdean iritsi ziren etorkin langileen seme-alabak integratu eta bere egin ditu. Adibidez, euskal jatorrikoak badu euskalduntasunarekiko fideltasuna, eta badu euskalduna ez denarekiko erresumin moduko bat. Etorkinen euskal seme-alabak badute bi fideltasun: euskaltasunarekiko fideltasuna, bertan sortu direlako, eta gurasoen jatorriari fideltasuna. Kalean kanpoko bezala ikusiak dira eta etxean euskaldunak bezala. Honek zera esan nahi du, Euskal Herriaren etorkizuna etxean dela; etorkizuna euskal nazionalismoarena da