Inongo idatzietan jasorik ez dago. Eta hala ere, Mutrikuko zaharrenak Santu Guztien inguruko gauren batetan -batzuek urriaren 31ean zela diote, gehienak azaroaren lehena dute gogoan eta bada 2a aipatzen duenik ere- herriko gaztetxoak alde batetik bestera ibiltzen omen ziren jendea beldurtzen. Egun batzuk lehenago inguruko baratzetan kalabazak lapurtzen zituzten, gero hustu eta barruan kandelak sartzeko. Kalabazak atarietan-eta jartzen zituzten. Kanta bat ere bazen horren inguruan: «Xesteron kontra, animen alde...» (Xestero Mutrikuko ehortzailearen izena zen). XX. mende hasierako urtetan egiten zela behintzat badakigu.

Horixe da Aritz Arrizabalaga Mutrikuko Udaleko Garapen eragilearen 91 urteko amonak eta beste batzuek kontatzen dutena. Haritz Jangek/n Me Gazte Elkarteko kide ere bada eta duela urte batzuk ohitura hura berreskuratzea otu zitzaien elkartekoei. «Ohitura bere horretan berreskuratzea zaila zen eta moldatu behar izan genuen» dio Arrizabalagak. Duela lau urte izan zen hori. Baina ospakizunaren elementuak Halloween amerikarraren berdintsuak ziren eta jendeak horrekin identifikatu zuen. «Hurrengo urtean beste era batera antolatu behar genuela erabaki genuen». Horrela, bigarren urte horretan kultur aste modukoa antolatu zuten, Euskal Herrian heriotza nola bizi zen azaltzeko helburuarekin. Heriotzarekin zerikusia zuten iraganeko elementuekin erakusketa bat antolatu zuten, Gurutze Ezkurdia etnografoaren eta Juan Madariaga historialariaren hitzaldiak eskaini zituzten, Joxe Mari Karrerek heriotzaren inguruko ipuinak kontatu zituen, Anjel Lertxundi eta Juan Kruz Igerabidek literatur saioa eskaini zuten... Santu Guztien bezperan, urriaren 31n, aldiz kale animazioa eta dantzaldia izan ziren. Ordutik urtero egiten da kale ikuskizuna, beti ere heriotzari erreferentzia eginez. Sua eta pirotekniarekin jokatu ohi da ikuskizunotan, horregatik gauez egiten dira, kaleko argi guztiak itzalita. Gerora zine emanaldiak edota bertso saio bereziak ere antolatu dira.
Lehen urte horietan festaren berri ahalik eta gehien zabaldu nahi zuten eta horretarako haurrak erabili zituzten: «Ikastolara joan ginen eta, aiton-amonei galdetuta, jai honi buruzko idazlana egin zezaten eskatu genien haurrei». Bigarren urtean kalabaza tailerra ere antolatu zuten eta haurrak ez ezik helduren bat ere hurbildu zen bertara. «Jendeari Amerikatik datorren festa bat ez dela adierazi nahi genion, Mutrikukoa bertakoa dela». Lau urte pasa direnean, Mutrikun (eta inguruetan) gehienek «Gaba Beltza» entzun eta badakite zer den: «Heriotzari alderdi makabroena kendu, alderdi ‘ludikoa’ azaleratu eta haren inguruko ikuspegiak eta ohiturak zabaltzeko festa».
Parranda egiteko aitzakia ere badela aitortu digu Aritz Arrizabalagak. Mutrikutik kanpoko gero eta jende gehiago hurbiltzen omen da horretara, baina «hau ez dela parranda hutsa adierazi nahi diegu». Horregatik Gaba Beltzean, kale ikuskizunaz gain, diapositiba emanaldiak egin izan dira kalean, tabernak modu berezian dekoratzen dituzte, bere eskaparatea aldatzen duenik ere bada, megafoniatik musika egokia jarri ohi da... guztia jaiak alderdi bereizgarri bat baduela adierazteko. Herritarrak ere, gero eta gehiago, beltzez jantzita irteten omen dira kalera.
Jangek/n Me Gazte Elkarteaz gain, gero eta gehiago dira egitarauaren osaketan parte hartzen duten taldeak. Iazkoan, adibidez, Zine Forum Taldeak, Mugak, bertso eskolak, ikastetxeek, gurasoen elkarteek eta aisialdi taldeak parte hartu zuten. Mutrikuko Gazte Asanbladak ere kontzertu bat antolatu zuen iazko Gaba Beltzean eta aurten berriro sartu dira egitarauan. Gaztetxe berria ere dekoratuko omen dute. «Ea gazteek jai hau gogoz hartu eta erreleboa hartzen diguten».
Gazteek erreleboa apurka hartzen duten bitartean, Aritzek etorkizunerako mila egitasmo darabilzki buruan, Mutrikuko Antzerki Taldea jai berezi honetan inplikatzearena, kasu. Ideiak behintzat ez zaizkio falta: «Heriotzaren mundua oso zabala eta aberatsa da. Hilkutxan sartzen ziren txanponetatik hasi eta Egiptoko piramideak bitarte, dena dago heriotzari loturik». Ideiak soberan, baina denbora falta. Eta dirua ere, nahiko justu. Milioi bat pezeta inguruko aurrekontua izan ohi dute eta gehiena kale ikuskizunek eramaten dute: «Piroteknia erabili ohi da eta seguruak ordaindu behar izaten dira, taldearen garraio eta mantenua bezala». Udaletik eta Tabernarien elkartetik jasotzen dute dirua.
Aurrekontuak aurrekontu, heriotzaren festan bizirik dagoela ospatu nahi duenak, datorren astean Mutrikura hurbiltzea besterik ez du. Gaba Beltzaren iazko afitxak zioen moduan: «Dum vivimus, vivamus»