«TRINTXERETAKO KULTURA EZ DA DESAGERTU EUROPAN»


2001eko irailaren 16an
Umorea da Edorta Jimenezen armarik onena, eta aldarte horrekin kontatzen ditu Europan zehar eginiko bidaian bizitakoak sortu zizkion kezka eta gogoeta sakonenak ere, Txalaparta argitaletxean kaleratutako "Europako mugetan barrena" lanean. 103 idazle pilatu ziren Eurobylon literatur tailer alemaniarrak antolatutako trenean, laurogeitik gora hizkuntza europarren ordezkari gisa. 42 egun pasa zituzten elkarrekin, Lisboa-San Petesburg antzinako Europako Iparraldeko espresaren ibilbidea eginez, nahiz oraingoan beste geldialdi batzuk ere egin trenak eta bere ibilaldia Berlinen amaitu. Baldintza bakarra jarri zieten antolatzaileek idazle bidaiariei: trenera igotzen zenak, bidaia amaitu artean ekitaldia ez uztea.

Zurekin batera joandako zenbait idazleren gogoetak ere tartekatu dituzu liburuan. Zergatik hori?
Ikuspegi osoagoa eskaintzearren. "Euskaldunon Egunkaria"ri eta "Gara"ri eskaini nizkien kronikak eta bestela idatzi nituenak daude liburuan. Hiztegirik gabe eta edozein egoeratan egina izan da, hori du bere meritu nagusia. Eta egin badut, aldez aurretik hartutako konpromisoa betetzeko izan da, Idazleen Elkartetik, Eusko Jaurlaritzatik eta Europako Batasunetik diru laguntzak jaso nituelako bidaia hau egiteko, eta euskaldungoarentzat idatzia utzi behar nuela uste nuelako. Zor bat kitatu dut, behintzat.

Bidaiaren balantze moduko bat egiterik ba al duzu?
Bada, bidean joan zena eta bueltan etorri dena ez direla pertsona bera izaten. Erromara joan ohi zelako etorri zitzaion burura Freudi psikoanalisiaren muina dena. Eta Darwinek, Beagle itsasontzian joan zenean, berak nahi gabe ere, bere fede sustraien kontrako teoria berri bat sortu behar izan zuen ikusitakoak azaltzeko. Haatik gerta dakizuke Pigaffetari gertatutakoa ere: Magallanes eta Elkanoren espediziora kronikari gisa joan, eta konturatu ere ez zen egin nor zen espedizio hura amaitu zuen buruzagia…

Eta zuk, zer ekarri duzu bidaia horretatik?
Gutxieneko programa bat, amesten dudan Euskal Herriarentzat. Guk ditugun arazoak Europan beste leku askotan ere badirelako, besterik esaten diguten arren. Mugak arazo dira oraindik Europan. Badakigu den-denaren azpian ekonomia arazoak daudela, baina, bestalde, gezurra dirudi guk, euskal herritarrok, historian zehar gure artean bakea ezin egitea. Beharbada Sarrionandiak dioen moduan "txikiak izaten ikasi behar dugulako" izango da, eta hori ez da erraza. Umeak ez du txikia izan nahi. Futbolean denek izan nahi dute txapeldun…

Erraz gauza al daiteke zuk ekarritako programa hori?
Ez dut uste, arazoak ez dira gureak bakarrik… Izan ere, Bigarren Mundu Gerra ez da amaitu. Azken batean, Europan ez da amaitu Napoleonen proiektua, estatu handi bat egitearena. Eta besteok zer? Gizabanakoak, zer? Zeren inoiz ez dira pertsona bi hiltzen; banan-banan hiltzen gara guztiok, bakoitza hiltzen da. Beraz, kontua da proiektu horretan gizabanakook zein leku dugun, herriek zein leku duten, eta klase bakoitzak zein leku duen. Hori da gakoa. Eta hori konpontzen ez den bitartean, ez dago bakerik.

Begiak zabalik eta belarriak adi joan omen zinen bidaian. Ikusi eta entzundakoetatik, zer azpimarratuko zenuke?
Tamalez Europan gerra ezin dela oraingoz amaitu. Gaur da Mazedonian, bihar lasai-lasai izan daiteke Errumanian edo besteren batean. Niretzat bidaia honetan gogorrena izan da ikustea, trintxera edo lubakietako kultura ez dela Europan desagertu. Eta beste honetaz ere ohartu nahiz: ingurumena uste dugun baino kaltetuagoa dagoela. Hondamena datorkigu gainera, eta halere ez dugu ikusi nahi Baltiko itsasoa zein zikin dagoen, lehengo Sobiet Batasunean basoak nola dauden…

Hau al zen horrelako trena antolatzen zen lehen aldia?
Bai. Berlin Ekialdekoa den "Eurobylon" literatur tailerrak antolatu zuen, Europako Batasunaren diru laguntzaz. Harrigarriena zera zen: trenekoei dolarretan ematen zigutela dirua aldiro.

Zertara zetorren tren hori?
Itzulpengintza bultzatzea ei zen bere helburua. Hori, eta egoera hain ezberdinetako idazleok elkarrekin ea zer moduz konpontzen ginen ikustea. Ez da harritzekoa: Madrilen, kasu, turkiar bat eta greziar bat haserretu ziren elkarrekin, eta bat eserita egonez gero, bestea zutik gelditzen zen. Eta trenean baziren serbiarrak, kroaziarrak, bosniarrak… NATOk Belgrado bonbardatu zuela urtebete baino ez zenean!

Europako hizkuntza gehienak ziren bertan… baina kortsikarrik edo bretoirik ez zen zuen taldean. Zergatik ?
Hizkuntza denak ez ziren han egon, ez. Antolatzaileek estatuekin izan zituztelako harremanak, nik uste. Espainiako erresumaren lurraldeetan hizkuntzetako idazleen elkarteak badirenez, amore eman behar izan zuten, eta gazteleraren ordezkariaz gain, galegoarena, katalanarena eta euskararena joan ginen. Erresuman bada hizkuntza gehiagorik ere, baina… Frantziaren kasuan, ez dakit nola izan zen, baina hark francophonie delakoa bultzatu zuen, Haiti eta horrelako tokietako idazleak trenera bidaliz. Portugalek ere gauza beretsua egin zuen. Dena den, Frantziako Kultur ministro andereak hartu gintuenean, zenbat atsegin zitzaion Espainiako hizkuntzetako ordezkariak etorri ginela ikusteak esan zigun; baina katalanak eta biok Frantzian ere bazituztela katalanak, euskaldunak eta beste hizkuntzak gogoratu genionean, gora begira jarri eta alde egin zuen! Hori baino gogorragoa jakin nuen gerora, ordea: Frantziako antolatzaileetako batek Albaniako idazle bati ukatu egin ziola Frantzian Euskal Herririk bazenik.
Egia esan, nago Berlin izan zitekeela, eta ez Europako beste ezein hiri, horrelako tren bat antolatzeko ideia izan zezakeen bakarra, hor Europa zatikatua dela benetan bizi dutelako. Alemanek sufritu izan dute gerraren ondorio latz hori, eta nahiz halako batean hiria bat egin den, zauriek osatzeko denbora behar dute. Aldiz, ez dut uste Madrilen edo Parisen zauriaren ideiarik ere dagoenik.

Nolako harrera izan zenuten gelditutako hirietan?
Lisboan oso ona. Aldiz, Madrilen… Liburu azoka zen orduan, baina madrildarrek euren pozarekin nahikoa poz dute. Bordelen eta Parisen hobeto joan zitzaigun, Frantziako gobernuak "France 2000"ko ekitaldien barnean sartzeko profitatu nahi izan zuelako trena. Moskun eta horrelako lekuetan, berriz, egundokoa izan zen harrera. Uste dut Ekialdean literaturari beste balio bat ematen zaiola. Estonian eta Lituanian bertako lehendakariek hartuak izan ginen!

Zure liburua irakurtzean zera etorri zitzaidan burura: ingelesez, alemanez, frantsesez edo errusieraz ez zekienak, jai zuela zuen bidaian…
Eta ez zekizkitenak ere joan ziren! Ez dakit nola moldatu ziren. Ni, den-denekin hitz egiten ahalegindu nintzen, baina batzuekin hitz erdirik ere ezin izan nuen egin. Argi esateko, idazle batzuen asmoa euren idazlanak argitaratu ahal izateko trenean ezagupideak egitea zen, eta han editorerik ez zegoenez… Bestalde, zoro asko etorri zen trenera: ezerk ez zien ardura, ez zuten ezertan parte hartzen, ezta gutako inorekin hitz egin ere… Eta gero, janariaz, hoteletaz, denetaz kexu zen jendea ere bazen han.

Orohar, nolakoa izan zen bidaia?
Guztiz bitxia! Asegarri eta pozgarria. Une gogorrak ere bizi izan genituen, baina gu azken batean turista pribilejiatuak ginen. Harreman pertsonaletan ere izan ziren une gogorrak: A-k B atsegin izan zezakeelako, baina B-k D, alegia zaldiko-maldiko batean bezala elkarren artean harrapatu ezinik ibili ginela. Baina denok binaka banatu izan bagina, "orgiaren trena" edo "maiteminen trena" izan zitekeen gurea, eta hori ere… Bruselasen aurkeztu beharreko agiria adosteko ordua bai izan zela gogorra, hor ere ez baitzegoen adostasunik gure artean!

Halere azkenean lortu zenuten. Zer dio agiri horrek?
Labur esanda, Europako herrietako hizkuntza ezberdinetako hainbat idazle bildurik, elkar ezagutzaren premia dagoela Europan ohartu garela, eta guretzat ezinbestekoa dela agintarien aldetik itzulpengintza plan nagusi bat bultzatzea, elkar ezagutza hortatik etorriko delako elkarrenganako begirunea. Balio kulturalak-eta babestu behar direla, eta gutxiengoen eta hizkuntza txikien eskubideak bermatu. Hemen ohar bat, halere: kontuz, gero, zeren frantsesak hizkuntza mehatxatuaz ari direnean, frantsesari buruz ari dira. Eta Europako aniztasuna aipatzerakoan, alemana, ingelesa eta horiei buruz ari da idazle asko. Inoiz inperio izan direnak, iraganaren minez eta euren handitasunari begira adurra dariela bizi baitira… Nolanahi ere zera uste dut: guk egindako bidaia hau sindikalistek, enpresarioek eta politikariek egin beharko luketela elkarrekin, ea gai izango liratekeen trenaren azken geltokiraino iristeko


Azkenak
Ostiralean hasi eta urte bukaera arte iraungo du Arestiren ekarria ezagutarazteko Bilboko egitarau oparoak

Euskaltzaindiak, EHUko Gabriel Aresti Katedrak, Gabriel Aresti kultura elkarteak eta Bilboko Koral Elkarteak elkarlanean antolatu dute egitaraua. Ostiral honetan, adibidez,  Bilboko Udalaren Txistularien Bandak Aitaren Etxea emanaldia joko du Euskaltzaindiaren... [+]


Energia berriztagarrien arloko kooperatiben europar federazioko Kontseilu Errektoreko kide bihurtu da Goiener

Rescoop.eu federazioko Kontseilu Errektorean sartu da Goiener kooperatiba, eta  "lorpen handitzat" jo du ardura berri hori. Iragan maiatzaren 22an Krakovian (Polonian) egindako Energia Komunitarioaren Foruman parte hartu ahal izan dute, eta une inportantea izan... [+]


GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

https://www.argia.eus/albistea/estatu-terrorismoa-harro-babestu-du-barrionuevo-barne-ministro-ohiakDatorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria,... [+]


Iruñeko espetxeko presoek tratu txarrak, birgizarteratzeko baliabide falta eta generoaren araberako desorekak sufritzen dituztela dio Salhaketak

Nafarroako espetxean dauden pertsonen bizi baldintzak aztertu ditu elkarteak. Ondorioztatu du Nafarroako Gobernua kartzelaren kudeaketaz arduratu beharko litzatekeela.


Bizikleta martxa burutu dute Elizondon, osasun sistema publiko duinaren alde

Berrehun lagun hurbildu dira  Baztango Osasun Plataformak deituriko elkarretaratzera eta bizikleta martxara.


Lan heriotzak salatzeko Jaurlaritzaren Bilboko ordezkaritza blokeatu du LABek

Aurreko astean lan istripuen ondorioz sei behargin hil zirela salatzeko, 60 bat lagunek Eusko Jaurlaritzak Bilbon duen egoitzako sarrera blokeatu dute. Ertzaintzak bertan zeuden pertsonak identifikatu ditu. LAB sindikatuaren zenbaketaren arabera, dagoeneko 26 dira aurten... [+]


2025-06-05 | Sustatu
42: txat adimentsu harrigarriena, Nafarroan sortua nonbait

Laboral Kutxa Katedrak eta Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP) antolatu dute Arte eta Zientziaren I. lehiaketa (webgunea euskaraz ere badago, baina oso trakets). Artea, zientzia eta pentsamendu kritikoa uztartzen dituzten proiektuak nahi zituzten, eta zenbait aurkeztu... [+]


Foruzaingoak taser pistolak eraman ahal izatea onartu du Nafarroako Kontseiluak

Dagoeneko Guardia Zibilek eta zenbait herritako udaltzaingoek badute taser pistolak erabiltzeko eskumena Nafarroan, eta badirudi bide horretan hurrengoa Foruzaingoa izango dela: Nafarroako Kontseiluak Foruzaingoak taser pistolak eman ahal izatea "indarrean dagoen... [+]


Mario Lópezi ezarritako 13 urteko kartzela zigorra berretsi du EAEko Auzitegi Nagusiak

Bizkaiko Lurralde Auzitegiak hamahiru urte eta sei hilabeteko kartzela zigorra ezarri ostean, zigorra berretsi du EAEko Auzitegi Nagusiak. Lópezek helegitea aurkeztu zuen sententziaren aurka, haren errugabetasun presuntzioa eta defentsarako eskubidea urratu zirela... [+]


AEBetan sartzea debekatu edo mugatu die Trumpek hamabi herrialdetako pertsonei

"Atzerriko terroristengandik" babestea arrazoi bezala jarrita, Donald Trumpek dekretu bidez agindu du zazpi herrialdetako pertsona guztiei debekatzea AEBetara sarrera, eta beste bost herrialdetako herritarrei mugak jartzea. 


“Herri aktibazioa” bultzatu nahi du Gure Eskuk larunbateko mobilizazioarekin

Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.


Jende andana bildu da Gasteizko Korda espazioaren desalojoaren aurkako manifestazioan

Ehunka lagun mobilizatu dira asteazken arratsaldean Gasteizko Alde Zaharreko kaleetan barrena, Korda espazioaren desalojoaren aurka. Manifestazio amaierako hitzartzean, goizeko desalojoan ertzainek buruan zauritu duten Kordako kidea jada etxean eta "ondo" dagoela... [+]


2025-06-05 | ARGIA
Sorzabalen absoluzioari helegitea jarri dio fiskalak, eta bere kontrako epaiketa errepikatzea eskatu du

Espainiako Auzitegi Goreneko Fiskaltzak, Iratxe Sorzabal atxiloturik egon zenean "tratu gizagabeak" eman zizkiotela aitortzen duen epaia baliogabetzea eskatu du, eta berriz epaitu dezatela nahi du, 1995ean Irunen jarritako lehergailu baten harira.


2025-06-05 | Gedar
Urteko lehen lauhilekoan, ia 2.000 emakumek salatu dute indarkeria matxista EAEn

Sexu-erasoak, bikotekideen edo bikotekide ohien erasoak eta bestelako senideek egindakoak hartu dituzte kontuan zenbaketan. Bizkaian, %29 egin dute gora salatutako sexu-erasoek.


Eguneraketa berriak daude