Jai bila doazen erromesen helmuga
Bertatik 3,5. km.ra azkenean, eskuinera Erreniaga (El Perdon) mendatera igotzen den bidea ikusiko dugu. Hortik joz, handik kilometro batera askaldegi batetik igaroko gara, eta laister parke eolikoan barneratuko gara. Erromesen monumentutik Iruñeko bista oso politaz goza dezakegu.
Errepiderantz itzuliz, bere gainetik pasatzen dugunez Iruñearantz joateko oraingoan ezkerrera egin behar dugu. Azkenik, atarian dugun Zizur Nagusia (San Andres eliza gotikoa) igaroz, Erresuma Zaharreko, gaur egungo Nafarroako eta berez Euskal Herriko hiriburu den Iruñea berde, monumental eta ederrera iritsiko gara.
Victor Hugok jadanik 1843an idatzi zuen moduan "Iruñea agintzen duena baino askoz gehiago ematen duen hiria da". Horrela izanik, historia soberan duen hiri honi adjektibo asko eskain dakioke: berdea, garbia, erlijiotsua, ordenatua, noblea, lasaia... eta uztailaren bigarren asteko iraultzan: zoroa, kosmopolita, parranderoa, basatia, eleanitza...
Baskoiek Iruñea deitzen zioten tokian historiaurreko aztarnak aurkitu badira ere, lehen gauza jakina zera da, K.a. 75-74an Ponpeiok bere tropa erromatarrak negua pasatzeko Pompaelo fundatu zuela.
Hortik aurrera hiriak erromanizazioaz gain, germaniarrek eragindako suntsiketa (275 urtea), eta bisigotuen (VIII.a arte) eta musulmanen (VIII.ean) konkista nahia ezagutu zuten. 778an Carlomagnok harresiak suntsitu zituen, baina baskoiek mendekua hartuko dute Orreagan. Orduan, IX. mendean Nafarroako Erresuma sortu zen.
Bitartean, gaur egungo hirian nekazariz populatutako Nafarrerriari (aintzinako hiriskaren ondorengoa), San Zernin eta San Nikolas burgo independenteak gehitzen zaizkio. Ordudanik, bizitza-maila ezberdinak burguen arteko gorroto eta liskarren zergati izango dira.
1319an hiria Eliz-agintetik Koroaren eskuetara pasatzen da, eta hortik aurrera harresiak altxatu eta Erresumako hiriburu bihurtuko da, 1512an Gaztelaren eskuetan geratzen den arte. Dena den, Nafarroak bere foruak mantenduko ditu, XIX. mendean beste probintzia bat besterik ez bihurtzen duten arte, herriaren iritziaren aurka. Mende horretan, Iruñeak frantziar okupazioa eta Gerra Karlistetako urte gogorrak ezagutuko ditu.
XX. mende hasieran harresietako zati bat bota eta hiria zabaltzen da. 1932an Euskal Autonomia antolatzeko udalek Iruñeko Asanbladan bozketa burutu zuten, eta 1978tik aurrera Nafarroako Foru Komunitateko hiriburua da.
Iruñera bakarrik San Ferminetan etorri bazarete, edo alderantziz, soilik urtean zehar bisitatu baduzue, ez dituzue hiriko bi aurpegiak ondo ezagutuko.
Jai hauen jatorria XIV. mendean egon daiteke, urriaren 10 inguruan (orduko San Fermin eguna) nekazal azoka bat egiten hasi zenean. Arrakasta ikusita, uda hasieran beste bat antolatzen hasi ziren, geroago jai bihurtzen hasiko zena. Horrela, agintariek San Ferminen onomastika urritik uztailaren 7ra eramatea eskatu zuten, jai hauen barnean ospatzeko. Gaur ezagutzen ditugun antzeko lehenak 1591n ospatu ziren.
Jaiak uztailaren 6ko eguerdiko 12:00etan hasten dira, txupinazoarekin (Udal Plaza telebistan dirudiena baino askoz txikiagoa da, eta parte hartu nahi baduzue askoz lehenago agertu beharko duzue) eta uztailaren 14ko gaueko 00:00etan amaitzen dira, "pobre de mí"arekin (akto ofiziala leku berean izaten da, eta peñena Gaztelu Plazan).
Hurrengo eguneko goizeko 08:00etan, "bizirik" daudenek "Villavesaren entzierroa" egiten dute, zezenen ordez konpainia horren autobusaren aurretik. Bitartean, egun eta gaueroko parrandaz gain, bestelako ekintza ospetsuak badira:
Uztailaren 6ko arratsaldeko 16:00etan, Riau-Riauean, Udalbatza Udaletxetik San Lorenzo parrokiaraino dauden 400 metroak oinez egiten ahalegintzen da, Astraingo Valsa dantzatzen duten ehundaka gazteren artean.
Uztailaren 7ko goizeko 10:00etan Prozesioa izaten da, Udalbatza, txistulari, dantzari, erraldoi, agintari zibil eta erlijiotsuekin, eta batez ere, jota sentituak kantatzen dizkioten santuaren irudiarekin.
Baina San Ferminak batipat zezenengatik ezaguna dira munduan, entzierroengatik hain zuzen. Eguneroko goizeko 08:00etan izaten den gizon-emakume eta zezenen arteko lasterketa arriskutsu honek 850 bat metroko luzera dauka, eta gauzak normal joanda hiru minutu inguru irauten du.
Modu batera edo bestera 600 urte iraun duen tradizio honek Hesietan hasi eta Santo Domingo, Merkatariak, Estafeta eta Zezen-Plazaren artean aldapa gogorrak, bihurgune itxiak, kale estuak eta beste hainbat oztopo pasatzen ditu, bihotza lehertzear jartzen duen lasterketa ausart eta arriskutsuan.
Goizean arineketan egin duten sei zezenak arratsaldeko zezenketan hilko dituztenak dira, baina bertan, ikuskizuna plazaren erdian baino peñek betetzen dituzten eguzkiko harmailetako festan dago.
Energia eta telekomunikazio burujabe eta iraunkorraren aldeko manifestu kolektiboa.
Europako Batzordeak beste urrats bat eman nahi du migrazioaren kontrako politikak gogortzeko bidean: deportaturiko migratzaileek ez lukete zertan harreman zuzenik izan behar hirugarren herrialde "seguruak" deiturikoekin, hara kanporatuak izateko.
Salatu dute 69 urteko gizonak hogei urtean egin zituela erasoak. Donostian bi gizon atxilotu dituzte, adingabe bat bortxatzea leporatuta; beste bi gizon ere ikertzen ari dira, talde bortxaketako parte izan daitezkeelakoan. Salaketa jarri duen adingabea Gipuzkoako gizarte... [+]
10:00etan etxegabetzea gauzatzeko agindua zuen Poliziak, baina lehenago bertaratu dira sei patruila emakumearen etxera eta inguruko kale guztiak moztu dituzte. Haritu Elkarlaguntzako Sareak eginiko deiari erantzunez, dozenaka lagun elkartu dira etxearen aurrean etxegabetzea... [+]
Abiadura Handiko Trenaren kontrako plataformak astelehenean jakinarazi zuen Espainiako Gobernua eta Nafarroakoa egiten ari diren zundaketa kanpainak ez duela etenik. Izurdiagan eta Otsobin herri mugimenduak lortu zuen geldiaraztea legezkoak ez ziren eta baimenik gabe abiatu... [+]
Europako Batasunak ere Israelekin dituen akordio komertzialak “berrikustea” erabaki du, 27 estatutik 17k aldeko botoa eman eta gero. Dagoeneko 53.000 hildakotik gora eragin ditu Netanyahuren gobernuak.
Bizkaian, Artzentales eta Sopuerta artean Euskal Haizie enpresak eraiki asmo zuen zortzi aerosorgailuko zentral eolikoaren proiektua atzera bota du Eusko Jaurlaritzako Industria Sailak, faunan, landaredian eta ondarean eragingo lituzkeen kalteengatik. Enkarterriko herritarrak... [+]
Berria izateari utzi dio: beroketa globalak bi graduak gaindituko ditu, eta gainditze horrek ondorio oso garestiak ditu. Klimaren gaia tabu bilakatzen ari den testuinguru berri honetan, banketxe handiek ez dute horri buruz komunikatzen, baina arazoaz ongi jabetu dira eta... [+]
Unai Elorriagaren Francesco Pasqualeren bosgarren arima liburua izan da lehiako bigarren finalista.
Mundu mailan abiadura handian garatuz doan ideologia eta mugimendua dugu antiwokismoarena. Boterera arribatzeko eskuin muturreko agintariek duten arma berria da, eta berdin-berdin zabaltzen ari da herriko karriketan, unibertsitateetako korridoreetan zein telebista platoetan. Eta... [+]
Wokismoari begiratu beharrean antiwokismoari so jarri gara. Antiwokistek sorturiko multzoa delako wokismoa, eta antiwokismorik ez balego ez legokeelako wokismorik. Multzo eklektiko horri begiratu, eta laster ohartzen gara eskuin muturrak hastio duen guzia barnebiltzen duela:... [+]
Ustekabean edo... urte hasiera honetan bi mila milioitik gorako irabaziak izan omen ditu Iberdrolak, baina ez omen dago txapliguak, altxafuegoak, etxaferuak... edo dena delakoak zeruetara botatzeko egoeran, izan ere, iaz aldi berean baino %27 gutxiago irabazi omen du. Atalen... [+]
Politikan, gizartean eragiteko nahiaren eta identitate zeinuetan sakontzearen arteko tentsioa ekidinezina da. Zabaltzearen eta norberaren ezaugarriak indartzearen arteko hartu-emana politikaren adierazle baita. Bi arloak lortu nahi izaten dira, eta elkarren artean elikatzen... [+]
Bisita, bizipen eta hausnarketa egunak izan ditut maiatzekoak. Hor nabil, intersekzionalitatea nola gauzatu, borrokak lotu nahian, bertsolarien moduan puntu guztiak esan nahian, potorik egin gabe...
Lan egiten dudan LoRa irrati komunitariotik, Maiatzaren 1erako... [+]
Oliver Laxe-k esan zidan behin enpatiari eustea dela zuzenena bizitza honetan. Zauritutako jendeak hunkitzen duela, eta jakin-min handia sorrarazten diola; eta hori dela, hain zuzen ere, gehien gustatzen zaion gauzetako bat: bere buruari galdetzea zergatik hunkitu duen horri... [+]