GIZAKIAREN GERIZAK HARTU DU BASOA
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Murgil gaitezen apur bat antzinako paisaiak zirenetan; Gipuzkoa, Bizkaia, Ipar Euskal Herria eta Nafarroa iparraldean haritza, gaztainondoa eta ametza ziren nagusi 1.000 metro bitarterarte, beti ere pagoa tartekatuta. Pagadi sendoak topa genitzakeen 800 metrotatik gora eginez, eta altuera hau gaindituz pinua eta izeia bateratuak. Bigarren mailako zuhaitz mota hauek ere topa genitzakeen; lizarra, urkia, zumarra, astigarra, haltza eta sahatsa. Araba eta Nafarroan zuhaitz nagusienak artea, miter txuria eta ametza ziren; goi mendietan berriz pinua, pinu beltza eta izeia.
Aro berrian basoaren ustiapena dela eta, 3 baso moeta bereiziko ditugu zuhaitzek jasandako mozketaren arabera izendatuko ditugunak: Txaradia, enborra azpi-azpitik mozten denekoa, denborarekin enborrari adar multzoa ateratzen zaio, 12-15 urteko epean mozten joango gara, egurrikatza egiteko balio duelarik, hau beti ere burdingintzarekin loturik egongo da. Tantaidia ezagutzen dugu bestalde, zuhaitz luzeak dira eta normalean 60 edo 100 urteren buruan mozten ziren. Batez ere itsasuntziak eta etxeak egiteko erabiltzen zituzten. Bada hirugarren baso moeta «modorrak» edo zuhaitz-motzak osatzen dutena, 8-10 urteko epean mozten ziren, lurretik 3 metroetara, abereak kimu berrietara irits ez zitezen. Modorrak beraz, abelzantzaren, burdingintzaren eta ontzigintzaren beharrak asetzeko sortzen ziren, denak aldi berean.
Azken urteotan espezie berri ugari ikusi ditugu gure basoetan, beti ere produkzio azkarra lortzeko helburuarekin landatutakoak: intsignis pinua, larizio pinua, makala, douglas izeia, haritz amerikarra edo alertze japoniarrak ... Baina honek guztiak baso artifizialak sortzera eraman gaitu egur eskaera handituz joan den heinean.
Bada azken aldian gure basoak erabat aldatu dituen zuhaitz espezie ezagun bat, Intsignis pinua (Pinus radiata) delakoa, pinu hau nonahi aldatua dago. Honek beste behin ere monokultiboaren ondorioak agerian utzi ditu:
- Batez ere biodibertsitatearen murrizketa. Murrizketa hau bikoitza dela esan genezake, zuhaitz eta bestelako landare aniztasuna bortizki gutxitzeaz gain, baso izaeraren galera eman dela esango dugu. Alegia, mendien birpopulazioek, zuhaitz masa bat osatzen dutela, ez basoa.
Jakina denez, honek basoaren menpe bizi den faunan eragin zuzena izango du, zehazki bertan gordetzen diren basapiztien habitata erabat mugatua izango da.
- Baso gaixotasunak ugaldu eta erraz zabaltzea eragin du. Gainera, izurriteei aurre egiteko produktu kimiko kaltegarrien erabilera bultzatu da.
- Suteen arriskua handitzea eragin du.
- Paisaia balorearen gutxitzea ekarri du eta horrekin batera, makinariaren sarrerak pistak eraikitzea,deforestazioa...
Alde batetik, atmosfera garbitzen du, CO2 hartu eta oxigenoa aireratuz. Ur edukia erregulatzen du, ura sustraien artean gordez iturburuak ez dira urte osoan agortuko. Baso estaldurak higaduraren eragina ekiditen du.
Bestalde, gizakiak basoa maila ezberdinetan ustiatu du; egurra eta egurrikatzaz gain, medikuntzan erabilitako produktuak, papera egiteko zelulosa, eztia, onddoak, kortxoa, larrua ontzeko taninoak, fruituak, haziak, erretxinak, olioak.... Aipagarria da baita ere ehizaren gordeleku izan dela
Gaztainondoen fruitua gizaki zein animalientzat elikagai preziatua izan da. Beronen jatorriarekin nolabaiteko eztabaida dago, erromatarrek ekarri ote zuten edo ez; edozein modutara espezie honen hedapenean lagundu zuten.
Azken mendean espezie honek ia desagertzerainoko beherapena jasan zuen; arrazoiak bi izan ziren, biak ere onddoak eragindako gaitzak dira, Tinta izenekoa eta Txankroa.
Gaztainondoak beste zuhaitz espezieekin nahastuta bizi dira, haritz, lizar edo gereziondo, landare belarkaren artean. Ahabi, txillar edo ainarra, lurtzoru azidoetara hobekien moldatzen diren espezieak lirateke.
Baso mota hauek animali espezie bereziak gordetzen dituzte. Bi aipa genitzake, alde batetik muxarra, negua zuhaitz zuloetan ezkutaturik pasatzen duena eta bestetik katajineta.
Erdi Arotik zuhaitz ugariena eta erabiliena dugu. Beronen zura oso erabilia izan da eraikuntzan, adarrak egurrikatza egiteko, eta fruitu zein hostoak etxabereak bazkatzeko erabili izan dira. Harizti hauek mendien behe magaletan edo haranen sakonetan dute kokalekua. Hariztiak, pagadiak ez bezala, biodibertsitate itzela eskaintzen dute landaredi zein faunari dagokionez. Hariztietan tartekatuko dira otsalizar, urki edo elorri zuriak, baita landare belarkara ugari ere. Hor nonbait gorderik landa-sagu eta satitsuak ibiliko dira. Sastraka tartean basurdeak ibili ohi dira harrapatzen duten oro barneratuz.
Onddo biltzaileek ondo jakin ohi dute udazken aldera onddorik ederrenak non bilatu.
Pagadiek izan dute lekua gure mitologian eta gure sineskerietan. Esan daiteke basorik bereziena dela, gutxi izango dira pagoaren itzalpean bizi daitezkeen landare espezieak; gorosti, txillar edo ezpela aipagarri ditugu. Hala ere, esanak esan, pagoa bakarrik hazten den zuhaitz espeziea dugu. Bigarren mailako espezie hauek euren bizi-zikloa pagadira moldatua izango dute eta pagoak hostoak atera aurretik bizi-ziklo gehiena osatua izango dute.
Pagadiak gustukoen dituen animalia oreina izango dugu. Bizilekua elkarbanatuz orkatz zein basurdea ageri dira. Gauaren iluntasunean basakatuak ibiliko dira belarriak erne dituztela, inguruan izango direlarik seguruenik azkonar zulakari edo lepahoriren bat ere.
Okilek ere gustuko dute pagadien enborrak zulatzea, isilik ibiliz gero entzun ahal dira baso barnean zulogile hauek
Emmanuel Macron Frantziako lehendakariak adierazi du 26 herrialde prest direla gerra amaitu ondoren Ukrainan indar militarra zabaltzeko, “lurrez, airez edo itsasoz” parte hartuz. Vladimir Putin buruzagi errusiarrak erantzun dio ez duela horrelakorik onartuko, ez... [+]
Caddo hizkuntza gorde eta biziberritzeko ahaleginean ari den ekintzailea da Alaina Tahlate. AEBetako jatorrizko caddo herriko hizkuntza hori jario oneko hiztun bakarrarekin gelditua zen: Edmond Johnson, 95 urteko hiztunarekin. Tahlate gazteak aitortu zion estutasunez bizi zuela... [+]
Izpegiko besten hirugarren edizioa ospatuko dute, Basaizea Baigorriko kultur elkarteak, Baztango Gazte Asanbladak eta Baigorriko zein Erratzuko gazteek elkarlanean prestaturik. Hitzaldiak, bazkaria, ibilaldia, kontzertuak... izanen dute zeregina.
Osasuna futbol taldeak bat egin du Nafarroako Abiadura Handiaren aldeko plataformarekin, azken honek ostegun honetan jakinarazi duenez. UGT sindikatuak eta Eraikuntzaren Industrializatzearen Aldeko Nafarroako Klusterrak ere bai.
Palestinarekin Elkartasunak manifestazio nazionala antolatu du urriaren 4rako. Ostiral honetan Euskal Herriko 130 udaletxeren aurrean protestatzera deitu du Gernika-Palestina ekimenak.
Osakidetzak Itzulbide aurkeztu berri du. Itzultzaile neuronal bat da EAEko osasuneko profesionalentzat, euskaraz egiten diren kontsulta medikoetako informazioa gaztelaniara itzultzen duena. Euskara lan-hizkuntza eraginkorra izateko baliabide gehiago eskainiko dizkie... [+]
Hiru urte bete dituzten 1.404 ikasle berri matrikulatu dituzte D edo B ereduetan, Nafarroan. Adin guztiak kontuan hartuz, 27.334 ikaslek ikasiko dute euskaraz. Matrikulen 67,8% ikastetxe publikoen sarean izan da.
Ikasleek pantailekin duten harremana aztertu eta "Heziketa digitala LH eta DBH" izeneko txostenean jaso dituzte ondorioak Macsonrisas-eko kideek.
Asteleheneko bileran helarazi zioten asmo hori enpresa batzordeari, eta irailaren 9rako deitu dute hurrengo bilera. Fabrikak 151 behargin ditu gaur egun, baina ez dute zehaztu zenbat kaleratuko lituzketen.
Emakumeak dantzara atera eta gizonezko dantzariek oztopatu egin dituzte, bultza egin diete eta haien dantza eragozten saiatu dira. Beste batzuetan musikariak geldiarazi dituzte eta ikusleetako batzuk bizkarra eman diete emakume dantzariei. Ez da Baztan, ez Hondarribia edo Irun;... [+]
"Bailara eraldatzeko ezinbesteko tresnatzat" hartzen dute Gaztetxea, eta elkartasuna adierazi diete "borrokan dauden beste Gaztetxe guztiei".
Hondarribiko udal gobernuaren “ausardia faltaz”, kontsentsua bilatzearen tranpaz eta “gatazkaren espiritua berpiztu” nahi duen alarde tradizionalaren aldeko elkarteaz mintzatu zaigu Uxoa Anduaga, Jaizkibel konpainia berdinzaleko kidea. “Ez dira... [+]
Donostiako epaitegi batek aurretik emandako epaia berretsi du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. ELAk eta LABek mobilizazioa antolatu dute ostiralerako, eta Euskalgintzaren Kontseiluak bat egin du.
Horixe da datorren irailaren 10ean Frantziako Estatua hankaz gora jarriko duen deialdi herritar berriaren lema. Sarean gaia lantzen ari diren gune asko daude, baina bi interesgarrienak aipatzearren, hor daude, besteak beste, @lessoulevements edota @bloquonstout atariak.
Izan... [+]