Sabinoren asmoa ez zen izan Euskadin bizi zen jende guztia euskal hiritarra izatea; alderantziz, bere asmoa beti izan zen bere jarraitzaileek komunitate politiko bat osa zezatela. Gero eten egiten da horrekin eta Juan Ajuriagerrak-eta autonomiaren alde egin eta Francoren aurka borrokatu zuten. Autonomiaren ondorioa zein izan zen? Autonomiak nazionalista eta ez nazionalisten arteko desberdintasunak gutxitu egin zituela eta gizarte kohesioa handitu zela; hori duela bi urte arte. Gero nazionalista batzuek (Joseba Arregik adibidez) ondorioa hori dela onartzen dute eta, beraz, demokraziaren alde egon behar dela. Beste batzuek uste dute demokrazia kaltegarria dela nazionalismoarentzat eta beste zerbait asmatu behar dela; orduan, Sabino Aranaren proiektu hura berreskuratzen da nazionalistendako nazio bat egin asmoz. Nazionalistek ez dute onartzen Euskal Herrian bizi den jende guztia euskalduna dela eta hori da nik salatu nahi dudana.

Eman dizudan azalpen historiko hori duzu. Gaur egun, nazionalista batentzat nazionalista ez dena ez da euskalduna. Arzalluzek dio Euskal Herriak askatasuna lortzen duenean ez abertzaleek alemanak Mallorcan dituzten eskubideak izango dituztela; berak dio Euskal Herria nazio dela soberania nahi duelako eta, beraz, soberania nahi ez duena ez da euskaldun, eta abar luzea. Lizarrako Akordioa hori da, nazionalisten nazioa osatzea, non besteek ez luketen eskubide politikorik izango. EAren ponentzian, adibidez, hiritargo politikoa eta hiritargo zibila bereizten dira. Baina hori ez da gaurkoa, Arzalluzi buruz liburu bat prestatzen ari naiz eta nazionalismoari buruzko errepaso historikoa egitean ni neu ere harritu naiz bilatutakoekin. Kiskitzak, adibidez, bereizten zuen vecino eta morador artean, vecinoak eskubide politikoekin eta besteak ez; hori da une honetan ETAren praktika, vecino ez direnak akabatzea. Horren aurrean nazionalisten portaera ez da batere humanitarioa. Ez dakit honek ez ote duen beldurrarekin zerikusirik: ez dakit gizarte mota horretan sinesten duten edo ETAri ordaindutako zerga iraultzaile gisako bat den.

Arzalluzek dio soberania defenditzen ez duena ez dela euskal hiritarra. EAkoek ere esaten dituzte halakoak. Hemen Arzalluzek sekulako xenofobokeriak esan ditu, benetan faxistak, eta inork ez dizkio ukatu. Beraz, EAJk ere hori pentsatzen duela ondorioztatu behar dut, EAJko burua bera da eta. Bestetik, ETAk egiten duena ez da erokeria kontua; ETA erakunde oso argia da, argi ditu bere helburuak eta gainera oso koherentea da helburuokin, beste gauza bat da horrekin ados egotea ala aurka. Ni aurka nago. Olloraren liburuan jadanik agertzen zen halako estrategia bat. Korta hil zutenean Sudupek "gutako bat hil dute" esan zuen, eta horrek esan nahi du besteak ez direla "gutakoak". Azken urtean ETAk 25 pertsona hil ditu eta nazionalisten portaera horren aurrean benetan lotsagarria izan da. Euskal nazionalistak euskal nazionalista dena eta nazionalista ez dena bereizten ditu, eta nazionalista ez dena ez da gizakume osoa. Sabino Aranaren lanetan oso argi dago hori. Nik uste nuen hori gainditua zegoela, baina ez dago.

Arazoa politikoa baino kulturala da, baina irtenbideak politikoa izan behar du, hori bai, kultura kontuan hartuko duen irtenbidea. Hemen gezurrezko interpretazio historiko bat jarri da euskalduntasunaren ardatz gisa, karlismoarena. Euskal liberalok beste memoria historiko bat aldarrikatu behar dugu, euskal liberalak forua zaintzeko gai izan zirela. Garai hartan euskaldunen autonomia guztiz zabala izan zen, liberalismoak sintesi hori posible egiten zuelako, euskal nazionalitatea Espainiako Estatuaren barruan garatzea. Baina gaur egunera iritsi den nazionalitatearen ikusmoldea karlismoarena izan da eta hala gabiltza.
Arazoa sinplea da: Euskal Herriak alor ia guztietan autonomia maila gorenean garatzeko erakundeak ditu, baina ez dugu inoiz izan hori benetan sinetsi duen gobernurik. EAJ gobernuan egon da, baina egunero saiatu da gure erregimen politiko hau deslegitimatzen, jendeak zilegi bezala ikusi ez dezan; euskal arazoa autonomia eta Espainiako Konstituzioaren barruan konpon ez dadin apustua egin du, eta lortu ere bai. Zein da konponbidea? Euskal Herrian autonomian eta demokrazian sinesten duen gobernu bat egotea, giza eskubide guztiak zainduko dituena, gaur egun ez bezala. ETAk zergatik erasotzen ditu PP eta PSOEko militanteak? Sistema politiko hau defendatzen dutelako. Orain arte euskal arazoa bake arazo bezala azaldu da eta bake arazoak ez du inolako irtenbiderik. Planteatzen bada nolako autogobernu maila izan behar duen Euskal Herriak ETAk hiltzeari uzteko, horrek ez du irtenbiderik. Planteamentua da Euskal Herrian askatasuna defendatu behar dela, horretarako dauzkagu instituzioak eta, beraz, hori da martxan jarri behar dena.

Hori herriak esango du. Baina irtenbide logiko eta posible bat da. Madrilen ETAren aurkako ituna egin dute eta hori oso inportantea da, baina inportanteena da zertarako, hau da, Konstituzioa eta Estatutuaren bidez askatasuna defendatzeko. Beraz, nazionalistek beren jokaera aldatzen ez badute, gobernua PP eta PSOErena izango da. EAJ eta EA ez dira gauza izango gobernu hori osatzeko, ezta Madrazoren laguntzarekin ere; zenbat diputatu lortuko dituzte EA eta EAJk, 30 gehienez? PPk eta PSOEk 35-36 lortuko dituzte. Beste aukera litzateke EAJk berriz gobernu bat adostea ETArekin, baina horrek esan nahiko luke gaur egun bezala jarraitzea.

Askatasuna defendituz. EAJ gauzak korapilatzen saiatzen da baina egoera sinplea da: Euskal Herrian bada demokraziarik ala ez? Demokraziarik ez badago ETAk arrazoia dauka eta egoera aldatzeko bidea ETArena da; diktadura batean gaude eta, beraz, biolentzia erabiltzea zilegi da, gu traidore batzuk gara eta heriotza merezi dugu. Baina Euskal Herrian demokrazia baldin badago, ETAkoak hiltzaile eta faxista hutsak dira. Ez dago erdibiderik. ELAko Elorrietak dio hemen ez dagoela demokraziarik, eta demokraziarik ez bada biolentzia erabiltzea zilegi da. Helburuak zilegi badira, bitartekoak zergatik ez? Nola lortuko dute nik Euskal Herritik alde egitea? Bada mehatxuz eta nire lagunak hilez, horrek logika bat dauka. Baina Arzalluzek uste badu nik uko egingo diedala hiritar izateari eta nire eskubideei, erabat gaizki dabil. ETA koherentea da, Arzalluz ez.

Nola ez du sentituko ba? Zuk uste duzu Arrasateko edo Hernaniko bat Casa del Pueblora doanean eta ez dakit zenbat bider erre dutelako dena beltza ikusten duenean, edo kristalak koartel batekoak diruditenean edo beste hainbat egoeratan ez duela halakorik sentitzen? Francoren garaian euskaldunok sentitzen genuena baino zapalkuntza mila aldiz handiagoa sentitzen da! Nik ezagutu nuen Francok inoiz ez zituen hil 25 pertsona urtebetean. Bada, urtebetean sei sozialista hil dituzte Euskal Herrian! Ni jubilatua nago eta bizkarzain batekin ibili behar dut, egoitzara joan eta apartheid egoera bizi da han. Baina zuek, euskal nazionalistok ez duzue halakorik ez bizitzen ez sentitzen, uste duzuelako gu katuak garela, ez garela pertsonak, ez dugula sentimendurik... hori da arazoa.
Zuk guztiz harrituta galdetzen duzu "hemen apartheid bat?". Ez zarete konturatzen nola bizi den zuen auzokoa, nik "sindrome del boligrafo" deitzen dudana duzue: "joder, menudo día! A ti te matan el padre y a mi se me ha perdido el boligrafo". Zuentzat, nazionalistentzat, askoz inportanteagoa da 20 pertsona hil dituelako kartzelan gose greban dagoen presoa, aldamenean hil duten auzokidea baino.

Jakina, nire interpretazioa da, baina hori da dugun sentimendua.

Hori da EAJk saldu nahi duena, baina oso zail ikusten dut halakorik. Orain gainera autodeterminazioaren aldarrikapena onartu berri dute hauteskunde programan. Autogobernu gehiago eskatzea zilegi da, baina nire ustez autodeterminazioa ez da hori, autodeterminazioa zerrenda bat egitea da, zeintzuk diren benetako euskaldunak eta zeintzuk ez; ETAk horrela ulertzen du. Euskal agiri nazionala hori da, zeintzuk diren benetako pertsonak eta zeintzuk katuak, horrela nor hil behar den jakiteko, nor baztertu eta halakoak.

Bai, baina orduan ETAk hiltzen duenean Lehendakariak esango du komando hori harrapatu egin behar dela eta poliziari ez dio esango ETArekin negoziatu egin behar dela eta ez duela zentzurik askatasunaren alde bizia arriskatzea.

Ez, politikoa ere bai, baina hiritarrek askatasuna izan dezaten eta praktikan jar dezaten. Edo gure eskubideei uko egin behar diegu? Alde egin?

Egoera erabat aldatu da. ETA pm-arekin gertatu zen bezala, uste nuen ETAk utz zezakeela bere ordezkaritza HBrengan eta negoziazioaren bidez konponbide batera heldu eta guztiok bizitzeko moduko Euskal Herria egin. Oker nengoen, abertzaleak ez direnak baztertu eta bidetik kendu nahi dituzte eta horretan ari da ETA. EAJrentzat abertzaleena ez den proiektu politikoa ez da zilegi. Zenbat autogobernu nahi du EAJk? % 100. Ados. Eta guk? %80. Bada, proiektu biak zilegiak badira sintesia egin beharko da. Baina ez, ez dago hori egiterik, beraiena da zilegia eta gurea kanpokoa. Beraz, eskubide hori lortu beharko dugu benetako negoziazio bat egiteko. EAJrena ez da proiektu bat, asmo bat baizik, eta aldagarria da, baina bakarrik aldatuko da hautesontzietan jipoia jasotzen badute.

Bai, jakina, telebista egunero ikusten dut, Euskadi Irratia eta abarrekoak entzuten ditut eta egunero horretaz bakarrik hitz egiten da. Badakit besteen sofrimenduaz. Baina ni euskalduna naiz, hau da, ez naiz sozialista tipiko bat, aukera ideologiko eta morala da nirea, eta horrela hitz egiten badut hori da uste dudalako ez zaretela larregi konturatzen nolako egoerak ari diren bizitzen.