Giza-harremanak ez zaizkit bereziki zailak, uste dut nahiko trebea ere banaizela, baina dena konpontzen dut lana eginez, eta denbora eskainiz. Maite duzun jendeari zure denbora ematea, eta "gaur oparituko dizut arratsalde bat" esatea asko kosta zait, 40 urte. "Haizeak eraman zuena" filmaren hasieran harri bat azaltzen da, eta bertan esaldi bat grabatua dago: "denbora da bizitzaren osagaia". Bizitza denbora da eta ez besterik.

Bai, ez dut propio egiten, nonbait nire obsesio bat izango da. Nik idazten dut iruditzen zaidana, baina gero nire maniak zeintzuk diren kanpotik ikusten da. Askotan esan didate, "zer mania duzun usaimenarekin, askotan aipatzen duzu!". Eta ziur asko denborarekiko ere mania bat badut, bai. Ez naiz sekula berandu iristen inora, horrekin histerika bat naiz. Etxeko gizonek telefono mugikor bat oparitu didate, horretarako bakarrik: ez daramat sekula piztua, norabait berandu noanean deitu eta abisatzeko soilik erabiltzen dut. Niretzat hori trauma bat da, iruditzen zait ez didatela sekula itxarongo.

Bai, aditua naiz! Puntuala izanik, 50 urte daramatzat itxaroten...

Kritikariek arrazoi izan dezakete, nik ez dut horretan dudarik. Baina kritika bat irakurrita, nik ez dut ikasi gaizki egiten dudana ondo egiten. Jaso dudan kritikarik mingarriena, izan da: "liburu hau kaka bat da, eta zuk erretiratu egin beharko zenuke betirako". Hortik zer ikasi dezakezu? Liburua hobetzen ez. Ikasi dezakezu pazientzia, "apaltasuna", "tolerantzia", "dotoretasuna"... baina hobeto idazten ez. Kritikaria, azken batean, irakurle bat gehiago besterik ez da. Bere iritzia idatziz jartzen duen irakurle bat. Berea interpretazio bat da, eta beste irakurle batena beste bat.

Jendeak askotan komentario triste hau egiten dizu: "bukaeraraino ulertu dut!" Ongi, primeran, baina ulertzeaz gain, gustatu zaizu ala ez zaizu gustatu? Oraindik badago halako haustura bat idazle eta irakurleen artean, eta horregatik oso maiz irakurleek ez dute ulertzen. Horrek kezkatu egiten nau. Niri ere gertatzen zait askotan, hasi liburu bat irakurtzen eta ez ulertzea. Eta pentsatzen dut "norentzat egin du hau?", zeren ez dut uste ni irakurle arrunt-arrunta naizenik.
Liburuak bi motatan banatzen dira: batzuek dira mahai gainean irakurtzekoak. Beraz lan egitekoak, hiztegi bat hartu, arretaz jarri, eta gauza bakoitzari zer interpretazio eman pentsatzekoak; eta beste batzuek dira sofan jarrita irakurtzekoak. Niretzat irakurtzea gozatzea da, eta gozatzeko bi hiztegi behar baditut, hori jada beste zerbait da, lan egitea.

Zentzu horretan behintzat bai, ez dut ezer korapilatu nahi. Eta idazterakoan ez dut sekula hiztegirik erabiltzen, gero datoz txukunketak. Gogora datorkidan bezala idazten saiatzen naiz. Nahiko oztopo badaukagu bestela ere. Nire belaunaldiko gehiengoa ez dago alfabetatua, ni neu neure kasa alfabetatu naiz. Eta aldiz liburu asko hizkuntzakeria dira. "Beno, bai, liburu horrekin frogatu didazu zure hizkuntza gaitasuna, eta orain kontakizuna zer?". Zeren literatura kontakizun bat da, ez da arrisku salto hirukoitza egiteko; zuk kontatzen didazu istorio bat eta nik irakurri egiten dut. Saiatzen naiz eten hori amildegi ez bihurtzen.

Lana. Lanik zailena, kontzentrazio eta baldintza gehien eskatzen dituena.

Idazteko unean lana da, ez zait atsegina iruditzen, baina gustuko zerbait idazten dudanean, horrek ematen didan betetasuna ez dit beste ezerk ematen. Betetasun sekretoa da gainera. Idatzi ondoren beste gauzak egitera noanean, hitzik esan gabe nik barruan altxor bat daramat, eta da lortu dudan esaldi edo gauza polit bat.

Koaderno Gorria egiteko tartean 10 urte pasa ziren, eta esaten nion gizonari: "eta orain nork agintzen dit niri argitaratzeko?". Zeren argitaratzea jende aurrean defentsarik gabe jartzea da. Eta badator baten bat esatera "hau kaka bat da eta joan zaitez etxera". Hori gabe bizi naiteke ni! Zergatik jartzen naiz trantze honetan? Ez dakit zergatik den, baina bai arraroa egiten zaidala.
"Zergatik panpox"en kasuan, badirudi perfekzioa dela, zoragarria, baina kaleratu zenean inork ez zuen esan ezer ere. Errefuertzoak orain ditut, ez orduan. Baina nik pazientzia badaukat, oraingo lana onartzeko itxaron ditzaket beste 20 urte, bizi banaiz...

Ez zaio batere interesatzen. Beti esaten diet irakasleei, "zuek asko esan, zer ikusi hura ikasi, eta ez da egia." Etxe hau liburuz josia dago! Hori bai, pozik dagoenean eta nirekin gogoratzen dela adierazi nahi didanean aipatzen ditu liburuak: "ama, ni handitzen naizenean eta aberasten naizenean erosiko dizut etxe bat handi handia dena liburuz josia, sapairaino!". Baina berak legeak agintzen duenean bakarrik irakurtzen du. Gure etxeko legeak agintzen baitu lo egin aurretik irakurri egin behar dela.

Nire kasua kontrakoa zen. Ezkutuan irakurri behar izaten nuen. Amak esaten zidan gehiegi irakurtzen nuela eta ikusmena galduko nuela. Logelan irakurtzen nuen, baina atearen beste puntan, ohea eta lehioaren artean eserita, eta ama logelan sartzen zenean liburua ohe azpian ezkutatzen nuen.

Madrilera bizitzera joan ginen orain 11 urte. Noski, gure lagunek ez zuten balio umearentzat, harentzat eskolatik aterata balio zutenak eskolakideak eta parkea ziren, eta horrek amak esan nahi du. Gainera denak ziren etxekoandre soilik, ez ni bezala, eta 15 urte gazteagoak. Senarrari esaten nion, "banoa soziologia pixka bat egitera". Behatzen nituen, eta egunen batean aterako dut tesia. Oso harrituta gelditu nintzen. Batetik, denak iruditzen zitzaizkidan ni baino zaharragoak, ez zekiten kotxerik gidatzen eta gizonak eramaten zituen batetik bestera... Nik ez dut izan inoiz esparru hori nire inguruan. Nire amak beti egin izan du lana etxetik kanpo, baina ez progresista zelako. Ezkondu zenean heredatu zituen bere suhia eta izeba bat, eta lana egin beharra zuelako irteten zen etxetik. Ni etxekoandre naiz, baina kanpoan ere lan egiten dut. Alde horretatik aukera izan dut galzorian dagoen espezie hau ezagutzeko.
Galzorian dago nahi eta nahi ez, eta ez ideologiaz: batetik, etxe gehienetan soldata bakarra ez da nahikoa, eta nahi ez badute ere, emakumeek etxetik kanpo ere lan egin beharra dute. Gainera, aparailu berriek etxeko lana erraztu eta azkartu dute eta bestalde, gaur ez ditugu sei seme-alaba izaten.

Niri ongi iruditzen zait, besterik ez bada zer ezberdintasun dauden ikusteko, baina azkenean nik badakit zeren alde nagoen: pertsona bakoitzak aukeratu behar duela nola bizi nahi duen, gizona ala emakumea den kontuan izan gabe. Niri esaten zidaten "Zergatik panpox" emakume batek bakarrik egin zezakeela, eta ez da egia, gizon batek oso harreman estua baldin badu semearekin, idatz dezake liburu bera. Gure adinekoak oso markatuak gaude, baina ni dezente intsumisoa naiz, baita marka horrekin ere.
Badakit horrek gizonak kezkatzen dituela baina ni ez. Askotan entzuten ditut Lourdes Oiñederra kritikatzen, esanez sari asko irabazi dituela emakumea delako. Baina barkatu, orain dela urtebete ni sariketa berean nengoen, emakumea naiz, eta nik ez dut saririk jaso. Beraz, ez du emakume batek jaso, Lourdes Oiñederrak jaso du.

Bai, jendeak kritikatzen ditu, baina lanak aurkeztu ere bai. Bolada batean, ez zegoen ongi ikusia zaharrok, eskarmentu pixka bat daukagunok parte hartzea. Baina ni orain epaimahaikoa izan ohi naiz, eta ikusten ditut ni bezain zaharrak euren lanak aurkezten, eta gazteak hor konpon. Nik uste dut lehiaketak gazteentzat direla, eta modu on bat dela ezagutarazteko eta zure lanak sinesgarritasun pixka bat izateko. Ni ez naiz aurkezten, eta ez diru faltarik ez dudalako. Honezkero, merezi dudana daukat; eta gehiago ez badut, merezi ez dudalako izango da.

Ipar Amerikan idazten diren gauzak interesatzen zaizkit. Batetik, emakumeek egindako nobela beltza. Oso modu originalean uztartzen dituzte (eta "Koaderno Gorria"k badu hor ikasitako zerbait) trama beltza eta emakumeen kezkak.
Bestetik, Ipar Amerikako idazle gazteen ipuinak gogoko ditut, gustatzen zait nolako xehetasunekin deskribatzen duten errealitatea. Hor bada ni kezkatzen nauen kontu bat. XX. mende hasiera arte, bi modu nagusi zeuden gauzak kontatzeko: bata, ahozkoa eta bestea, idatzia. Baina XX. mende hasieran istorioak kontatzeko beste modu bat sortzen da: zinema. Zazpigarren arteak hartu du lehenago zati batean literaturarena zen esparrua. Eta orain, galdera da, ea zer den literaturak egin dezakeena zazpigarren arteak baino hobeto. Eta zertan aldatu behar den gure kontatzeko modua zinemak indarra hartu duen honetan. Adibidez, film bat hasi eta bost minutu pasa baino lehen istorioa jada kokatua dago, eta badakizu zein den istorioaren arazoa. Nobela klasikoetan berriz, pasa ditzakezu 40 orrialde deskribapenetan. Oraingo irakurleak ez dizu hori onartzen, jakin nahi du istorioa zeri buruzkoa den nobela horretan. Gaur ez dugu berdin kontatzen. Elkarrizketak ere aldatu dira. Literaturan, elkarrizketek esanguratsuak izan behar dute, eta ez alferrikako hitz jarioa. Hori telenobelek eskaintzen baitute liburuek baino hobeto.
Ziur nago literaturak barruko mundua hobeto kontatzen duela zinemak baino. Zineman, irudiak esaten dizu zer sentizen duen pertsonaiak, haserre dagoela, esaterako. Baina off bidez ez bada, (eta off-a oso kasu bakanetan erabili behar da) zinemak ezin du haserre horren berri eman, eta literaturak primeran ematen du.

Ez naiz aditua, baina nik ongi ikusten dut, lehenengo aldiz gure historian oso adin ezberdinetako jendea ari baikara produzitzen. Ez gazteak bakarrik (gazteak beti egon izan dira), ez zaharrak bakarrik, erdibidekoak... belaunaldi pila bat, bakoitza bere ikuspuntutik, eta hori sekula izan ez dugun aberastasun bat da. Estilo aldetik ere beti egon izan gara irekita.

Literatura unibertsala da. Oso bertakoa egin nahi baduzu ere izan daiteke unibertsala. Nik nire liburuak gutxi kokatzen ditut. Donostian kokatuak daude gehienak, baina nik buruan eszenatoki bat edukitzeagatik bakarrik, gero ez du axola non gertatzen den.

Agian ezberdina izango da. Niri lagun batek esan zidan, niri gustatzen zaizkidan liburu gehienak juduak direla. Kontatzeko modu hotz hori gustatzen zait; "diamante bat". Kendu, soberan ez du ezerk egon behar, garbia, ebakia... horretan saiatzen naiz.