Lehenik, EAJ-EA akordioak autodeterminazio eskubidea aipatzen du esplizituki, hori ez da ahaztu behar. Bigarrenik bi gauza: batetik, herri hau aro berri batean sartua da eta proposamen zehatzak egitea guztiz beharrezkoa dela konturatu gara. EA ahalegin berezi bat egiten ari da gaur egun bere proposamena gizarteratzeko. Beste batzuk ere egiten ari dira, eta urrutira joan gabe hor dago Odon Elorzak egindakoa. Aro berri honen ezaugarria proposamen garaia izatea da eta hori berez aurrerapausu bat da.
Bestetik, koalizio orotan denok daukagu guretik zerbait uzteko beharra, bestela ez da koalizio osatzerik. Koalizio hau hauteskundeak oso egoera berezian egingo direlako osatu dela kontuan hartu behar dugu, hauteskunde plebiszitarioak izango dira neurri handi batean; euskal eta espainol abertzaletasunaren arteko hauteskundeak nolabait.
Bizi dugun mementoan gizarteratu beharreko bi aspektu daude: bakearen aldeko apustua eta elkarrizketa. EAJ-EAk horietan zentratuko du hauteskunde kanpaina, baina horrek ez du esan nahi, inondik ere, gure proposamenak ahaztuak daudenik. Negoziazioan hitzartu bezala programan ondo esplizitatuak joango dira.

Egia da, 1990. urtean Eusko Legebiltzarrak aldarrikatu zuen autodeterminazio eskubidea, legez besteko proposamen baten bidez. Baina legez besteko proposamen izenak dioen moduan ez da legezko proposamena. EAk hauteskunde kanpainan autodeterminazioa eskubidea aldarrikatzeko asmoa du, bidezkoa eta oinarrizko printzipio demokratiko bat delako. Baina ez gara gu eskubide hau zergatik aldarrikatzen dugun azalpenak ematen aritu behar dugunok, aitzitik, autodeterminazioa onartzen ez dutenek azaldu behar dute.
Epeaz hitz egiten dugunean niri gizarteari begiratzea gustatzen zait. Autodeterminazio eskubideaz aritzean gehiegi hitz egiten dugu alderdi arteko epe jartze horretaz eta gutxiegi begiratzen diogu gizarteari. Prozesu honetan nahiz bestetan, gizartea da bere buruari epeak jarriko dizkiona. EAk bere proposamenean epeei buruzko aurrerapen bat egin du, baina gizarteak erabakiko duela dio. Izan ere, jabetu behar dugu memento honetan gure gizartea nola dagoen osatua, eta eskubide hau aldarrikatzen dugun alderdi politikoen pisua zenbatekoa den. Begibistakoa da azken urteetan euskal abertzaletasunak galdu duen pisua; Nafarroa eta Iparraldea zein egoeran dauden ere ikusi beharra dago. Ez da nahiko epe bat jartzea, gure esku balego bihar hobe etzi baino. Finean gizartea da epeak jartzen dituena, eta gure lana gizartea gureganatzea da.

Kursaaleko agiriak lau puntu ditu, eta horietako batek herri honek erabakitzeko gaitasuna daukala dio esplizituki. Puntu hori era batera edo bestera erabili daiteke. Formulazio honi izen bat edo beste bat jar diezaiokegu, baina azken finean denok dakigu zertaz hitz egiten ari garen. Ibarretxek Kursaalean gizarteratu zuen lau mezuetatik hirugarrena behar den moduan ulertzen baldin badugu, argi dago zertaz ari garen. Hau da, herri honek baduela eskubidea bere geroaz erabakitzeko eta hortik markoaren gainditzera herriaren borondatea dagoela. Beraz, lehenik funtsezko da eskubide hori aldarrikatzea eta gero indarrak metatzea berau gauzatu dadin. Kursaaleko mezuaren hirugarren proposamena, esplizituki eta zehazki, autodeterminazio eskubideaz ari da. Baldin eta funtsezko printzipio demokratiko hau denok onartzen badugu -Katalunian eta Euskal Herrian printzipio hau hainbat sozialistak hasia du onartzen; Odon Elorza esaterako- markoa gainditzeko epea jartzea gizartearen esku dago. Batez ere gizarteari begira lan egin behar dugu orain.

Adibide batzuez erantzungo dizut. Aurrena, EAJko nahiz EAko Batzar Nazionalek akordioa onartu ondoren akordioak berak Espainiako komunikabideetan izan duen tratamenduak garbi adierazten du EAren egitasmoa akordioan dagoela.
EAk bazeukan lehendakaritzarako hautagai bat baina koalizioa osatzeko aukera zegoela ikusita, errespetuz kontsideratu genuen ez zela komeni lehendakarigai bat kaleratzea, baldin eta koalizioa aurrera ateratzen bazen ez zela egokia bere izena aipatzea. Hori esanguratsua da berez. Errealistak izan behar dugu, alderdi guztiei gustatzen zaigu lehendakaritzarako hautagai bat aurkeztea baina hemen denok badakigu lehendakaria ez dela zenbait alderditik aterako. Esate baterako, IU-EBk badaki ez zaiola balio aurkeztea eta ezker abertzaleak ere historikoki ez du aurkezten beste arrazoiengatik.

Hauteskunde kanpainan espainolisten eraso gogorra etorriko da gure koalizioaren aurka. Ez da ahaztu behar ere, gure koalizioa ezker abertzalearen arduragabekeriari aurre egiteko osatu dela. EAJ-EA koalizioa galtzear dagoen gidaritza berreskuratzeko ahalegina da, gure egitasmoan ahalegin sendoa dago bloke sendo bat osatzeko.
Maiatzeko 14aren ondoren, lehenengo (oraingo) egoerara itzultzeko arriskua sumatzen dut; errealistak izan behar dugu. Hori esanda ere, fedea daukat, uste dut herriak argi hitz egingo duela eta koalizio honek boto asko bilduko duela. Herriak berriz hitz egin ondoren, alde bateko inmobilistak nahiz beste aldeko arduragabeak gure mezuaren inguruan mugitzen hasiko diren esperantza daukat, desblokeo hori hel daitekeen esperantza badaukat.

Gure koalizioaren mezuak hiru dira: giza eskubideen errespetua, elkarrizketarako apustua eta herri honen eskubidea bere geroaz erabakitzeko. Hiru printzipio demokratiko hauekin uste dugu posible dela kanpaina on bat egitea. Beste alderdiei zergatik ez dituzten printzipio hauek onartzen galdetuko diegu. Herri honen gehiengoak bat egiten du konpromiso horrekin eta beste alderdiek erantzun behar dute zergatik ez duten bat egiten. Herriak erabakiko du azken finean.

Nahi dutena esatea daukate, baina ezker abertzaleko partaide askok ez zuen ulertu tregoaren haustura eta bere botoemaile askok ez zuen onartu EHk Eusko Legebiltzarra utzi izana. Legebiltzarrean ari garenok ikusi dugu zer-nolako botazioak galdu ditugun gure herriaren eraikuntzan. EHk arduragabekeria osoz jokatu zuen. Adibidez, hezkuntzaren eta euskararen arloan ari direnekin harreman zuzenak ditut eta badakit ezker abertzaleko jende askok ez zuela ulertu EHren jarrera.
Guk EHri hauteskunde ostean gauza bera eskainiko diogu. Hau da, EHk eta ETAk jakin behar dute, batetik giza eskubideen urraketarekin ez dagoela inora iristerik, eta bestetik, gauzak ez direla egiten norberak nahi duen arintasunarekin. Une hau giltzarria dela eta presak ez direla onak jakin behar dute, memento historikoetan jarrera historikoak mantendu behar direla alegia. Nik gizarteari begiratu behar diogula gogoraraziko nioke EHri, ez ditugula nahastu behar norberaren ametsak eta errealitateak. Mila proposamen egin dezakegu baina ez bagara gai errealitatea asumitzeko ez dugu inora joaterik. Ez badira jabetzen zazpi lurralde historikoetan ez dela posible hauteskunde prozesu bat egitea, bada, bide padanoan sartzen gara, hau da, Bossik Padanian eraman zuen bidean. EH eta ETA antzera ari dira. Bossik Padania osatzen duten eskualdetan hauteskundeak burutu zituen, baina berriz ere bukatu zuen Berlusconiren aliatua izaten.

Garbi dago kanpaina bortitza etorriko dela Madriletik, bai Alderdi Popularraren bai sozialisten eskuetatik; izugarrizko laguntza mediatiko izango dute alde guztietatik. PPk eta PSOEk mezu sinpleagoak eta errazoagoak erabiltzea dituzte zenbait jenderen botoa berenganatzeko. Gobernagarritasun kontuetan guk ere badugu mezu bat plazaratzea ordea, hau da, haiek Espainiako Gobernuan izan direla urte luzeetan eta ez dutela ezer lortu. PPren kasuan orain, Mayor Orejak boterera iristean HBko Mahai Nazionala atxilotu, "Egin" itxi eta ezker abertzalearen nazioarteko aparatua neutralizatu ondoren arazoa konponduta izango zela esan zuen. Bai PSOEk bai PPk porrot egin dute, ordea. PP eta PSOE gero eta kanporago daude euskal errealitatetik, neurritik pasa egin dira alegia, gehiegikeria handiak egin dituzte eta azkenean gizartea oro har konturatzen ari da -eta beren esparruko hainbat jende ere bai- bide horretatik ez goazela inora.
Adibidez, Egiguren batek badaezpada zehaztu du ez direla Alderdi Popularrarekin gobernu batera joango, gobernua bakarrik oposizioa suntsitzeko baldin bada. Horrek alderdi sozialistaren baitan argi gorria piztu dela erakusten du, PSE-EE konturatu da nolabait zenbait mezu euren kaltetarako ere izango direla. Alderdi Sozialistaren urduritasuna honetantxe kokatuko nuke. Jesus Egigurenek esan duenean Alderdi Popularraren hainbat adierazpenek ere eurei botoak kentzen dizkietela, horrek bere horretan adierazten du bizi dugun egoera.

Herri honetan irtenbide bat emango bada gaur egun, oso argi marraztuta dauden blokeen arteko lanaren ondorioz etorriko da, bestela mugarik gabeko berdinketa batean egongo gara eta ez da irtenbiderik izango. EA izan daiteke oztopo gaur egungo alderdi sozalistarekin gobernatzeko; izan daiteke. EAk, ordea, oso begi onez ikusiko luke alderdi sozialistarekin gobernatzea baldin eta alderdi sozialistak onartuko balitu guretzat oinarrizko printzipioak direnak. Neurri horretan, alderdi sozialistak poliki-poliki iniziazioko bidaia bat egingo balu, gai balitz Odon Elorzak planteatzen duen zenbait printzipio asumitzeko, positiboa izango litzateke alderdi sozialistarekin gobernatzea. Hauteskunde ostean alderdi sozialistarekin hitz egin behar badugu, lehenik zein alderdi sozialistarekin ariko garen ikusi behar dugu: Redondo Terrerosek mantentzen duenaz edo Ernest Lluchek esaten zuenaz hitz egiteko. Agian, aurrera begira gure erronketako bat alderdi sozialista eraldatzea da eta lortzea oinarrizko printzioak onar ditzan, gero PPk eta EHk ere onar ditzaten