Garai gogorrak ziren haiek gure herriaren gehiengoarentzat. Jakin bazekien, berehalakoan, hamasei herritarrek auzi militar bati aurre egin behar izango ziotela. Baita horrelako auzien ondorioak nolakoak izan ohi ziren ere: kasurik onenean, urte mordo bateko kartzelaldia, bestela, heriotza epaia.
GOTZAIN BI. "Burgoseko auzia" gogoangarri haren atarian, "Donostiako Gotzaiak eta Bilboko A. A.'k batera egindako eskutitza" argitaratu zuen, bere lehen orrialdean, Z. ARGIAk. Jacinto Argaya eta Jose María Zirarda jaunak, beren elizbarrutietako apaiz, erlijioso eta sekularrei "Jaunaren pakea" opa ondoren, homilia hura batera egitearen arrazoiak azaltzen saiatzen ziren:
"Eskutitza bi Gotzaiak elkarturik eginarazi digu Burgos'ko 'Capitanía General'-ean laister egingo dan '31/69 Consejo de Guerra'k' gure bi elizbarrutiak ikara batean dauzkalako". Ikara hori gero eta nabarmenago ageri ei zen, Josu Abrisketak, Itziar Aizpuruak, Bittor Aranak, Arantxa Arrutik, Julen Kaltzadak, Xabier Larenak, Jose Mari Dorronsorok, Andoni Karrerak, Jone Dorronsorok, Jon de Chaves-ek, Xabier Izko de la Iglesiak, Goio López Irasuegik, Mario Onaindiak, Eduardo Uriartek, Enrike Gesalagak eta Jokin Gorostidik aurre egin beharko zioten auzi militarra zela-eta. Hura kontuan izanik, "zuen Artzai eta animen Zaindari garenez", zera egin nahi zuten bereen aurrean Donostiako eta Bilboko gotzainek: "Zuen Gotzai bezela zer egin degun eta zer egiten ari geran agertu; Eliztar batek nola jokatu bear duan esan; eta Kristo Errege-egunak zabaltzen dituan giroari ta erakutsiai jarraitzeko eskatu".

Aipatu gotzainak ez ziren geldi egonak. "'Consejo de Guerra' dalako ori ateak itxita egitekoa zan, auzipetuetako bi apaizak diralako -bat gipuzkoarra ta bestea bizkaitarra-, Konkordatoak galerazia baitauka eliz-gizonen auzien edozein berri zabaltzea. Konkordatoaren erabaki ori eliz-gizon ez diranentzat kaltegarri izango zala uste izan degu. Eta, gure bi apaiz oiekin bat arturik, auzia ate zabalik izan dedilla eskatu genduan. Aita Santuak eta Gobernuak, biak ontzat eman dute eskabide ori".
Horrez gain, "bein da berriz jo degu Estaduko Buruzagi Nagusiarengana, juzio au oi dan Auzitegian egin dedilla eskatzeko, ta ez 'Consejo de Guerra' baten aurrean. Zergatik ori? Alde batetik, zigorrik aundienak eman nai zaizkion txarkeria edo delitua egin zanean, 'Decreto-Ley contra el bandidaje y el terrorismo' deritzan lege gogorra indar betean etzegolako, ta, bestetik, guztiekiko Auzitegietan egiten diran juizioetan, auzipetuen alde obekiago egin ditekealako ta, ala nai izan ezkero, Auzian gora jo ditekelako ere bai".
Behar bada baten batek pentsatuko du, Jacinto Argayak eta Jose Maria Zirardak emandako urratsak irakurtzean, Konkordatoarekin edo bestela, garaiko gotzainek denetarako bulda izan bazutela. Baina ez zen horrela izango, zeren Bizkaia eta Gipuzkoako Eliz aginpidea bere gain zutenak, gorago jasotako horren jarraian, honakoa argitzera behartuak ikusten baitziren: "Ez dugu eskatzen, jakiña, egin dala argi ta garbi egiztatzen dan gaiztakeririk zigortu gabe uzteko. Beste au bakarrik eskatzen degu: Zuzentasuna, oi dan Auzitegiaren bidez egin dadilla. Eta uste degu, au eskatzean, gure Artzain-lanari dagokion serbitzua egiten degula, bai auzipetuen onerako ta bai gure gizarte-bizitzaren onerako".

Ordurako mundu guztiak zekien fiskal militarrak sei heriotza epaia eskatuak zituela, eta Xabier Izko de la Iglesiak, Eduardo Uriartek, Xabier Larenak, Mario Onaindiak, Jokin Gorostidik eta Jose Mari Dorronsorok, zortea ez bazuten lagun, zigor hori jasan beharko zutela. Gure gotzainek kontuan izan zuten arrisku anker hori ere. "Azkenik, eskatu degu, juizioa egiten dan bezela egiten dala, norbait eriotzera galdua izango balitz -seirentzat eskatzen baidu Fiskalak eriotza- aldatua izan dedilla zigor ori. Irudituko zaizute, bear bada, gure eskabide au leenegi egin degula. Guk uste izan degu obe dala horrela egitea". Arrazoia? Hauxe: "Era ortan egiten diran militar-juizio 'sumarísimo' oietan, bein sententzia eman ezkero, azkar betetzen dalako. Eriotzara galduak arki ditezkeenganako ta oien familienganako kristau-maitasunak, eta gure erriarentzat pakea irixteko gogo biziak bultza digute ori eskatzera".